Sa gilid ng isang lumang eskinita sa Maynila, may isang matandang basurero na halos araw-araw ay nakikita lang ng mga tao. Tahimik, payapa at hindi sumasali sa anumang gulo. Ang pangalan niya ay mga asim na’t na taong gulang, payat ngunit matikas ang tindigue. Sa unang tingin, mukha lang siyang karaniwang pulubi na nag-iikot ng kariton para mangalap ng mga bote at karton.

Ngunit sa likod ng payapang mukha at dahan-daang pagkilos, may nakatagong bigat ng nakaraan. Isang nakalipas na hindi na niya binabanggit kahit kanino man. 6:00 pa lang ng hapon pero makulimlim na ang langit. Mainit ang hangin, mabigat, parang naghahanda ang gabi para sa problema. Sa dulo ng eskinita, naroon ang tropa ng dalaw tambay.

Karamihan ay amoy alak, halatang magdamag ng gising. Maingay sila, naghahalakakan at minsan ay nag-aalburuto sa kung sino mang madaanan nila. Kilala silang manggugulo hindi dahil gumagamit sila ng droga. kundi dahil wala silang direksyon at lagi na lang lasing sa gulo ng buhay. Si Mang Elias gaya ng dati ay hindi nila pinapansin. Para sa kanila isa lang siyang matandang wala ng silbi.

Pero sa araw na iyon may isang nangyaring kakaiba. isang maliit na spark na magpapasimula ng apoy. Habang pinupulot niya ang mga bote sa tabi ng kalsada, natamaan ng isa sa mga tambay ang kariton niya. Malakas ang pagkakasipa. Hoy matanda, bakit nandito ka na naman? Ang sagwa ng kariton mo, ang baho pa. Hindi sumagot si Mang Elias.

Inayos lang niya ang nakatumbang kariton. Pinulot ang bote at nagpatuloy sa paglalakad. Pero maling pagkakataon, maling oras. Mukhang bored ang ilan sa tambay at naghahanap ng mapagdidiskitahan. Aba, sinasagot ko roamatigas. Baka akala nito hindi natin kaya. Tumawa ang iba. May isa pang tumalsik ang lata ng bira.

tumama sa paa ni Mang Elyas dahil doon ay medyo napahinto siya pero hindi pa rin nagsalita sa mga ito hindi dahil natatakot kundi dahil pilit niyang pinipiling umiwas sa anumang gulo. Hindi niya gustong maulit ang dating pagkatao niya. Hindi na siya dapat gumawa ng kahit anong brutal. Iba na ang buhay niya ngayon. Pero ang problema hindi handang tumigil ang grupo.

Hoy matanda, lumingon ka nga rito. Pag hindi mo kami hinarap baka isipin naming duwag ka. Dahandang lumingon si Mang Elyas. Walang galit sa mga mata niya pero may lalim, may bigat, may aninong hindi maipaliwanag. At dahil doon ay hindi sila natuwang lahat. Ayan. Ganyan. Lumingon ka. Aba, matapang ka pala. Gusto mo? Hon namin 10 sa amin.

Kalaban ka. Nagtawa na ng grupo. Kung tutuusin, duda silang lalaban ng matanda. Sino ba namang matandang senior citizen ang papatol sa dwamp lasing? Pero iba ang nangyari. Mga iha, ayoko ng gulo. Gabi na. Umuwi na lang kayo. Napatahimik sila ng ilang segundo at doon sila mas lalo pang nainis. Ang iba nasaktan ng ego.

Ang iba naginit ang ulo dahil sa pakiramdam nila ay minamaliit sila ng matanda. Aba, pinatatamaan mo kami. Akala mo kung sino ka matanda ka. Maya-maya ay may isang biglang nagtulak kay Mang Elyas. Hindi malakas pero sapat para mawalan ng balanse ang isang normal na matanda. Pero hindi siya natumba. Bagya lang siyang napaatras. Ngunit mabilis na nailagay ang paa sa tamang posisyon.

Isang kilos na hindi pang karaniwang senior citizen. Napansin agad nila ang kinilos ng matanda. Pareng Bong, ang galing ng reflex nung matanda ah. Pero deadma ang leader. Malakas ang tawa nito. Puno ng yabang, humakbang siya palapit kay mga s pulgada lang ang pagitan nila. Ayoko ng pakiusap tanda simple lang ‘to. Lumaban ka o babagsak ka.

Hindi gumalaw si mga Elyas. Tumingin lang siya sa lupa tila may pinaglalaban sa loob niya. Ngunit hindi niya sinusundan. Hindi ako lalaban pero hindi rin ako basta magpapaape. Narinig yon ng mga tambay at lalong sumiklab ang init sa ulo nila. At doon nagsimula ang hamon na hindi inaasahan kahit ng matanda mismo.

Dalawang biglang sumugod. Isang suntok mula sa kanan, mula sa kaliwa. Karaniwang tao siguradong tatamaan. Pero ang nangyari ay parang eksena mula sa pelikula. Mabilis na umatras si mga ilyas ng kalahating nakbang. Kumorba ang katawan niya tulad ng isang taong sanay umiwas sa atake. Hindi yun kilos ng ordinaryong basurero.

Dahil doon ay napahinto ang dalawang tambay. nagulat. Pero bago pa sila makabawi, tumama ang dalawang mabilis na suntok sa dibdib nila. Hindi malakas, hindi brutal, ngunit tama sa tiyempo. Sapat para mawalan sila ng balanse, bumagsak silang dalawa na para bang sila mismo ang nadulas dahil doon ay napatahimik ang lahat.

Anong Anong nangyari? sabi ng isang tambay. Hindi pa nagsasalita si mga Elyas pero ang tibok ng puso ng 20amp ay biglang sabay-sabay na umangat. Hindi dahil takot sila kundi dahil hindi nila naintindihan ang nakita nila. Hindi iyun lakas. Hindi iyun yabang. Para bang naunang matanda. Parang alam niya ang galaw.

Maya-maya ay lumapit si Bong galit na galit. Ano yun ha? May daya ka? Uulitin ko. Laban. Itinulak ni Bong si Mang Elyas. Mas malakas ngayon. Pero ibang klase ang reaksyon ng matanda. Hindi tumama ang likod niya sa kariton. Salif, ginamit niya ang lakas ng tulak para umikot ang katawan at pagharap niya ulit.

Isang mahinang tulak sa balikat ni Bong ang ibinigay ni Mga isang tulak lang. Wala pang kalahating lakas pero dahil off balance si Bong, napaatras siya at napaupo sa semento. Napatigil ang lahat. Tahimik, mabigat, parang kinain ng hangin ang ingay ng kalsada. Pare, hindi normal to. Hindi pwede to. Sugod. Sa mismong sandaling iyon, parang nabuksan ang kahon na matagal ng nakaselyo sa loob ni Mang Elyas.

Alam niyang hindi na siya makakaiwas. Dalwamp ang nasa harap niya. Galit, lasing, hindi makatuwiran. At sa gabing iyon, kahit gaano pa siya kamapayapa, may kailangan siyang gawin hindi para manakit kundi para mabuhay. Bumikit si Manglyas saglit. Huminga ng malalim at doon nagsimula ang dalawang minutong papabagsakin niyang hindi makakalimutan.

ng buong iskinita at ng mga mayayabang tambay. Hindi pa ito mismong labanan. Ito pa lang ang simulan ng bagyong paparating. Sa pagsigaw ni Bong ng sugod, parang sabay-sabay na nagising ang kalsada. Nanginginig ang lupa sa bigat ng yabag ng dalawamp tambay habang nagsasalubong ang alikabok at hangin sa gitna ng makipot na iskinita.

Nasa pagitan nila ang isang matandang basurero. Nakasuot ng kupas na t-shirt, may butas ang sapatos at may hawak na karitong gawa sa kahoy na halos sumuko na rin sa tagal. Ngunit sa oras na iyon, para bang may ibang presensya na bumabalot kay mga? Hindi lakas, hindi yabang, kundi katahimikang hindi magalaw. Parang tubig na hindi mo mababasag kahit pindutin mo.

Sa likod ng katahimikang iyon, nagsimula ang bagyo. Apat ang unang sumugod. Isa mula sa kanan, dalawa mula sa kaliwa at isa sa likod na sinusubukang makasingit. Sa normal na tao, imposibleng sabay-sabay itong iwasan. Pero si Mang Elias, hindi na siya kumikilos bilang matanda. Kumikilos siya bilang taong dati ng nabuhay sa lugar na mas masikip, mas delikado at mas mabilis kaysa rito.

Tinago niya ang kariton sa likod. Humakbang ng maliit at doon nakita ang una niyang opening. Ang una ay isang patpatin ngunit agresibong tambay. Mabilis ang suntok pero mas mabilis ang pagyuko ni mga isang maliit na galaw. Hindi lumampas sa kalahating dipa. Sa pag-angat niya, humataw ang siko ng matanda sa tagiliran nito.

Hindi malakas pero tama ang direksyon. Bumagsak ang tambay na parang napwing ng hangin. Kasunod, dumating ang dalawang sabay na umatake sa kaliwa. Hindi niya sila tinamaan. Slip. Hinayaan niyang sarili na umatras ng dalawang hakbang. Pareho silang sumalpok sa isa’t isa. Sapo ang sarili nil mukha dahil sa maling suntok. Isa ang napaatras at tuloy na nadapa.

Para bang ginagamit ni mga ilyas ang galaw nila laban sa kanila. Ang pang-apat, yung nasa likod ay halos mabingwit siya ng yakap. Pero bago pa man makadikit ang braso, umikot ang matanda sa paraang parang lumilipad ang paa sa simiento. Sumabay siya sa momentum ng tambay at ginabayan ang braso nito pababa. Isang maliit na twist, isang diin at bumagsak ang lalaki sa tuhod na para bang napilayan.

Dahil doon ay huminto ang iba. Hindi nila maintindihan kung ano ba ang nangyayari. Bakit ang bilis ng matanda? Sabi ng isang tambay. Hindi to normal. Anong klaseng basurero yan? Dugtong pa ng isa. Pero hindi pa tapos ang bagyo. L pa sila. Sa mga sumunod na segundo na para sa mga tambay ay parang isang nakakatakot na ilusyong hindi nila maabutan.

Gumalaw si mgaas na parang may sayaw sa sariling ritmo. Isang suntok na lumihi sa tabi ng tenga niya. Sinahod niya ng palad at itinulak pababa. Isang sipa ang dumating. Lumundag siya ng bagya para maiwasan. Tapos bumaba ang kamay niya at tinapik ang binti nito. Tumim bawang lalaki. May isang malaki ang katawan na dumiretso ng buhos.

Pero sa isang iglap, nasa gilid na ng tabyang matanda at nakatikim ang dambuhala ng mabilis na tadyak sa likod ng tuhot. Hindi lakas ang lumalamang kundi posisyon, tiyempo at disiplina na parang iniipon sa buong buhay. Unti-unting nagiging katawa-tawa ang mga pag-atake ng tambay. Hindi dahil mahina sila kundi dahil sobrang tahimik ng depensa ni Mang Elyas.

Walang galaw na sobra, walang ingay, lahat eksakto. At daw nagsimula ang kaba sa kanila. Pare, hindi ko na to trip. Parang sinasaniban yung matanda. Bumabalik yung mga tira natin. Hindi ko makita kung saan siya manggagaling. Pero kahit na bumababa na ang kanilang loob, hindi pa rin sila makaatras. Andoon pa si Bong, ang leader nila.

At kung lalaban ang 20, kailangan sumunod ang bawat isa. Sa gitna ng tensyon, isa pa sa mga tambay, malaki ang braso. Mukhang dating construction worker. Sumugod ito diretso, walang preno, parang toro. Halos mabawal ang lupa sa bigat ng yabag. Sali na umiwas si Mang Elyas, huminga siya ng malalim at naglakad ng isang akbang papalapit.

Isang hakbang! At nang mag-abot ang distansya nila, hindi tumama ang kamao ng tambay. Salip! Paulit-ulit na pumasok ang siko ni Mang Elyas. mabilis, maikli, kontrolado atlong tama sa dibdib at isang tulak sa balikat ang ginawa niya sa lalaki. Bumagsak ang lalaking tambay na warring hindi alam kung saan nanggaling ang mga tama.

Mga mga kayo. Dalw tayo. Siya isa lang. Paano kayo nadudurog? Galit na sigaw ni Bong sa mga kaibigang tambay. Pero hindi na tumatalabang sigaw niya. Habang lumilipas ang bawat segundo, pabagsak ng pabagsak ang isa’t isa. Ang ilan ay basa ng pawis. Ang iba naman ay nanginginig ang tuhod. Hindi dahil sa sakit kundi dahil sa takot na hindi nila mapangalanan.

Hindi nila alam kung ano si Mang Elyas. At doon nagsimula ang mismong dalawang minuto na hindi nila makakalimutan. Isang minuto at 20 segundo. Tatlo ang sumugod sa bay. Nakatiklop ang braso ni Mang Elyas habang iniiwas ang katawan. Parang dahon na umiilag sa hangin. Isang wirong galaw at ang tatlo ay nagkabuhol-buhol.

Natamaan ang sarili nilang mga siko. Isang minuto at 33 segundo. Isang mataas na sipa ang muntik tumama kay Mang Elyas. Yumuko siya gamit ang isang kamay upang gabayan pababa ang binti. Inikot niya ang lalaki hindi para saktan kundi para ibagsak ng ligtas. Ngunit dahil lasing ang tambay, natumba pa rin ito ng parang puno.

Isang minuto at 4 si na segundo. May matipunong tambay na tinangkang yakapin si mga Elyas para mapigilan ng galaw. Ngunit bago pa man magdikit ng kamay, nawala ng matanda sa gitna, nasa likod na siya nito. Isang tapik sa balikat at nag-collapse ang balance ng tambay. Isang minuto at 56 na segundo. Tatlo na lang ang nakatayo.

Hindi sila sumugod. Damang-dama nila ang takot sa dibdib nila dahil sa kakaibang kinikilos ni mga as. Isang minuto at lam na segundo. Naglakad si mga palapit sa kanila. Hindi nakataas ang kamay. Hindi agresibo. Puno lang ng katahimikan. Pasensya na pong matanda. Wala kaming galang. Sabi ng isang tambay. Sapat na. Tapos na.

Sabi ni mga Elyas. At sa mismong huling segundo ng dalawang minutong labanan, ibinaba ng tatlo ang kanilang tingin at kusa na silang umupo. Hindi dahil sinaktan sila kundi dahil hindi na nila kayang lumaban sa presensyang mas matibay pa sa pader ng eskinita. Hindi na gumalaw si mga Elyas. Huminga siya ng malalim parang binitawan ang bigat ng nakaraan.

Tumitig sa 20ampong nakahandusay at nakayuko. At ang tanong na hindi nila masabi ay iisa. Sino ka ba talaga? Sabay-sabay natanong nila. Ang sagot ng matanda ay darating sa susunod na kabanata. Tahimik ang buong iskinita. Ang alikabok na kanina ay lumilipad dahil sa kaguluhan. Ngayo’y dahan-dahang bumabagsak sa mga balikat na mga tambay na kanina lamang ay nagngingit sa galit.

Ngayon nakaupo sila sa sento, hingal, nanlalambot at hindi makapaniwala sa nangyari. Dalawang minuto lang. Dalawang minuto para mawasak ang yabang nilang 20. At ang gumawa noon, isa lamang matandang basurero. Si Mang Elias ay nakatayo pa rin. Hindi nanginginig, hindi hingal pero tahimik lang. Parang walang nangyari.

Maya-maya paay lumabit si Bong leader nila. Nakayuko. Nanginginig ang kamay habang nagtatanggal ng alikabok sa damit. Si sino ka ba talaga manong? Hindi agad sumagot si Mang Elyas. Salip, tinidigan muna niya ang paligid. Ang kalat, ang kariton niyang muntik masira. Ang mga batang nanonood mula sa malayo. At ang kumokutitap na ilaw sa poste na parang matandang kandilang napapagod na.

Dahan-dahan siyang umupo sa gilid ng kariton hindi dahil nanghihina siya. kundi dahil may bigat na dapat niyang bitawan. At doon niya sinimulan ang kwentong matagal na niyang itinatago. Kung pwede makinig muna kayo hindi para kay Sir Monan kundi para maintindihan ninyo kung bakit ayokong lumaban. Nagkatinginan ang 20. Walang nagsalita.

Kahit ang mga sanay sa yabang ay napilitang tumahimik. Sa unang pagkakataon, nagpakumbaba sila hindi dahil natalo sila kundi dahil may kakaibang bigat ang tinig ng matanda. Sumandal si Mangyas hawakan ng kareton tsaka nagsimula. Tatlong dekada na ang nakalipas bago pa siya naging basurero. Bago pa siya tumahimik at tumangging makipag-away.

Isa si Elya sa pinakamatitinik na tauhan ng isang lihim na unit ng gobyerno. Hindi sundalo, hindi pulis, kundi espal na grupo na si nanay para sa pinakamabilis, pinakamahirap at pinakamadugong operasyon. Hindi niya y’yun pinagmamalaki at wala na siya sa grupong iyon. Pero ang katawan niya, ang reflex, ang bilis, ang disiplina hindi nawawala.

Hindi ako ipinanganak na basurero pero pinili kong maging isa. Hindi dahil kaya yon kundi dahil yun lang ang paraan para makatakas. Makatakas? Makatakas. Saan manong? Sa nakaraan ko napuno ng sakit at sa sarili kong galit. Hindi niya sinabi ang buong detalye. Hindi niya kailangang sabihin ang pangalan ng unit, ang mga misyon o ang bilang ng taong nawala sa kamay ng digmaan.

Ang mahalaga lang ay ito. Dati siyang nilamon ng karahas at ngayon ginagawa niyang lahat para umiwas dito. Pero dumating ang gabi kung saan napilitan siyang gamitin ang dati niyang lakas hindi para manakit kundi para ipagtanggol ang sariling buhay. Huminga siya ng malalim bago nagpatuloy. Hay naku. Lahat ng ginagawa ko kanina.

Hindi upang ipahiya kayo. Ginawa ko yun para hindi ako saktan. O hindi niyo ako saktan? Dahil kung sasaktan niyo ako, baka mamatay ako o may mamatay sa inyo. Kung lumaban ako ng totuhanan, iba sana ang nangyari. Napaupo ang iba. Ang bigat ng huling salita ay parang lumubog sa hangin. Hindi sila dinuro, hindi sila minura, hindi sila sinigawan.

Pero pakiramdam nila’y may sumal sa kanilang pagkatao. Doon unti-unting nag-iba ang tingin nila sa matanda. Hindi siya matapang, hindi siyaambog, hindi siya nagpapaastig. Siya ay isang taong maraming pinagdaanan. At sa kabila ng bigat, pinili niyang maging mapayapa. Manong, pasensya na po talaga. Hindi namin alam. Akala namin ay mahina lang kayo.

Hindi mahalaga kung sino ang malakas o mahina iho. Ang mahalaga kung paano kaya mamumuhay bukas. Tahimik ang buong grupo. Parang nawalan sila ng tamang salita. Hindi nila inaasahang mula sa isang basurerong pinagtatawanan nila eh makakarinig sila ng aral na hinding-hindi nila marinig sa kahit sinong pulitiko, magulang o kaibigan.

Isa sa mga tambay si Rico. Ang pinaka-impulsive sa kanila ang biglang napaiyak na lamang hindi dahil sa sakit kundi dahil sa hiya. Manong, bakit niyo ginagawa ‘to? Pwede niyo kaming durugin, pwede niyong pagigantian. Pero bakit hindi niyo ginawa? Tanong ni Rico. Anak, kapag tumanda kayo, maiintindihan niyong hindi lakas ang sukatan ng tunay na tao.

Habang buhay ako, hangga’t kaya ko, hindi ako magiging dahilan ng kapahamakan ng kabataan. Sa unang pagkakataon, tiningnan nila si Elyas hindi bilang basurero kundi bilang taong may puso at prinsipyo na hindi nila kayang abutin. At doon nagpasya si Bong na tanggalin ang matagal niyang ipinagmamalaking istilo. “Manong, hindi na po mauulit.

Hindi lang mula sa akin, lahat kami magiging mabait na po kami.” Siniko niya mga kasamahan. Hoy, tumayo kayo. Humingi kayo ng tawad. Ngayon na. Isa-isang lumapit ang dalamp. May pilay, may hawak ang tagiliran, may braso pang nanginginig. Pero iisang ekspresyon, hiya, respeto at pagkilos na hindi nila ginawa kahit sa sarili nilang mga magulang.

Hindi nagsalita si Mang Elyas. Ngumiti lang, ngiti na pagod. Ngunit totoo. Kung totoo ang pagsisisi ninyo, may hihilingin lang sana ako. Kahit ano, manong, kahit ano. Gamitin niyo ang lakas niyo sa tama. Hindi sa pagyurak ng tao. May lakas kayo. Marami sa inyo. Malalakas ang katawan. Gamitin niyo yan upang bumawi sa mundo.

Hindi upang sirain ito. Hindi sir Moon dating parang pakiusap ng isang lolo sa apo. Walang pilit, walang galit at doon sila mas lalo pang nabili. Isa pa sa kanila ang nagtanong. Manong, kayo ba may pamilya ba kayo? Meron noon. Walang sumunod na tanong. Hindi na kailangan. Alam nila ang ibig sabihin. May nawala sa kanya at malamang iyun ang dahilan bakit pinili niyang tahimik na buhay.

Makalipas ang ilang minuto. Nagulat si Elyas ng may lumapit na batang naka-uniform ng Barangay Street Swepers. Lumod ito sa harap ng kariton. Manong, kami na po ang maglilinis nitong kalat. Kaming gumawa ng gulo, kami’y mag-aayos. At daw nag-umpisa ang hindi inaasahang eksena. 20aw tambay na dati sanay na lang sa inuman, sigawan at kaguluhan ay biglang naging mabilis ang kilos sa pagwawalis, pag-aangat ng mga bote at pag-ayos ng mga nagulong kahon.

Si mga as tahimik lang nakaupo, nakatingin sa kanila na parang may nawalang bigat sa puso. Salamat sa inyo. Wika ni Mangyas. Hindi dahil may nagawa silang malaki kundi dahil may nagbago sa kanila. Hindi lahat ng pagbabago ay kailangang violent. Minsan kailangan lang nilang may makitang isang taong hindi sumusuko sa kabutihan.

At ang kabutiang iyon sa gabing iyon ay nagmula sa isang matandang basurero. Pagkatapos ng paglilinis, lumapit si Bong sa matanda at nag-abot ng isang lumang sumbrero. “Manong, amin po ‘to. Pero mas bagay sa inyo para may proteksyon kayo sa araw.” Wika ni Bong. Naku iho. Sa tingin mo ba’y kailangan ko pa? Kailangan po para sa amin kayo na ang naging ilaw dito sa kanto.

Kahit paayaw niyo, respeto namin sa inyo yan. Tinanggap ni mga sumbrero hindi dahil sa materyal na halaga kundi dahil sa simbolo nito. Pagbabago. Kinabukasan, nagulat ang buong barangay. Ang dalawampong tambay na halos araw-araw ay nasa trouble list ay nakita nilang nagwawalis sa eskinita, nag-aayos ng bakod at tumutulong sa mga nagtitinda.

At sa dulo ng kalsada, naroon si Elyas. Tahimik, may bagong sumbrero at mayiting hindi kayang pantayan ng kahit anong medalya. At mula noon, tuwing may bagong dumadayo para manggulo sa lugar nila, hindi na si Mangas ang haharap kundi ang dalamp dating pasaway na tambay na ngayon ay handang ipagtanggol ang kanto nila na parang sariling tahanan.

At ang sabi nila, “Kung may problema kayo dito, tandaan niyo ‘. Sa kanto namin may nag-iisang alamat at ang alamat na iyon ay hindi pulis, hindi sundalo, hindi gangster kundi isang matandang basurero na nagngangalang Mang Elyas. At nagpatunay na minsan ang pinakamalakas ay ung pinipili pa ring maging mabuti. kayo.