Tumahimik ang buong bulwagan nang basagin ng malakas na halakhak ni Donya Cecilia ang katahimikan.

“Isang magsasaka? At hindi lang basta magsasaka, Angela,” duro ng matapobreng ginang sa lalaking nakatayo sa may pintuan, basang-basa ng ulan at putikan ang suot na tsinelas. “Isang hamak na lalakeng walang ibang sasakyan kundi kalabaw! Ito ba ang ipapalit mo kay Martin? Hah!”

Para bang sinaksak ng punyal ang dibdib ni Daniel. Nakatungo lang siya, kuyom ang mga palad na puno ng kalyo. Sa labas ng mansyon ng mga Dela Vega, naghihintay ang kanyang tapat na kaibigan—si Bantay, ang kanyang kalabaw. Ito ang kanyang mundo. Ang putik, ang ulan, ang simple at tahimik na buhay. Pero sa gabing ito, sa harap ng kumikinang na chandelier at mga taong balot ng mamahaling alahas, ang mundo niya ay ginawang katatawanan.

“Umalis ka na, Daniel,” madiing utos ni Don Ricardo, ang ama ni Angela. Ang boses nito ay parang kulog na nagbabadya ng bagyo. “Huwag mo nang dungisan ang sahig ng mansyon ko. At lalong huwag mo nang dungisan ang kinabukasan ng anak ko.”

Tumingin si Daniel kay Angela. Ang babaeng minahal niya ng totoo. Ang babaeng akala niya ay kakampi niya. Pero nakayuko lang si Angela, umiiyak, hindi makatingin sa kanya. Ang katahimikan ni Angela ang pinakamasakit na insulto. Mas masakit pa sa mga matatalim na salita ng ina nito.

“Patawad po,” mahinang sambit ni Daniel. Ang boses niya ay basag, pero buo ang dignidad.

Tumalikod siya. Bawat hakbang palayo ay parang paghatak sa kanyang puso palabas ng kanyang dibdib. Narinig niya ang tawanan ng mga bisita—mga ‘kaibigan’ ng pamilya, mga negosyanteng matataas ang tingin sa sarili.

“Balik ka sa bukid, boy!” sigaw ng isang lalaki, si Martin, ang karibal niya na anak ng meyor.

Sumakay si Daniel kay Bantay. Sa ilalim ng malakas na ulan, habang ang kidlat ay gumuguhit sa langit, nangako siya. Hindi sa galit, kundi sa sakit.

Darating ang araw. Hindi niyo ako tatawaging ‘boy’. Tatawagin niyo akong ‘Don’.

Lumipas ang anim na buwan. Anim na buwan ng katahimikan.

Sa bayan ng San Isidro, usap-usapan pa rin ang nangyari. Si Daniel, ang “Binatang Kalabaw,” ay naging tampulan ng tukso. Kapag dumadaan siya sa palengke para magbenta ng gulay, nagbubulungan ang mga tao.

“Ayan na si Lover Boy,” tatawa ang tindera ng isda. “Wala bang dalang bulaklak para sa prinsesa?”

Hindi umiimik si Daniel. Patuloy lang siya sa pagtatrabaho. Ang hindi alam ng lahat, sa likod ng lumang kubo na tinitirhan nila ng kanyang inang si Aling Marta, may nakatagong katotohanan. Isang katotohanang nakasulat sa mga titulo ng lupa, sa mga dokumento ng bangko, at sa huling testamento ng kanyang Lolo Isidro—ang orihinal na may-ari ng halos kalahati ng lupain sa probinsya.

Si Daniel ay hindi mahirap. Siya ay nagpapanggap lamang na mahirap. Ito ang bilin ng kanyang lolo: “Hanapin mo ang taong mamahalin ka dahil sa iyong puso, hindi dahil sa iyong bulsa.”

Akala niya ay si Angela na iyon. Mali siya.

Isang gabi, habang kumakain sila ng tuyo ng kanyang ina, nagsalita si Aling Marta.

“Anak, hanggang kailan ka magpapaka-alipin sa tingin ng iba?” tanong ng matanda, bakas ang awa sa mga mata. “Ang anihan ay sa susunod na linggo. Ang Grand Fiesta. Ikaw ang dapat na nasa entablado, hindi ang mga mapagkunwaring Dela Vega.”

Ibinaba ni Daniel ang kutsara. Tumingin siya sa labas, kung saan natutulog si Bantay.

“Sa pista, Nay,” sagot ni Daniel. Ang boses niya ay malamig, pero may apoy sa ilalim. “Sa pista, malalaman nila kung sino ang tunay na nagmamay-ari ng lupaing tinatapakan nila.”

Dumating ang araw ng Grand Fiesta ng San Isidro. Ito ang pinakamalaking pagdiriwang ng taon. Ang plaza ay puno ng makukulay na banderitas. May banda ng musiko, may mga lechon na niluluto sa bawat kanto.

Ang pamilya Dela Vega ay nasa sentro ng atensyon. Nakaupo sila sa VIP table sa harap ng entablado. Suot ni Angela ang isang gown na gawa sa mamahaling seda, pero ang mukha niya ay malungkot. Katabi niya si Martin, na panay ang akbay sa kanya, tila isang tropeo ang dalaga.

“Ladies and gentlemen!” sigaw ng Emcee. “Ngayon, pararangalan natin ang pangunahing sponsor ng ating pista! Ang taong nagbigay ng pondo para sa bagong ospital at paaralan ng ating bayan!”

Nagpalakpakan ang lahat. Inayos ni Don Ricardo ang kanyang kurbata. Kampante siya na siya ang tatawagin. O kaya ay ang ama ni Martin. Sila lang naman ang mayaman dito.

“Please welcome,” patuloy ng Emcee, na parang nanginginig ang boses sa hawak na papel. “Ang may-ari ng Hacienda Isidro… Ang CEO ng Isidro agricultural exports… Ginoong Daniel Isidro!”

Namataay ang musika.

Ang palakpakan ay napalitan ng nakabibinging katahimikan.

Mula sa likod ng entablado, hindi lumabas ang isang lalaking naka-tuxedo o sakay ng liman. Mula sa dulo ng kalsada, narinig ang pamilyar na tunog.

Moo.

Naglakad papasok sa plaza si Bantay. Ang kalabaw ay may suot na kwintas na sampaguita. At nakasakay sa kanya si Daniel.

Pero hindi na ito ang Daniel na gusgusin.

Suot niya ang isang napakagarang Barong Tagalog na burdado ng ginto. Ang kanyang buhok ay maayos. Ang kanyang tindig ay puno ng awtoridad. Ang mukha na dati ay puno ng putik, ngayon ay nagniningning sa ilalim ng spotlight.

Ang mga tao ay napanganga. Si Donya Cecilia ay nabitawan ang hawak na baso ng wine. Basag.

Bumaba si Daniel sa kalabaw sa paanan ng entablado. Inabot ng Mayor ang mikropono sa kanya na may halong takot at respeto.

“Magandang gabi, San Isidro,” panimula ni Daniel. Ang boses niya ay buo, umaalingawngaw sa buong plaza.

Tumingin siya diretso sa lamesa ng mga Dela Vega. Nakita niya ang pamumutla ni Don Ricardo. Nakita niya ang gulat sa mata ni Martin. At nakita niya ang luha sa mata ni Angela.

“Marami sa inyo ang kilala ako bilang ang lalaking laging nakasakay sa kalabaw,” wika ni Daniel. “Pinagtawanan niyo ako. Hinamak. Tinaboy.”

Naglakad siya ng ilang hakbang palapit sa VIP table. Ang mga security guard ay tumabi, yumuko pa nga ang ilan.

“Sabi niyo, hindi ako nababagay sa inyong mundo,” patuloy ni Daniel, nakatitig kay Donya Cecilia. “Tama kayo. Hindi ako nababagay sa mundo ng mga mapagpanggap. Dahil ang lupang tinatayuan ng mansyon niyo? Ang palayan na pinagkukunan niyo ng yaman? Ang tubig na dumadaloy sa gripo niyo?”

Itinaas niya ang isang kamay.

“Akin ang lahat ng iyon.”

Napasinghap ang buong bayan. Isang malaking rebelasyon. Ang inaakalang “Boy” ay siya palang “Don”.

Si Don Ricardo ay nanginginig na tumayo. “D-Daniel… Iho…”

“Huwag mo akong tawaging iho,” putol ni Daniel. Ang boses niya ay parang latigo. “Noong pinalayas mo ako sa bahay mo habang umuulan, hindi mo ako tinawag na iho. Tinawag mo akong basura.”

Bumaling si Daniel kay Angela. Ito ang pinakamahirap na parte. Mahal pa rin niya ang dalaga. Kitang-kita niya ang pagsisisi sa mukha nito. Tumayo si Angela at akmang lalapit.

“Daniel…” hikbi ni Angela. “Patawarin mo ako. Natakot lang ako… Hindi ko alam…”

Tinitigan siya ni Daniel. Sa loob ng ilang segundo, naalala niya ang mga masasayang araw nila sa bukid. Ang mga pangarap na binuo nila. Pero naalala din niya ang gabing tinalikuran siya nito.

“Ang pag-ibig na totoo ay matapang, Angela,” malungkot na sabi ni Daniel. “Hindi ito natatakot sa ulan. Hindi ito natatakot sa putik. At lalong hindi ito nasisilaw sa ginto.”

Hinarap ni Daniel ang buong bayan.

“Ang yaman ko ay hindi para ipagmayabang. Ito ay para sa mga magsasakang inapi niyo. Simula bukas, tataasan ko ang pasahod sa lahat ng nagtatrabaho sa Hacienda Isidro. At ang mga umuupa sa lupa ko…” Tumingin siya kay Don Ricardo. “…ay kailangang magbayad ng tama o lumayas.”

Lumuhod si Donya Cecilia. Ang matapobreng babae na dati ay kung makatingin sa kanya ay parang sa ipis, ngayon ay nakaluhod sa alikabok, umiiyak, nagmamakaawa.

“Parang awa mo na, Daniel,” hagulgol nito. “Mawawala sa amin ang lahat.”

Tiningnan lang sila ni Daniel. Walang galit, kundi awa. Awa para sa mga taong ang halaga ay nakabase lang sa pera.

“Tumayo kayo,” utos ni Daniel. “Hindi ako diyos para luhuran niyo. Tao lang ako. Isang tao na may kalabaw.”

Sumakay muli si Daniel kay Bantay.

“Ipinapatawad ko na kayo,” sabi niya, pero ang tono ay pinal. “Pero hindi ko makakalimutan ang ginawa niyo. Ang tiwala ay parang salamin, kapag nabasag, pwede mong idikit, pero makikita mo pa rin ang lamat.”

Pinalakad niya si Bantay palayo sa entablado.

“Tara na, Bantay. Umuwi na tayo. May trabaho pa tayo bukas.”

Habang papalayo ang binata, walang nagsalita. Ang tanging narinig ay ang mabibigat na yabag ng kalabaw at ang hikbi ng isang pamilyang nawalan ng hiyas dahil lang sa pagtingin nila sa balat ng lupa at hindi sa ginto sa ilalim nito.

Naiwan si Angela na nakatitig sa likod ng lalaking minahal niya—ang lalaking ngayon ay isa nang alamat. Ang binatang sumakay sa kalabaw, pero naghari sa puso ng bayan.

Sa gabing iyon, hindi pera ang nanaig. Kundi dangal.

At sa ilalim ng buwan, alam ni Daniel na kahit mag-isa siya, buo siya. Dahil ang tunay na hari ay hindi nangangailangan ng korona, kailangan lang niya ng paninindigan.