BABAE’Y BINALIWALA ANG MGA LIHAM NG LALAKING INIWAN NIYA 53 TAON NA ANG NAKALIPAS — PERO NANG SA WAKAS AY BINISITA NIYA, ISANG GUHONG BAHAY AT ISANG MASAKIT NA LIHIM ANG KANYANG NADISKUBRE

Habang tumatanda si Margaret, may tinataglay siyang sikreto na matagal nang bumabagabag sa kanya. Noong kabataan niya, minahal niya si Thomas — isang simpleng lalaki, mabait, at puno ng pangarap na bumuo ng maliit na tahanan kung saan sila ay magsasama at magpapamilya. Ngunit pinili ni Margaret ang ibang landas. Umalis siya patungong siyudad, iniwan si Thomas at ang pangarap nilang dalawa.

Nagpadala si Thomas ng mga liham buwan-buwan. Sa una, binabasa pa ito ni Margaret. Ngunit kalaunan, nagsimula na siyang hindi bumukas ng kahit isa, iniisip na mas madaling makalimot kung hindi niya aalalahanin. Hanggang sa dumami ang mga sobre, nakatambak sa isang kahon — mga alaala ng lalaking kanyang iniwan.

Lumipas ang limampu’t tatlong taon na walang sagot mula sa kanya. Nag-asawa si Margaret, nagkaroon ng mga anak, tumanda. Pero ang konsensya ay hindi siya tinantanan. Ano na kaya ang nangyari kay Thomas? Galit pa ba siya? Buhay pa ba siya?

Isang hapon ng taglagas, dala ang tungkod at nanginginig ang mga kamay, naglakbay si Margaret pabalik sa bayan ng kabataan nila. Nang marating niya ang lumang tirahan ni Thomas, mabilis ang tibok ng puso niya na para bang siya’y dalagang muli.

Ngunit wala si Thomas sa pintuan. Walang ngiti. Walang mga bisig na handang magpatawad.

Ang bumungad ay isang bahay — guho, sirang-sira, at tahimik. Basag ang mga bintana, giba ang bubong, at gapos ng ligaw na damo ang buong bakuran.

Sa loob, balot ng alikabok ang hangin. Sa ibabaw ng isang maliit na mesa, may nakatumpok na mga liham, nakatali sa isang pirasong tali. Ang sulat-kamay ay pamilyar — kay Thomas. Mahina na ang hagod ng panulat, ngunit puno pa rin ng pag-ibig. Lahat ay nakapangalan sa kanya. Hindi siya kailanman tumigil sa pagsusulat.

Napasubsob si Margaret sa sahig, humahagulgol habang ang mga luha’y dumaloy sa kanyang gusgusing mukha. Sa kabila ng mga dekada, tinupad pa rin ni Thomas ang pangakong mamahalin siya, kahit kailanman hindi siya bumalik.

At saka niya napansin ang isang bagay: isang lumang litrato sa ibabaw ng lumang aparador. Si Thomas iyon, nakangiti, kasama ang isang babae at dalawang bata. Sa likod ng larawan, nakasulat sa kumupas na tinta:
“Ang aking pamilya — ngunit ang aking puso ay mananatiling kay Margaret.”

Parang piniga ang kanyang dibdib. Nagkaroon ng sariling pamilya si Thomas, pero hindi kailanman nawala ang pag-ibig para sa kanya. At ngayon, huli na ang lahat para humingi siya ng tawad.

Dahil minsan, kayang maghintay ng pag-ibig nang isang buong buhay… pero ang panahon, hindi kailanman naghihintay. 

Nanginginig ang mga kamay ni Margaret habang pinipisil ang lumang litrato. Ang mukha ni Thomas sa larawan ay parehong pamilyar at estranghero — mga matang minsang puno ng pangarap kasama siya, ngayo’y nakangiti ngunit tila may lungkot na hindi naitatago. Ang mga bata sa larawan, marahil ay mga anak niya, nakatingin masaya sa kamera. Ngunit ang nakasulat sa likod ay parang matalim na kutsilyong tumusok sa puso ni Margaret:

“Ang aking pamilya — ngunit ang aking puso ay mananatiling kay Margaret.”

Hindi na niya namalayan ang pagbagsak ng kanyang tungkod, dumadagundong sa sahig na kahoy ng lumang bahay. Umiyak siya, hindi lamang para kay Thomas, kundi para sa sarili niyang mga pagpili. Para sa lahat ng liham na hindi niya binasa, sa lahat ng pagkakataong pinili niyang talikuran ang isang pag-ibig na handang maghintay hanggang sa huli.

Lumapit siya sa mesa, binuksan ang bungkos ng mga liham na nakatali ng tali. Isa-isa niyang hinaplos ang mga sobre, nanginginig ang bawat daliri. Binasa niya ang una:

“Mahal kong Margaret, isang buwan na naman ang lumipas. Umaasa akong balang araw, bubukas ka ng isa sa mga sulat ko. Hindi ko alam kung nasaan ka, pero nais kong malaman mong mahal pa rin kita…”

Habang binabasa niya ang bawat salita, para bang bumabalik ang mga taon na lumipas. Naroon ang tinig ni Thomas — tapat, umaasa, at puno ng pag-ibig na hindi kumukupas. Ngunit bawat linya ay parang sibat ng pagsisisi na hindi niya kayang itaboy.

Ang Pagbisita

Sa likod ng bahay, natagpuan ni Margaret ang isang maliit na lapida, nakatayo sa gitna ng mga ligaw na damo. Nakaukit doon:

“Thomas Adeyemi (1943–2005). Isang ama, asawa, at kaibigan — at isang puso na nagmahal nang walang hanggan.”

Parang gumuho ang mundo ni Margaret. Lumuhod siya, hinaplos ang malamig na bato, at bulong ng bulong:
—“Patawarin mo ako, Thomas. Huli man, sana’y marinig mo. Minahal din kita, ngunit pinili kong tumakbo. At ngayon, wala na akong magawa kundi mahalin ka sa alaala.”

Ang Pag-uwi na May Bitbit na Aral

Kinabukasan, bumalik si Margaret sa kanyang siyudad, dala ang isang kahon ng mga liham at litrato. Hindi niya alam kung paano ipapaliwanag sa kanyang sariling pamilya ang bigat ng pusong dala niya, ngunit alam niyang kailangan niyang ituro ang isang bagay:

Na ang pag-ibig, kapag tunay, hindi dapat binabalewala. Na ang oras ay hindi maibabalik, at ang mga liham na hindi nabasa ay maaaring maging pinakamalaking alaala ng pagsisisi.

Madalas siyang makikitang nakaupo sa beranda ng kanyang bahay, hawak ang isa sa mga liham ni Thomas. Sa tuwing itatanong ng kanyang mga apo kung bakit siya umiiyak, lagi niyang sinasabi:

—“Anak, kapag may nagmahal sa’yo nang totoo, huwag mong ipagpaliban. Huwag mong hayaang ang pag-ibig ay maging sulat na naiwan sa kahon. Sapagkat hindi lahat may pagkakataong makabalik.”

Epilogo

Sa paglipas ng mga taon, ang kwento ni Margaret at Thomas ay naging isang tahimik na alamat sa kanilang bayan. Isang paalala na may mga pag-ibig na handang maghintay nang higit pa sa kalahating siglo, ngunit may mga puso ring natutong huli na ang lahat.

At tuwing may bumibisita sa lumang bahay ni Thomas, makikita nila sa mesa ang mga liham na nakalagay sa isang kahon na may iisang salita na nakaukit:

“Inaasahan.”

Sapagkat iyon ang tunay na iniwan ni Thomas — hindi lamang mga sulat, kundi ang alaala ng isang pag-ibig na hindi kailanman sumuko, kahit ang panahon ay lumipas.