Naalala pa rin ni Marco Dela Cruz ang tinig ng matandang lalaki noon:

“Anak, estudyante ka, ‘no? Halika, kumain ka muna ng pancit, bayaran mo na lang kapag may pera ka.”

Labinlimang taon na ang nakalipas.
Noong bagong salta pa lang si Marco sa Maynila para mag-aral sa kolehiyo, dala lang niya ang lumang backpack, ilang damit, at kaunting perang bigay ni Tatay mula sa Nueva Ecija.
Kasalukuyan noon ang enrollment, at kahit nakapasok siya sa state university, wala siyang kamag-anak sa Maynila.

Nang maubusan ng kwarto sa dorm, napilitan siyang umupa sa maliit na silid malapit sa riles ng tren.
Sa unang mga buwan, kumakain pa siya sa karinderya.
Pero pagdating ng ikalawang buwan, nang maubos ang perang baon, puro tinapay at instant noodles na lang ang kanyang kinakain.

Isang gabi ng tag-ulan, gutom na gutom siya.
Nadaanan niya ang maliit na kariton na nagbebenta ng pancit lomi sa tabi ng kanto sa Sampaloc.
Mag-asawang matanda ang nagluluto — si Mang Ramon at Aling Nena.

Nakatitig siya sa sabaw na kumukulo, amoy na amoy ang bawang at sibuyas.
Aling Nena ang unang nakapansin sa kanya.

“Anak, kumain ka muna. Mukha kang pagod. Bayaran mo na lang pag may extra ka.”

Hindi na niya napigilang umupo.
Bawat subo ng pancit na iyon ay parang yakap ng pamilya.
Simula noon, tuwing wala siyang pera, bumabalik siya roon.
Minsan kalahati lang ng order ang kaya niyang bayaran, pero laging sinasabihan ni Mang Ramon:

“Okay lang ‘yan. Ang mahalaga, busog ka. Mag-aral ka lang nang mabuti.”

May mga pagkakataong dinadagdagan pa siya ng isang lumpiang shanghai o nilagang itlog, libre.
At tuwing ganon, pakiramdam ni Marco ay may tunay siyang mga magulang sa Maynila.

Pagtungtong niya sa huling taon sa kolehiyo, nagkaroon siya ng part-time job bilang assistant sa isang logistics company.
Unti-unti, gumanda ang buhay niya.
Nang maka-graduate, natanggap siya sa isang multinational firm, nagsikap, at makalipas ang ilang taon — naging manager sa edad na 30.

Sa gitna ng kasaganahan, biglang bumalik sa isip niya sina Mang Ramon at Aling Nena — ang mag-asawang nagpakain sa kanya noong wala pa siyang makain.

“Baka masaya silang makita akong maayos na,” bulong niya sa sarili.

Kaya isang araw ng Linggo, nagpasya siyang bumalik sa lumang kanto sa Sampaloc.

Ngunit pagdating niya roon, iba na ang itsura ng lugar.
Wala na ang kariton, wala na ang mesa’t upuan.
Ang dati nilang pwesto, ginawang vulcanizing shop.

Nagtanong siya sa mga tindero sa tabi.
Sabi ng isa:

“Matagal nang hindi nagbebenta sina Mang Ramon.
Nagkasakit si Mang Ramon — may sakit daw sa bato.
Si Aling Nena, inaalagaan siya sa maliit nilang bahay sa likod ng palengke.”

Nabigla si Marco.
Hindi siya nagdalawang-isip.
Agad siyang nagtungo sa adres na binigay.

Pagdating niya, nakita niya ang maliit na bahay gawa sa pinagtagpi-tagping yero.
Lumang electric fan, manipis na kurtina, at amoy gamot.
Pagpasok niya, nakita niya si Aling Nena, payat na, may bahagyang panginginig sa kamay.
Pagkakita sa kanya, napahinto ito, saka napaiyak.

“Diyos ko, si Marco!
Anak, ikaw ba ‘yan? Ang tagal mo naming hinihintay!”

Niyakap siya ng matanda, nanginginig, pero puno ng galak.

Sa gilid ng kwarto, nakahiga si Mang Ramon — payat, halos buto’t balat, pero nakangiti.

“Anak… kumusta ka na? Nakapagtapos ka na ba?”

Hindi makapagsalita si Marco.
Napuno ng luha ang mga mata niya.

Nang gabing iyon, hindi siya mapakali.
Sa bahay niya sa condo sa Makati, nakatingin lang siya sa kisame.
Ang tanong ng tatay niya sa telepono ay umuukit sa isip niya:

“Anak, bakit mo sila kailangang kupkupin? Hindi mo na nga maasikaso sarili mong magulang sa probinsya.”

Tama ang tatay niya.
Ang mga magulang niya sa Nueva Ecija ay mahirap pa rin, umaasa sa kaunting tulong niya buwan-buwan.
Paano pa niya kakayaning alagaan ang mag-asawang may sakit?

Pero paano rin niya babalewalain ang mga taong literal na nagpalaman sa sikmura niya noong wala siyang makain?
Walang dugo, walang ugnayan, pero may malasakit.
At minsan, mas matimbang pa ang ganoong kabutihan kaysa sa anumang pagkakamag-anak.

Kinabukasan, nagpunta siya sa ospital at kinausap ang isang doktor tungkol sa kalagayan ni Mang Ramon.
Tinulungan niya itong mailipat sa mas maayos na ospital.
Si Aling Nena, siya mismo ang naghatid araw-araw ng pagkain.

Hindi niya sinabi sa mag-asawa na siya ang gumastos.
Ang sabi lang niya:

“May sponsor po kayo mula sa foundation. Isang taong gusto lang makatulong.”

Pero sa puso niya, alam niyang iyon ang paraan niya ng pagbabayad sa utang na hindi nasusukat ng pera.

Bawat buwan, hinahati niya ang suweldo: kalahati para sa mga magulang niya sa probinsya, kalahati para kina Mang Ramon at Aling Nena.
Hindi na siya nakapag-ipon para sa sarili, pero wala siyang pagsisisi.

“Hindi ko kailangan ng malaking bahay kung wala akong kapayapaan sa loob ng puso ko,” sabi niya sa sarili.

Pagkalipas ng anim na buwan, lumubha ang kalagayan ni Mang Ramon.
Nang huling bisita ni Marco, hinawakan ng matanda ang kamay niya.

“Anak, wag mong isipin na may utang ka pa sa amin.
Ang pag-abot mo ng kabutihan sa iba, iyon na ang kabayaran.”

Iyon ang huling mga salitang narinig niya bago pumanaw si Mang Ramon.

Nang mailibing ito, tinulungan ni Marco si Aling Nena na ipagpatuloy ang maliit na pancitan — sa tulong ng mga estudyanteng dati ring tinulungan ng mag-asawa.

Sa harap ng kariton, naglagay siya ng maliit na karatula:

“Pancit ni Mang Ramon — Libre sa Estudyanteng Gutom.”

Madalas na bumabalik si Marco tuwing weekend, minsan tumutulong magluto, minsan tumatambay lang.
Sa tuwing may batang estudyante na papasok, makikita niya ang sariling larawan noong mga panahong wala siyang makain.

Ngumiti siya, sabay sabing:

“Kain ka muna, iho.
Bayaran mo na lang kapag may kaya ka na.”

At sa bawat mangkok ng pancit na ibinibigay niya, alam niyang patuloy siyang nagbabayad — hindi ng utang,
kundi ng kabutihang kailanman ay hindi naglalagas sa puso ng taong marunong lumingon