Dalawampung taon na ang nakalipas.
Isang mainit na hapon sa Quezon Province, si Aling Maria, 28 taong gulang noon, ay naglakad palabas ng bahay ng kanyang biyenan, bitbit ang dalawang anak — si Tomas, tatlong taong gulang, at si Lila, halos dalawang taon pa lamang.

Walang nagpaalam.
Walang sumigaw ng “ingat.”
Tanging katahimikan ang sumalubong sa likod niya habang isinasara niya ang lumang tarangkahan.

Sa kanyang bag, may ilang piraso ng dokumento, tatlong daang piso na ibinigay ng kanyang ina, at isang supot ng kanin at tuyo.
Ang mga mata ni Maria ay namumugto, ngunit matatag — alam niyang kung mananatili siya roon, masisira ang kinabukasan ng kanyang mga anak.

Bumalik siya sa bahay ng kanyang ina, sa maliit na barong-barong sa Lucena City.
Doon nagsimula ang bagong yugto ng buhay niya.

Kung sino ang nag-aalok ng trabaho, tinatanggap niya.
Naglinis ng bakuran, naglaba ng damit ng kapitbahay, nagbenta ng gulay sa palengke.
May mga gabing umuuwi siyang pagod na pagod, may mga araw na isang beses lang silang kumakain.

Madalas ay sabay niyang kargahin si Lila habang hawak ang kamay ni Tomas sa ilalim ng ulan, papuntang palengke para magbenta ng kangkong at kamatis.
Kapag tinatanong kung hindi ba siya napapagod, lagi niyang sagot:

“Pagod ang katawan ko, pero hindi ang loob ko. Basta ang mga anak ko, hindi magugutom.”

Si Tomas, kahit maliit pa, ay marunong nang umunawa.
Matapos ang klase, naglalaba siya ng pinggan sa karinderya para may dagdag pambili ng notebook.
Nag-aaral siya sa ilalim ng madilim na bumbilya, habang sa tabi niya si Lila ay naglalaro ng lapis at papel.

Tuwing may bagyo, magkakayakap silang tatlo sa isang sulok ng bahay na gawa sa kahoy at yero.
Ngunit kahit ganoon, lagi pa rin silang sabay-sabay kumakain, sabay nagsasabing:

“Basta may nanay, may tahanan.”

Hindi na muling nag-asawa si Maria.
Maraming nanligaw, may mga nag-alok ng tulong, ngunit ang sagot niya ay iisa:

“Dalawa lang ang kailangan kong alagaan — ang mga anak ko.”

Sa loob ng dalawampung taon, siya ay naging lahat:
isang ina, isang ama, isang guro, isang kaibigan.
Tuwing Pasko, hindi man marangya, sapat na sa kanya ang halakhak ng dalawang anak.

Si Tomas, lumaking masipag, at sa tulong ng scholarship, nakapagtapos bilang civil engineer.
Si Lila naman, matalino at mabait, nagtapos bilang propesor sa isang kolehiyo sa Manila.

Isang araw, matapos ang dalawang dekada ng pagtitiis, pinasakay ni Tomas ang ina sa isang bagong kotse.

“Nanay, may pupuntahan tayo,” sabi niya habang nangingiti.

Pagdating nila sa Tagaytay, huminto sila sa harap ng isang maliit ngunit maganda at maaliwalas na bahay.
May hardin, may mga bulaklak, at sa pintuan nakasabit ang karatulang may nakasulat:

“Bahay ni Nanay Maria.”

Halos hindi makapaniwala si Maria.
Nanginig ang mga kamay niya.

“Anak… ano ‘to?”

Ngumiti si Tomas, habang si Lila ay niyakap ang ina mula sa likod.

“Nanay, ito po ang bahay ninyo.
Dalawampung taon n’yo kaming inalagaan, oras na para kami naman ang magbigay ng tahanan para sa inyo.”

Habang pinagmamasdan ni Maria ang bagong tahanan, napahawak siya sa kurtina at napaiyak.

“Dati, lagi kong iniisip kung darating ang araw na hindi na ako mag-aalala kung saan kami titira… Ngayon, narito ako. Sa bahay na itinayo ng mga anak ko.”

Sa mesa sa sala, inilagay ni Tomas ang lumang litrato nilang tatlo — kuha noong mga panahong nakatira pa sila sa barong-barong.
Sa likod ng larawan, may nakasulat na:

“Para kay Nanay — ang babaeng nagturo sa amin na ang kahirapan ay pansamantala, pero ang pagmamahal ay panghabang-buhay.

Nabalita sa dating baryo ang kwento ni Maria.
May mga dating kakilala na napapailing, may mga kapitbahay na napapaluha.
Isa ang nagsabi:

“Akala ko noon, hindi na makakabangon si Maria. Pero tignan mo ngayon… siya ang tunay na matagumpay.”

Ngumiti lang si Maria.
Hindi niya kailangan ng papuri.
Para sa kanya, sapat na ang gumising tuwing umaga, may mainit na kape sa mesa, at marinig ang tinig ng anak:

“Nanay, kumain na po tayo.”

Dalawampung taon na ang lumipas mula noong araw na umalis siya sa bahay ng asawa, bitbit lang ang dalawang bata at ilang baryang baon.
Ngayon, sa parehong dalawang kamay na iyon, hawak niya ang bunga ng lahat ng sakripisyo —
isang pamilya na puno ng pag-ibig,
isang buhay na pinanday ng lakas ng loob,
at isang tahanan na itinayo ng dalawang pusong tinuruan niyang huwag sumuko.