Sa isang malawak at marang hasiyenda sa Bulacan, nakatira ang kilalang bilyonaryo na si Don Ernesto Vergara. Isang lalaking nagmula rin sa hirap bago siya yumaman. Kilala siya bilang mahigpit at matalino sa negosyo. Ngunit sa kabila nito, may isang malambot na bahagi ang kanyang puso na nakalaan lamang para sa kanyang nag-iisang anak na si Isabella.

Lumaki si Isabela sa gitna ng karangyaan. mamahaling kotse, pribadong eskwelahan at mga kasambahay na laging handang sumunod sa lahat ng kanyang kagustuhan. Dahil dito nasanay siyang ang mundo ay umiikot lamang para sa kanya. Ang bawat utos niya ay agad na nasusunod at ang bawat tapritso ay agad na natutugunan.

Hindi nabago sa kanya ang umasta ng mayabang lalo na kapag kaharap ang mga taong mas mababa ang antas ng pamumuhay. Isang gabi habang magkasamang kumakain si Don Ernesto at si Isabela sa kanilang malaki at mamahaling dining hall, napansin ng Ama ang pagtrato ng kanyang anak sa mga kasambahay. Yaya, bakit malamig na ang sopas ko? Ano bang ginagawa mo? Singhal ni Isabela.

habang nakataas ang kilay at ipinupukol ang kutsara sa mesa. “Pasensya na po, senyorita. Maiinitan ko na lang po ulit nanginginig na sagot ng matandang yaya. Ngunit bago pa ito makatayo, pinutol siya ni Isabela. Huwag na! Sa susunod, siguraduhin mong mainit pa bago mo ihain. Hindi ba trabaho mo yan?” Tahimik lamang si Don Ernesto habang nakatingin sa kanyang anak.

May bigat sa kanyang dibdib at lungkot sa kanyang mga mata. Pagkatapos ng hapunan, tinawag niya si Isabela sa kanyang opisina. Malaki ang kwartong iyon. Puno ng mga lumang libro at larawan ng kanyang mga pinagmulan. ang buhay sa bukid bago siya umasenso. Anak, malumanay na wika ni Don Ernesto. Napansin ko ang paraan ng pakikitungo mo sa mga tao.

Hindi ba’t itinuro ko sao na igalang sila anayuan? Umirap si Isabela at umupo sa harap ng mesa ng Ama. Tay, hindi ko naman sila minamaliit pero trabaho nila yon kaya dapat gawin nila ng tama. Ako ba ang dapat mag-init ng sopas ko? Huminga ng malalim si Don Ernesto. Pinipigil ang galit at hinahanap ang tamang salita. Hindi sa gann Isabela.

Ang respeto ay hindi nakabatay sa trabaho ng tao. Ang yaya mo, ang mga kasambahay natin, sila ang kasama natin sa araw-araw. Hindi mo alam kung gaano kahirap ang buhay sa labas ng mansion na ito. Gunit! Mabilis na sumagot si Isabella. Puno ng kumpyansa. Tay, iba ang mundo ko sa mundo nila. Hindi ko naman piniling maging mayaman.

Isa pa, hindi ba’t natural lang na ang mga mahihirap ay magtrabaho para sa mga may kaya? Natahimik si Don Ernesto. Sa puntong yon, nakita niyang hindi na sapat ang mga salita upang ituwid ang ugali ng anak. Bumalik sa kanyang ala-ala ang kanyang kabataan kung paanong dati siyang isang batang maralita na nagbubuhat ng sako ng palay para lang makakain.

Naalala niya ang pawis at pagod at kung paano siya dinala ng tadhana at sipag sa kinalalagyan niya ngayon. Naramdaman niya ang bigat ng responsibilidad bilang Ama. Ayaw niyang lumaki si Isabela na walang malasakit at pag-unawa sa kapwa. Ang pinakamalaking takot niya ay baka isang araw kapag wala na siya ay mawalan ng halaga ang lahat ng kayamanang kanyang pinaghirapan dahil hindi marunong magpahalaga ang anak.

Kaya’t isang gabi habang mag-isa siyang nakaupo sa veranda, nakatingin sa mga bituin at hawak ang kanyang baso ng alak, nagdesisyon siya. Isabela, bulong niya sa sarili. Kailangan mong matuto. Hindi pwedeng puro karangyaan lang ang alam mo. Kung hindi, masisira ka. Kinabukasan, muling kinausap ni Don Ernesto ang anak.

Ngayon ay mas seryoso ang kanyang tinig. Mas mabigat ang bawat salita. Anak, darating ang araw na hindi ako palaging nasa tabi mo. Kailangan mong matutong kumilala at gumalang sa lahat ng tao. Kung hindi mo ito matutunan ngayon, baka dumating ang panahong huli na. Bakit parang pinoproblema mo ako, tay? Tanong ni Isabela na may halom inis.

Wala naman akong ginagawang masama. Hindi ko kasalanan na ipinanganap akong mayaman. Ngumiti ng mapait si Don Ernesto. Tama ka. Hindi mo kasalanan. Pero kasalanan ko kung hindi kita matuturuan ng tamang asal. Muling sumagi sa kanyang isipan ang ideya ng isang plano. Isang paraan para giswingin si Isabela sa katotohanan ng buhay.

Isang leksyon na hinding-hindi niya makakalimutan. Habang iniisip niya ito, ramdam niya ang bigat ng magiging desisyon. Alam niyang magagalit ang anak. Alam niyang mahihirapan siya ngunit naniniwala siyang mas mabuti ng maranasan ni Isabela ang hirap ngayon kaysa sa huli. Sa sulok ng kanyang isipan, nagsimula ng mabuo ang isang ideya, isang desisyong magpapabago sa landas ng kanilang buhay.

Sa mga sumunod na araw, tahimik lamang si Don Ernesto, ngunit mas matalim ang kanyang mga mata sa bawat kilos ng anak. Pinagmamasdan niya si Isabela. habang nakikipag-usap sa mga kaibigan nito kung paanong ipagyabang kanyang mga mamahaling gamit at kung paano niya ipagtabuyan ang mga taong hindi niya kauri. Hindi na pwede.

Bulong muli ng matanda sa sarili. Kailangan na siyang maturuan ng leksyon. At sa kanyang isipan, nagsimula ng sumibol ang isang desisyon na magpapakilos sa buong kwento. Ang pagpilit kay Isabela na magpakasal sa isang simpleng magsasaka upang matutunan niya ang tunay na kahulugan ng respeto, sakripisyo at pagmamahal.

Sa isang baryo na hindi kalayuan sa hasyenda ni Don Ernesto. Naroroon ang isang binatang kilala sa lugar bilang masipag at marangal si Daniel Ramirez. 24 na taong gulang pa lamang siya ngunit ang kanyang mukha ay bakas na ng hirap at sakripisyong dinanas mula pagkabata. Lumaki si Daniel na ulila sa parehong magulang.

Ang kanyang ama ay isang magsasakaring namatay sa aksidente habang nagbubungkal ng lupa. Samantalang ang kanyang ina ay pumanaw dahil sa matinding karamdaman. Bata pa lang siya ay natuto na siyang magbanat ng buto upang mabuhay. Natutunan niyang mag-araro, magtanim ng palay at magbenta ng ani sa palengke upang may maipangbili ng pagkain.

Sa kabila ng kahirapan, hindi nawala ay Daniel ang kanyang kabutihang loob. Madalas siyang tumulong sa mga kapitbahay lalo na sa matatanda at sa mga batang walang makain. Kung minsan isinusubo na lamang sana niya ang natitirang kanin ngunit ibinibigay pa niya ito sa mas nangangailangan. Dahil dito naging kilala siya sa baryo bilang taong mabait at mapagkakatiwalaan kahit walang yaman o ari-arian.

Isang umaga habang nag-aararo ng bukid, lumapit ang kanyang kaibigang si Mario. “Daniel!” sabi ni Mario habang nagpupunas ng pawis. “Hindi ko alam kung paano mo nagagawang magtrabaho araw at gabi. Hindi ka ba napapagod?” Mumiti si Daniel at tumigil sandali sa kanyang ginagawa. Syempre napapagod din ako Mario.

Pero kapag naaalala kong wala ng ibang mag-aangat sa sarili ko kundi ako lang, doon ako kumukuha ng lakas. Kung hindi ako kikilos, sino pa? Napailing na lamang si Mario. Iba ka talaga, Daniel. Kahit ganito ang buhay mo, hindi ka nawawalan ng pag-asa. Isang hapon naman, habang naglalakad pauwi, nadaanan niya ang isang batang umiiyak sa gilid ng daan. Lumapit siya kaagad.

Bakit ka umiiyak? Tanong ni Daniel lumuhod sa harap ng bata. Kuya, gutom po ako. Tatlong araw na pong wala kaming bigas. Sagot ng bata habang pinupunasan ng luha. Kaagad niyang inabot ang maliit na supot ng tinapay na para sana sa kanyang hapunan. Oh, kainin mo muna ito. Sabihin mo sa nanay mo.

Pupunta ako mamaya at magdadala ng kaunting bigas. Sa mga simpleng gawaing yon, unti-unting nakilala si Daniel hindi lamang bilang isang magsasava kundi bilang isang haligi ng kabutihan sa kanilang baryo. Hindi siya mayaman ngunit sagana siya sa pagmamahal at respeto ng mga tao. Dahil sa kanyang sipag, nakapag-ipon siya ng kaunti upang makabili ng sariling kalabaw na ginagamit sa pag-aararo.

pinangalagaan niya ito na parang kapatid at tinawag pa niya itong Berto. Sa bawat araw na dumadaan, kasabay ni Berto. Mas lalo siyang nakikilala bilang haligi ng pagsusumikap sa baryo. Ngunit sa kabila ng lahat ng yon, may mga pagkakataong naiisip din niya ang kanyang kapalaran. Kapag gabi at mag-isa siya sa kubo, napapatingin siya sa buwan at napapabulong ng tanong.

Hanggang kailan kaya ako ganito? Darating pa kaya ang araw na mararanasan ko rin ang ginhawa o itinadhahanan na ba akong manatili sa hirap? Ngunit lagi niyang isinasara ang ganoong isipin sa pamamagitan ng pagdarasal. Panginoon, kung ito ang buhay na ibinigay ninyo, tatanggapin ko ng buong puso. Basta’t huwag ninyo akong pababayaan.

Isang araw habang abala siya sa pagbubungkal ng lupa, may isang kotse na dumaan sa kanilang baryo. Isang mamahaling sasakyan na hindi nila karaniwang nakikita. Huminto ito malapit sa bukid at bumaba ang isang lalaki na nakasuot ng mamahaling barong. “Magandang araw! ikaw ba si Daniel Ramirez?” tanong ng lalaki. “Opo, ako po yon.” Ano pong maipaglilingkod ko sa inyo?” sagot ni Daniel, pawisan at may hawak pang araro.

Ginoo, ipinadala ako ni Don Ernesto Vergara. Gusto ka raw niyang makausap. Nagtaka si Daniel. Si Don Ernesto ang may-ari ng malaking hasyenda. Oo, siya nga. At gusto niyang pumunta ka sa mansion bukas ng umaga. Hindi nakasagot agad si Daniel. Bakit kaya siya ipapatawag ng isang bilyonaryo? Hindi niya matanto ang dahilan ngunit isang bagay ang tiyak.

Magbabago ang takbo ng kanyang buhay mula sa araw na iyon. Kinagabihan, sinabi niya ito kay Mario habang magkasamang kumakain ng lugaw. Daniel, baka naman may trabaho na ibibigay sayo. Aba, magandang pagkakataon to. Umiling si Daniel. Hindi ko alam, Mario. Hindi ko naman siya kilala. At bakit ako ang pipiliin niya? Eh baka nakita ka niya minsan at napansin ang sipag mo.

Sagot ni Mario na puno ng pag-asa. Alam mo Daniel, hindi malayong isang araw ay mabago ang buhay mo. Ngunit sa puso ni Daniel hindi niya talaga hinahangat ang karangyaan. Para sa kanya sapat na ang may makain araw-araw. May bubong na masisilungan at may respeto mula sa kapwa. Kinabukasan, bago sumikat ang araw, maaga siyang nagbihis ng kanyang pinakamatinong ulo at pantalon.

Kahit luma, malinis at maayos naman. Habang naglalakad papunta sa mansyon ng Bergara, ramdam niya ang kaba at kuryosidad sa kanyang dibdib. Pagdating niya sa malaking gate, sinalubong siya ng mga gwardya. Ikaw ba si Daniel Ramirez? Sumasabay ka sa tagubilin ni Don Ernesto? Opo, sagot niya. Pinapasok siya at halos manginig siya sa loob ng napakalawak na mansyon.

Ang sahig ay gawa sa marmol. Ang kisame ay may malalaking chandelir at ang mga tauhan ay abalang naglilinis. Hindi siya makapaniwala na may ganitong uri ng pamumuhay. Pagdating niya sa sala, naroon si Don Ernesto na nakaupo sa malaki at magarang upuan. Pinagmasdan siya ng bilyonaryo mula ulo hanggang paa.

Ikaw ba si Daniel? Tanong ni Don Ernesto na may malalim na tinig. Opo Ginoo. Ako po si Daniel Ramirez. Tumango si Don Ernesto at mumiti ng bahagya. Narinig ko na tungkol sao iho. Masipag ka raw, mabait at tapat sa salita. May mahalaga akong alok sayo. Isang bagay na magbabago ng buhay mo at ng buhay ng aking anak.

Hindi alam ni Daniel kung paano siya tutugon ngunit naramdaman niyang sa harap ng bilyonaryo ay magsisimula ang isang kabanatang hindi niya inaasahan sa maluwang na sala ng mansion. Tahimik na naghaharap si Don Ernesto at si Daniel. Sa isang banda, ang bilyonaryong nakasuot ng mamahaling barong halatang sanay sa kapangyarihan at aoridad.

Sa kabilang banda, ang magsasakang si Daniel. Nakayuko, pawisan ngunit marangal ang tindik. Daniel, bungad ni Don Ernesto habang tinititigan ng binata. Marami na akong narinig tungkol sa’yo. Ang sipag mo, ang kabutihan mo at ang respeto mo sa tao. At iyun ang dahilan kung bakit kita pinatawad. Nagulat si Daniel.

Hindi niya alam kung ano ang patutunguhan ng usapang ito. Salamat po, Don Ernesto. Ngunit bakit po ninyo ako pinapunta dito? Hindi ko po alam kung paano ko kayo matutulungan. Tumango ang matanda, bahagyang ngumiti, ngunit bakas ang seryosong mga mata. Mayroon akong isang malaking plano. Plano para sa anak kong si Isabela. Nagkatinginan sila saglit.

Nagtaka si Daniel kung bakit siya, isang hamak na magsasaka ay madadamay sa buhay ng isang dalagang tulad ni Isabela na halos hindi pa niya nakikita. Gusto kong maging tapat sayo, iho. Dagdag pa ni Don Ernesto. Napansin kong unti-unti ng nagiging mayabang at mapagmataas ang anak ko. Hindi siya marunong rumespeto sa mahihirap.

At bilang isang ama, hindi ko matitiis na hayaan siyang lumaki ng ganon. Nanatiling tahimik si Daniel. Sa loob-loob niya, hindi niya alam kung anong koneksyon ng kanyang simpleng buhay sa pagdidisiplina ng isang dalaga mula sa marang pamilya. Kung gayon po, ano po ang ibig niyong sabihin? Tanong niya, may halong ka ba? Huminga ng malalim si Ton Ernesto bago ibinunyag ang matagal ng naglalaro sa kanyang isipan.

Gusto kong ipakasal ka sa anak kong si Isabela. Nanlaki ang mga mata ni Daniel. Hindi makapaniwala sa kaniyang narinig. Ano po? Ako ikakasal sa anak ninyo. Pero Don Ernesto, imposibleng mangyari ‘yun. Wala po akong kaya. Hindi ako karapat-dapat. Mumiti si Don Ernesto ngunit bakas sa kanyang tinig ang bigat ng desisyon. Hindi ko sinasabi ito para ipahiya ka.

Alam kong mabuti kang tao. Pati yun mismo ang dahilan kung bakit ikaw ang napili ko. Hindi pera ang kailangan ni Isabela. Ang kailangan niya ay isang taong makakapagturo sa kanya ng tunay na kahulugan ng buhay, ng sakripisyo, ng sipag at ng respeto. Ikaw ang taong iyon, Daniel. Naguguluhan si Daniel. Hindi niya alam kung paano tatanggapin ang ganitong alok.

Don Ernesto, kung ito po ay plano ninyo para sa anak ninyo, baka mas lalong magalit siya. Baka isipin niyang pinipilit ninyo siya. Tumayo si Don Ernesto at lumapit sa bintana. Nakatanaw sa malawak na hardin. Alam kong hindi magiging madali. Alam kong magagalit siya sa akin at lalo na sayo. Pero minsan kailangan nating gawin ang bagay na mahirap para sa ikabubuti ng taong mahal natin.

Kung hindi ko siya tuturuan ngayon, baka habang buhay siyang mabuhay sa maling paraan. Ilang minuto ring natahimik si Daniel bago muling nagsalita. Kung iyun po ang desisyon ninyo, Don Ernesto, sino ba ako para tumanggi? Pero sana po hindi ako maging dahilan ng pagkamuhi ng anak ninyo. Mumiti ang matanda, bakas ang pasasalamat.

Hindi ka magiging dahilan ng pagkamuhi, Daniel. Balang araw, makikita rin niya ang dahilan kung bakit ito kailangan. Kinagabihan, tinawag ni Don Ernesto si Isabela sa kanyang opisina. Nakasuot ang dalaga ng magarang bestida, hawak ang kaniyang mamahaling cellphone at halatang walang interes sa usapan. Ano na naman ‘to, Tay? May meeting pa ako kasama ng mga kaibigan ko.

Pwede bang bukas na lang? Isabela, maupo ka. Mariing utos ni Don Ernesto. Naupo si Isabela at nag-cross ng mga braso. Nakataas ang kilay. Ano ba ‘yan? At parang seryoso ka. Dahan-dahang nagsalita si Don Ernesto. May plano ako para sa’yo. Ipapakasal kita ha. Halos mapasigaw si Isabela. Tay, seryoso ka ba? At kanino naman? Sa anak ng isa sa mga business partner mo o sa isa sa mga mayamang kaibigan ninyo? Umiling ang ama. Hindi Isabela.

Ipapakasal kita kay Daniel Ramirez, isang magsasaka. Tumayo ang dalaga halatang nag-aapoy sa galit. Ano? Isang magsasaka. Tatay, anong klaseng biro yan? Hindi nakakatawa. Ngunit seryoso ang mukha ni Don Ernesto. Hindi ito biro, anak. Gusto kong matutunan mo ang halaga ng kababaang loob at respeto sa tao. At naniniwala ako na si Daniel ang makakapagturo niyan sao. Hindi ako papayag.

Sigaw ni Isabela habang tinuturo ang kanyang ama. Hindi ako magpapakasal sa isang taong marumi, mahirap at walang alam sa mundo ko. Napakawalang kwenta ng plano ninyo. Kinapunan siya ng matalim na tingin ni Don Ernesto. Huwag mong maliitin ang isang tao base sa kanyang estado. Ang tunay na yaman ay nasa pagkatao hindi sa bulsa.

Pero tay, paano ang reputasyon ko? Paano ang mga kaibigan ko? Paano nila ako titingnan? Para niyo na ring pinahiya ko sa harap ng buong lipunan. Mas mabuti ng mapahiya ka ngayon. Mariin na tugon ng Ama kaysa lumaki kang walang alam sa respeto at malasakit. Kung ayaw mong sumunod, wala ka nang aasahang mana sa akin.

Natigilan si Isabela ngunit hindi pa rin siya sumuko. Kung akala ninyo ay mapipilit ninyo akong mahalin ng isang tulad niya, nagkakamali kayo. Hindi ako papayag kahit anong mangyari. Ngumiti ng mapait si Don Ernesto at naupo muli sa kanyang upuan. Hindi ko sinabing kailangan mo siyang mahalin agad pero kailangan mong matutunan ang leksyon at sisimulan natin iyon sa pagpapakilala ninyo bukas.

Hindi, hindi, hindi ako pupunta. Pupunta ka, Isabela at wala kang magagawa. Ako pa rin ang ama mo. Ako ang nagpalaki sa’yo at ito ang pinakamabigat na desisyon na gagawin ko para sa’yo. Nanlilisik ang mga mata ni Isabela habang lumabas ng opisina. Galit na galit at umiiyak. Hindi ako magpapakasal sa isang bagsaka.

Hindi ako magpapakasal sa kanya. Sa kanyang silid, nagkulong siya at itinapon ang lahat ng gamit na nadampian ng kanyang kamay. Ngunit sa kabila ng kanyang pag-aalsa, alam niyang hindi siya makakatakas sa kamay ng kanyang ama at sa nakatakdang tapalaran na mag-uugnay sa panaya sa isang lalaking hindi niya man lang pinangarap na makilala.

Dumating ang araw na itinakda ni Don Ernesto upang ipakilala si Isabela kay Daniel. Maaga pa lamang ay inutusan na niya ang kanyang mga tauhan na ihanda ang hardin ng mansion. May mesa, mga upuan at simpleng handaan. Hindi ito marangya ngunit sapat upang magsilbing lugar ng kanilang unang pagkikita. Habang naghahanda ang lahat, si Isabela naman ay nasa kanyang silid.

Nakaupo sa harap ng malaking salamin at nakayukong parang ayaw lumabas. Galit at inis ang bumabalot sa kanya. “Tay, hindi ako lalabas.” sigaw niya nang dumating ang kanyang yaya upang sunduin siya. Bakit ko haharapin ang isang magsasaka? Anong silbi? Nakatahiya lang. Senorita, mahinahong tugon ng yaya. Pinapapunta ka na po ni Don Ernesto.

Ayaw po niyang magkintay ka pa. Hindi ko siya pakikgan. Tugon ni Isabela. Ngunit hindi niya maiwasang manginig dahil alam niyang hindi siya makakatakas sa utos ng Ama. Samantala, sa labas ng mansion, nakaupo si Daniel. Suot ang kanyang malinis ngunit simpleng polo at pantalon. Halata ang kaba sa kanyang mukha ngunit pinipilit niyang manatiling mahinahon.

Pinagmasdan niya ang paligid. Ang magagarang halaman ang mga taong abala at ang karangyaan na tila hindi niya kayang abutin. Hindi nagtagal dumating si Don Ernesto. Lumapit siya kay Daniel at kinamayan ito. Ihho salamat at dumating ka. Huwag kang kabahan. Hayaan mong makilala ka ng anak ko. Ngumiti si Daniel kahit nanginginig ang palad.

Maraming salamat po sa tiwala, Don Ernesto. Gagawin ko ang makakaya ko. At doon dumating si Isabela nakasuot ng mamahaling bestida. Nakataas ang ulo at halatang puno ng galit at pangmamata. Naglakad siyang parang reyna. Hindi man lang tumingin sa paligid. Bagkos ay diretsong nakatingin kay Daniel na para bang isang kawawang milalang.

So ikaw pala si Daniel. Malamig na sambit ni Isabela sabay taas ng kilay. Ikaw ba ang napili ng tatay ko para ipakasal sa akin? Nakakatawa. Tahimik lamang si Daniel at bahagyang yumuko bilang respeto. Magandang araw, senorita Isabela. Ako nga po. Magandang araw, sarkastikong tugon ng dalaga. Hindi magandang araw ang ipinasok mo sa buhay ko.

Wala akong balak na makasal sa isang tulad mo. Sumingit si Don Ernesto. Seryoso ang tinig. Isabela, magpakita ka ng respeto. Hindi ka basta-basta pwedeng magsalita ng ganyan ngunit hindi nagpatinaga, “Tay, respeto. Paano ako magpapakita ng respeto sa isang taong kusgusin at walang kaya? Alam mo ba kung gaano ako mapapahiya sa mga kaibigan ko kapag nalaman nilang ipapakasal mo ako sa kanya?” Nanatiling kalmado si Daniel kahit ramdam niyang masakit ang bawat salitang naririnig.

Naiintindihan ko po kung ganon ang tingin niyo sa akin, senyorita. Wala po akong kayamanan o pangalan. Ang tanging maiaalok ko lang ay marangal na puso at tapat na pagkatao. Napailing si Isabela at natawa ng mapanlait. Marangal na puso. Hindi ko iyon kailangan. Ang kailangan ko ay isang lalaking kayang sabayan ang buhay ko.

Hindi isang magsasakang puro pawis at putik lang ang dala. Nagalit si Don Ernesto at biglang tumayo, “Isabela, sobra na iyan. Wala kang karapatang tapakan ang dignidad ng ibang tao. Si Daniel ay higit pa sa maraming lalaking nakilala ko. Kung ayaw mong makita iyon ngayon, darating ang araw na mauunawaan mo rin. Hindi ko kailan man mauunawaan, Tay.

Sigaw ni Isabela sabay talikod at umalis ng hardin. Iniwan niya ang kanyang ama at si Daniel na parehong tahimik at mabigat ang dibdib. Nagpatuloy ang katahimikan. Tumikhim si Don Ernesto at tumingin kay Daniel. Pasensya ka na iho. Alam kong mahirap ito para sao ngunit naniniwala akong darating ang panahon na mababago rin ang puso ng anak ko.

Bahagyang ngumiti si Daniel kahit ramdam ang lungkot. Don Ernesto, huwag po kayong mag-alala. Sanay na po ako sa hirap at sa mga taong humuhusga. Hindi ako madaling panghinaan ng loob. Basta’t alam kong may mabuting dahilan ang lahat ng ito. Titiisin ko. Tinapik siya sa balikat ni Don Ernesto. Salamat iho. Hindi ako nagkamali sao.

Ang tanging hiling ko ay huwag kang sumuko. Kinagabihan muling nagkita ang mag-ama sa hapagkainan. Tahimik si Isabella ngunit halata sa kanyang mukha ang pagkainis. Anak, panimula ni Don Ernesto. Hindi ako humihingi ng sobra. Ang gusto ko lang ay bigyan mo ng pagkakataon si Daniel. Kahit hindi mo siya mahalin, kahit kaunting respeto lang.

Hindi ko kaya tay. Mariing sagot ni Isabela. Hindi ko matatanggap na ipilit ninyo sa akin ang isang bagay na hindi ko gusto. Lalo na ang ideya na makasal sa isang magsasaka. Paano ko ipapakita ang sarili ko sa lipunan kung ganon? Hindi respeto ng lipunan ang kailangan mo, Isabela. Seryosong tugon ni Don Ernesto. Ang kailangan mo ay matutong kumilala ng tao hindi base sa kayamanan o rangya kundi sa pagkatao.

Tandaan mo, ang yaman ay mawawala pero ang ugali at dangal ng tao ay mananatili. Ngunit imbes na matauhan, lalo pang nagngitngit si Isabela. Hindi ako magpapakasal sa kanya kahit anong gawin ninyo. Hinding-hindi. Sa kabila ng matinding pagtutol ng anak. Alam ni Don Ernesto na hindi na niyang pupwedeng bawiin ang kanyang plano.

Higit pa sa kasal ang kanyang hangarin. Ito ay tungkol sa pagbibigay ng pinakamahalagang aral sa kanyang anak. At sa gabing iyon, tahimik na nagpasya si Don Ernesto na ipagpatuloy ang kanyang plano kahit gaano man kahirap ang magiging resulta. Samantala, si Isabela ay nanatiling sarado ang isip at pusong puno ng galit.

Habang si Daniel ay nagsimula ng mahulog sa isang sitwasyong hindi niya kailan man pinangarap. Kinabukasan matapos ang kanilang unang pagkikita, ipinatawag muli ni Don Ernesto, si Isabela at si Daniel. Ngunit ngayon, hindi na sa hardin ng mansyon na ganap ang kanilang pagkikita kundi sa mismong bukirin na pagmamay-ari ng pamilya Vergara.

Nais ni Don Ernesto na magsimula ang leksyon para sa kanyang anak at iyon ay ang pagtikim ng hirap na hindi pa kailan man nararanasan ni Isabela. Anak, malumanay munitatag na sabi ni Don Ernesto. Mula ngayon, sasama ka kay Daniel sa bukid. Tuturuan ka niya ng mga bagay na hindi mo matutunan sa loob ng mga silid aralan o sa piling ng mga kaibigan mo.

Ha? Halos mapasigaw si Isabela. Tay, seryoso ba kayo? Gusto niyong magtanim ako ng palay o kaya magbuhat ng putik? Hindi ako’y pinanganak para doon. Ngunit matatag ang boses ng kanyang ama. Isabela, hindi ito usapan. Kailangan mong matutunan. Kung ayaw mong sumunod, mawawalan ka ng lahat ng inaasahan mo mula sa akin.

Walang nagawa si Isabela kundi sumama kay Daniel. Halata sa kanyang mukha ang pagkainis habang sila ay naglalakad papunta sa bukirin. Hindi ko alam kung bakit kailangan ko pang pagdaanan ito. Reklamo ng dalaga. Nakataas ang kilay habang nakasandal sa payong na dala ng isang kasambahay. Mumiti lamang si Daniel kahit alam niyang tinitingnan siya ni Isabela na para bang isa siyang walang kwentang tao.

Senorita, hindi ko rin naman gusto na pilitin kang sumama. Pero kung ito ang gusto ng iyong ama, gagawin ko ang tungkulin ko. Baka sakaling makita mo rin kung gaano kahalaga ang mga bagay na pinagtatrabahuhan ng mga magsasaka. Umirap si Isabela. Kahit ipakita mo pa sa akin ang buong bukid, hindi mo ako mapapaniwala. Hindi ko kailangan ng putik o pawis para maging masaya.

Ang kailangan ko ay ginhawa at karangyaan. Tahimik si Daniel. Sa halip na sumagot, itinuloy niya ang pag-araro kasama si Berto. Ang kanyang kalabaw. Habang nakayu at pawisan, kitang-kita ang determinasyon sa kanyang mukha. Makalipas ang ilang oras, tinawag niya si Isabela. Senorita, subukan mo rin. Hawakan mo ang araro kahit sandali lang. Ha? Hawakan yan.

Nakikita mo ba ang mga kuko? Bagong manicure ito. Baka masira. Sigaw ng dalaga. Sabay atras. Hindi masisira ang kuko mo kung mag-iingat ka. Sagot ni Daniel. Pilit na mahinahon. Ang gusto ko lang ay maranasan mo. Kahit konti ang ginagawa namin araw-araw. Napailing si Isabela ngunit dahil sa bantang iiwan siya ng ama ng walang mana.

Wala siyang nagawa kundi lumapit. Pilit niyang hinawakan ang araro. Sa unang hila pa lamang halos mapasigaw siya. Ang bigat. Paano niyo po ito nagagawa araw-araw?” reklamo niya habang nanginginig ang mga kamay. “Sanayan lang po, senyorita!” sagot ni Daniel. “Kapag araw-araw mong ginagawa, masasanay ka rin.

Ngunit hindi na niya kinaya. Binitiwan niya ang araro at humiga sa lilim ng puno. Pawis na pawis at galit. Ito na ang pinakawalang kwentang araw ng buhay ko. Hindi ko alam kung bakit ako pinapahirapan ng tatay ko ng ganito. Tahimik na lumapit si Daniel, dala ang tubig at tinapay. Senorita, uminom ka muna baka mahilo ka.

Tiningnan siya ni Isabela mula ulo hanggang paa. Halatang nandiri. Hindi ko iinumin yan. Hindi ko alam kung saan nanggaling ang tubig na yan. Galing po sa poso. Malinis yan. paliwanag ni Daniel. Pero kung ayaw niyo, ayos lang. Umiling siya at ibalik ang baso. Ngunit sa kanyang puso, nagsisimula ng sumibol ang inis na may kasamang pagkalito.

Bakit kahit anong pangungotya ang ibato niya? Nananatiling kalmado si Daniel. Kinagabihan, pagbalik sa mansion, nagreklamo si Isabela sa Ama. Tay, hindi ko na uulitin ‘yon. Pinagpawisan ako ng sobra. Halos mawalan ako ng malay sa init. At tingnan ninyo ang sapatos ko na dumihan pa ngunit mahigpit ang tinig ni Don Ernesto. Isabela, hindi ito tungkol sapatos.

Ito ay tungkol sa pag-unawa mo sa hirap ng mga taong nagbubungkal ng lupa para may maisubo tayong pagkain. Huwag mong mamaliitin ang mga kamay na kumakayod para mabuhay. Tay, hindi ako magsasaka. Huwag niyo na akong pilitin. Kung ayaw mong matuto, mawawalan ka ng lahat ng ipinagmamalaki mo. Ang desisyon ay nasao.

Napaiyak si Isabela hindi dahil sa hirap ng trabaho kundi dahil sa bigat ng utos ng kanyang ama. Sa unang pagkakataon, naramdaman niya ang kawalan ng kontrol sa sarili niyang buhay. Samantala, si Daniel naman ay nanatiling tahimik. Sa kanyang puso, batid niyang magiging mahaba at mahirap ang landas na tatahakin nila.

Ngunit hindi siya nawalan ng pag-asa. Naniniwala siya na balang araw. Makikita ni Isabela ang halaga ng mga bagay na ngayon ay tinatanggihan pa niya. Kinabukasan, muli silang nagkita sa bukid. Muli ring nagreklamo si Isabela. Ngunit kahit ayaw niya, pinilit siyang bumalik ng kanyang ama. Unti-unti, kahit hindi niya aminin, natututo siyang hawakan ng araro, magbuhat ng kaunting bigas at maglakad sa gitna ng putikan.

Ngunit sa bawat galaw niya, puno ng pangungutya ang kanyang tingin kay Daniel. Kung ito ang buhay na gusto mo, Daniel, ikaw na lang. Hindi ko ito tatanggapin kahit kailan. At sa puntong iyon, nagsimula ng uminit ang tensyon sa pagitan nilang dalawa. Isang tensyon na hahantong sa mas malalaking pagsubok at pagbabago sa mga susunod na araw.

Lumipas ang ilang linggo mula ng simulan ni Isabela ang kanyang sapilitang pagpunta sa bukid. Bagaman pilit pa rin ang bawat hakbang at bawat gawain na ipinapagawa sa kanya, unti-unti na ring nahahasa ang kanyang mga kamay at katawan sa hirap ng kalikasan. Ngunit kahit papaano nanatiling matigas ang kanyang puso at hindi pa rin niya kayang tanggapin ang ideya na maaari siyang matutong umibig o kahit man lang gumalang sa isang tulad ni Daniel.

Habang abala si Isabela at Daniel sa isa pang araw ng pagtatanim. Siyang inaasahang panauhin ang dumating sa hasyenda. Ang pinsan ni Isabela na si Cassandra Vergara. Si Cassandra ay isang babaeng kilalang-kilala sa lipunan. Maganda, mapang-akit, ngunit likas ang inggit at kasakiman sa kanyang pagkatao. Lumaki siyang nananabik sa atensyon na ibinibigay kay Isabela.

At sa tuwing nakikita niyang mas paborito ng kanyang tiyo Ernesto, lalong kumukulo ang kanyang dugo. Uncle Ernesto, malambing nabati ni Cassandra nang dumating siya sa mansion. niyakap niya ang kanyang tiyuhin ngunit lihim na sinusukat ang bawat kilos ng matanda. “Na-miss ko po kayo. Ang tagal ko pong hindi nakadalaw.

” Mumiti si Don Ernesto kahit alam niyang hindi palaging dalisay ang intensyon ng pamangkin. “Cassandra, Iha! Mabuti naman at dumalaw ka. Halika, pumasok ka.” Ngunit hindi lingit kay Cassandra ang mga bulung-bulungan sa lipunan na ipapakasal ni Don Ernesto si Isabela sa isang hamak na magsasaka. Nang marinig niya ang kumpirmasyon mula mismo sa kanyang tiyuhin, napangiti siya ng palihim.

Talaga po bang ipapakasal ninyo si Isabela sa isang magsasaka? May bahid ng panguuyam ang tanong ni Cassandra. Tumango si Don Ernesto. Mariing nagpaliwanag. Oo, Iha. Hindi pera ang makakapangtuwid ng ugali ng isang tao. Isa lang ang gusto kong matutunan ng anak ko, ang tunay na kahulugan ng respeto at kababaang loob. Pero uncle ngumiti si Cassandra ng mapanling sigurado po ba kayong hindi masisira ang pangalan ng pamilya ninyo kapag kumalat ito? Kilala kayo bilang isa sa pinakamayamang angkan sa bansa? Tiyak na magiging usap-usapan kayo. At

si Isabela, paano niya kakayanin iyon? Ngunit hindi na nakipagtalo si Don Ernesto. Kung yun ang kapalit para magising siya, handa akong harapin ang lahat ng gabing iyon. Sa si Lidm Cassandra, lihim siyang nakangisi habang nakatingin sa salamin. Kung totoo ngang ipapakasan si Isabela sa magsasaka, ito na ang pagkakataon ko.

Pumagsak ang kanyang reputasyon. Ako ang aangat. Ako ang magiging karapat-dapat sa lahat ng kayamanang ito. Samantala, sa kabilang dako, isang lalaki ang nagngangalang Victor Morales ang muling pumasok sa eksena. Si Victor ay isang batang negosyante na matagal ng may interes kay Isabela. Ngumot higit sa lahat, nakikita niya ang potensyal na makapagsanib ng negosyo nila sa pamilya Vergara kung sakaling mapangasawa ang dalaga.

Matipuno, mayaman at sanay sa pagpapakitang gilas. Si Victor ang tipo ng lalaki na labis na hinahangad ng mga sosyal na barkada ni Isabela. Ngunit nang marinig niyang napagpasyahan na ni Don Ernesto ang pagpapakasal ng dalaga sa isang magsasaka. Halos mabaliw siya sa galit. “Hindi pwede,” sigaw niya sa kanyang kaibigan habang nag-iinuman sila sa isang bar sa Maynila.

Hindi pwedeng maagawan ako ng isang hamak na magsasaka. Ako ang nararapat kay Isabela. Ako ang dapat na maging asawa niya. Sa galit at selos, nagpasya si Victor na makipag-ugnayan kay Cassandra. Alam niyang pareho silang may interes na sirain ang relasyon ni Daniel at Isabela. At doon nagsimula ang kanilang kasunduan.

Isang araw habang nasa bukid si Isabela kasama si Daniel, biglang sumulpot si Cassandra. Nakasuot siya ng simpleng bestida na pilit na’t papakitang inosente. Ngunit bakas sa kanyang mga mata ang lihim na intensyon. Isabela masiglang bati niya. Kumusta ka na pinsan? Ang tagal kitang hindi nakita. At ito. Tumingin siya kay Daniel at ngumiti ng may pang-uuyam.

Ito ba ang sinasabi nilang magsasaka na ipapakasal sayo? Cassandra, huwag mo akong simulan. Inis na sagot ni Isabela. Hindi ko gusto ang nangyayari sa buhay ko ngayon. At oo siya nga si Daniel. Pilit akong pinapakasal ng tatay sa kanya. Nagkunwaring nagulat si Cassandra. Sabay hawak sa kamay ng pinsan. Oh pinsan. Kawawa ka naman.

Hindi ka nararapat sa ganito. Alam mo marami pang ibang lalaki diyan. Lalo na si Victor. Mahal na mahal ka niya at handang ibigay ang lahat. Sumabat si Daniel. Marahang nagsalita. Hindi ko naman po pinipilit ang senyorita. Ako’y sumusunod lang sa kagustuhan ng kanyang ama. Mumiti si Cassandra ngunit puno ng pangungutya. At sa tingin mo ba Daniel kaya mong mahalin at protektahan ang pinsan ko? Isa kang magsasaka.

Hindi mo siya kayang bigyan ng buhay na nakasanayan niya. Hindi ka bagay sa kanya. Tahimik na yumuko si Daniel sapagkat alam niyang kahit anong ipaliwanag niya ay hindi pa rin siya maiintindihan ng mga tulad ni Cassandra. Ngunit sa puso niya tumibay ang kanyang determinasyong ipakita ang kanyang tunay na halaga sa pamamagitan ng gawa hindi ng salita.

Sa mga sumunod na araw, lalo pang naging matindi ang mga pagsubok. Si Cassandra, sa tulong ni Victor ay palihim na nagsimulang magasik ng maling balita tungkol kay Daniel sa mga kaibigan ni Isabela. Alam mo ba sabi nila, ginagamit lang daw ni Daniel si Isabela para yumaman. Bulong ni Cassandra sa isa sa mga kaibigan ng dalaga. Oo nga, parang ganun nga.

Dagdag ni Victor na nagpapanggap na nag-aalala. Hindi ba’t wala naman siyang ipagmamalaki? Malamang gusto lang niyang makuha ang yaman ng pamilya Vergara. Unti-unting kumalat ang mga chismis at nakarating ito sa mismong tenga ni Isabela. Lalo siyang nainis at mas naging matigas ang kanyang loob laban kay Daniel.

Hindi lang pala mahirap kundi oportunista pa. Galit na bulong niya sa sarili. Tama si Cassandra. Hindi siya dapat pagkatiwalaan. Hindi niya alam na ang lahat ng ito ay isang bitag na inihanda ng dalawang taong nais siyang gamitin para sa kani-kanilang pansariling interes. At habang lumalala ang paninira, lalo ring umiinit ang tensyon sa pagitan niya at ni Daniel.

isang tensyong magtutulak sa kanila sa mas matitinding pagsubok na magpapakita kung sino ba ang tunay na may malasakit at sino ang tunay na trador. Lumipas ang mga araw na puno ng tensyon sa pagitan nina Isabela at Daniel. Sa bawat pagkakataong magkasama sila, laging malamig at matalim ang tingin ni Isabela. Samantalang si Daniel ay nananatiling mapagpakumbaba, tahimik at tinitiis ang lahat ng pangungutya.

Ngunit isang gabi isang pangyayari ang nag-umpisa ng dahan-dahang pagbabago sa puso ng dalaga. Habang naglalakad pauwi si Isabela galing sa bayan kasama ang isang kasambahay, nadaanan nila ang maliit na kubo sa gilid ng daan. Doon nakita nila si Daniel na nakaluhod at abala sa pag-aalaga sa isang batang sugatan.

Ang bata, isang paslit na halos limang taong gulang lamang ay umiiyak habang may hiwa sa binti. Walang ibang kasama kaya’t si Daniel mismo ang nag-abot ng tulong. “Sh, tahan na bata!” malumanay niyang sabi habang hinuhugasan ang sugat gamit ang malinis na tubig mula sa batya. “Hindi ito malala. Huwag kang matakot. Lilinisin ko lang para hindi maimpeksyon.

” Ginupit niya ang maliit na tela mula sa sarili niyang damit upang gawing benda. Maingat niyang ibinalot ito sa sugat ng bata at pinunasan ang luha nito. Pagkatapos ay inabot niya ang baon niyang tinapay. O, kumain ka muna para lumakas ka. Tahimik na nakamasid si Isabela mula sa malayo. Hindi niya alam kung bakit siya nanatili roon pero may kakaibang init sa pa niyang dibdib habang pinagmamasdan kung paano kumilos si Daniel.

Walang pagdududa walang pag-iimbot. isang tunay na malasakit lamang para sa kapwa. Pag-uwi sa mansion, hindi mapakali si Isabela. Paulit-ulit sa kanyang isip ang tanong. Bakit ginagawa ni Daniel ang lahat ng ito? Gayong wala naman siyang makukuha kapalit. Sa unang pagkakataon, nagdulot ito ng kaunting kalituhan sa kanyang matigas na paninindigan.

Kinabungasan habang nasa bukid muli. Nagulat siya nang makita si Daniel na tumutugtog ng bielin. Hindi niya alam na marunong pala itong magpatugtog ng ganoong instrumento. Ang tugtog ay payak lamang. Isang lumang awitin na mga mansasaka ngunit puno ng damdamin at may kakaibang ginhawang dulot sa nakikinig. Lumapit si Isabela ng hindi namamalayan.

Hindi siya nagsalita. Ngunit pinakinggan niya ang bawat nota. Sa loob-loob niya, nagulat siya sa sarili. Hindi ko akalaing kaya niyang gumawa ng ganito kagandang musika. Sa kabila ng kahirapan niya, may tinataglay siyang bagay na wala ako. Nang matapos ang tugtog, napansin siya ni Daniel at bahagyang ngumiti.

Pasensya na, senyorita, hindi ko alam na nandito ka. Hilig ko lang po ang tumugtog kapag pagod na ako. Nakakagaan ng pakiramdam. Hindi agad nakasagot si Isabela. Hindi niya alam kung bakit siya napatulala. Sa halip, nagbuntong hininga siya at tinalikuran si Daniel. Ngunit may maliit na ngiti na kumawala sa kanyang labi na siya man ay hindi inaasahan.

Samantala, patuloy ang paninira nina Cassandra at Victor. Ngunit sa kabila ng kanilang mga bulong at kasimungalingan, nagsimulang mabuo ang isang maliit na butil ng pagdududa kay Isabela. Kung talagang oportunista si Daniel, bakit siya nakahandulong sa mga batang hindi niya kaano-ano? Bakit siya marunong tumugtog ng biolin na hindi niya ipinagyayabang? Isang gabi, kinausap siya ng kanyang kaibigang si La, isa sa mga matagal ng tasama niya sa lipunan.

Isabela, narinig ko na naman ang balita tungkol kay Daniel. Sabi nila, ginagamit ka lang niya. Ngunit sa halip na sumang-ayon kaagad katulad ng dati, sumagot siya ng may pag-alinlangan. Ewan ko La, nakita ko siya kagabi. Tumutulong sa isang bata. Wala naman siyang hinihing kapalit. Hindi ko alam. Baka mali rin ang mga akala natin. Isabella.

Mariing sagot ni Lisa. Huwag mong hayaang linlangin ka ng isang matsasaka. Tandaan mo kung saan ka nabibilang. Ngunit sa isip ni Isabela, hindi na ganoon kadali ang lahat. Hindi na niya kayang isara ang kanyang mata sa mga bagay na nakikita niya. Dumating ang isang araw na sinamahan siya ni Daniel sa palengke.

Una, ayaw niyang sumama ngunit pinilit siya ng kanyang ama. Doon nakita ni Isabela kung paano tratuhin si Daniel ng mga tao. Daniel, maraming salamat sa tulong mo kahapon. Bati ng isang tindera habang nag-aabot ng libreng gulay. Daniel, o tikman mo ang bagong luto ko. Alok ng isang matandang nagtitinda ng kakanin. Daniel, salamat sa pinahiram mo kalabaw.

Malaking tulong sa pag-ani namin. Sambit naman ng isa pang magsasaka. Nagulat si Isabela. Sa halip na tingnan si Daniel bilang hamak na mahirap, tinatrato siya ng buong baryo bilang isang haligi ng tulong at respeto. Hindi siya makapaniwala na may ganoong uri ng pagkilala na hindi nakabase sa yaman kundi sa kabutihang loob.

Bakit nila ginagawa yan? Bakit ka nila tinitingnan na parang bayani? Bulong niya kay Daniel habang naglalakad sila. Ngumiti lamang si Daniel. Siguro kasi senorita tinutulungan ko sila sa abot ng makakaya ko. Hindi ko kailangan ng kapalit ang kabutihan kusang bumabalik. Sa puntong iyon may kakaibang init na dumaloy sa puso ni Isabela.

Hindi niya man aminin ngunit nagsisimula ng mabago ang kanyang pananaw. Pag-uwi nila sa mansion, tahimik si Isabela. Napansin ito ni Don Ernesto atanong siya, “Anak, kumusta ang araw mo?” Hindi niya agad sinagot ang ama. Ngunit sa huli, mahina niyang sinabi, “Tay, iba pala siya.” “Anong ibig mong sabihin, Hija?” tanong ni Don Ernesto na may bahid ng pag-asa.

Umiling si Isabela. “Hindi ko pa alam. Pero baka mali ang lahat ng iniisip ko tungkol sa kanya, hindi siya katulad ng tingin ko nung una.” Ngumiti ngihim si Don Ernesto. Alam niyang nagsisimula na ang pagbabagong matagal na niyang hinihintay. Ngunit para kay Isabela, ito pa lamang ang simula ng mas malalim na paglalakbay ng kanyang puso.

Isang landas ng pagkalito, pagtuklas at sa huli ng unti-unting pag-unawa sa tunay na halaga ng isang tao. Sa mga sumunod na linggo, patuloy na nagbabago ang pananaw ni Isabela kahit ayaw pa niyang tuluyang aminin ito. Kung dati niyang matigas na puso ay unti-unting nakakaramdam ng paggagulat sa mga simpleng bagay na ginagawa ni Daniel.

Hindi ito kagaya ng mga lalaking nakasanayan niyang makasama sa lipunan. Mga lalaking puro yabang, puro pagpapakita ng kayamanan at walang ibang iniisip kundi sarili. Si Daniel ay kakaiba at iyon ang unti-unting bumabalot sa kanyang isipan. Isang gabi habang dumaraan siya sa malapit sa baryo kasama ang kanyang yaya, narinig niyang may musika.

Nakita niya mula sa malayo si Daniel nakaupo sa isang bangkito sa ilalim ng puno ng mangga at tumutugtog ng biolin. Sa paligid niya ay may ilang batang nakikinig. Masayang nakapalibot at pumapalakpak sa bawat tugtog. Napahinto si Isabela. Hindi niya alam kung bakit parang hinihila siya ng tunog ng biolin. Ang bawat nota ay puno ng damdamin.

May lungkot, may pag-asa at may kakaibang ginhawa. Parang sinasabi ng bawat himig ang mga kwentong hindi kayang isalita ng bibig. “Kuya Daniel, ang ganda po.” sigaw ng isa sa mga bata. “Pwede po bang ulitin niyo?” Ngumiti si Daniel at tumango. “Oo naman. Para sa inyo walang problema.” Muli niyang inilapit ang biolin sa balikat at nagpatuloy sa pagtugtog.

Nakamasid lamang si Isabela mula sa dilim sa kanyang puso. May kakaibang damdamin na hindi niya maipaliwanag. Hindi ko alam kung bakit ako naaantig. Hindi ko angalaing marunong siyang tumugtog. Hindi ko rin akalaing ganito siya kahalaga para sa mga tao dito. Kinabukasan, tinanong niya si Daniel habang magkasama silang nagtatanim.

Narinig kong tumutugtog ka kagabi. Bakit hindi mo sinasabi na marunong ka palang magbiulin? Nagulat si Daniel bahagyang namula. Ah ah senyorita, hindi naman po mahalaga yun. Libangan ko lang po yun. Mula pa nung bata ako, itinuro ng nanay ko bago siya pumanaw. Kapag malungkot ako, tumutugtog ako.

Para bang nakikipag-usap ako sa kanya sa pamamagitan ng musika. Natigilan si Isabella. Sa unang pagkakataon, naramdaman niyang hindi lang pala simpleng magsasaka si Daniel. May lalim ang kanyang buhay. Mga sugat ng nakaraan, mga ala-ala ng pamilya at mga pangarap na hindi niya sinasabi. Bakit hindi mo ipinapakita? Maraming tao ang matutuwa.

Kung nasa mundo ko ka, baka hinangaan ka na. An Isabela. Ngumiti si Daniel at umiling. Hindi ko kailangan ng papuri, senorita. Ang mahalaga sa akin ay nakakapagbigay ako ng kaunting saya sa mga taong nakapaligid sa akin. Mas sapat na iyon. Muling napaisip si Isabela, iba talaga siya. Hindi katulad ng mga lalaking nakilala ko.

Ngunit hindi lahat ay natuwa sa nakikitang unti-unting pagbabago ni Isabela. Si Victor na patuloy na sinusul ni Cassandra ay lalo pang nainis. Nakikita niyang may kakaibang tensyon at hindi maipaliwanag na ugnayan na nagsisimula sa pagitan ng dalawa. “Hindi ako papayag.” bulong ni Victor kay Cassandra habang nagkikita sila sa isang mamahaling restaurant.

Hindi ako papayag na maagawan ako ng isang mahirap na magsasaka. Kakahiya! Gumiti si Cassandra ng mapanlin lang. Hayaan mo, Victor, may plano ako. Pero kailangan nating tiyakin na masisira ang tiwala ni Isabela kay Daniel. Kapag nangyari ‘yon, wala ng hadlang para sa’yo. Nagtagpo ang kanilang mga mata at parehong ngumiti ng may kasamaan.

Samantala, sa mansion, isang gabi ay hindi makatulog si Isabela. Bumangon siya at naglakad sa hardin. Hindi niya inaasahang makikita roon si Daniel, nakaupo at nakatingin sa mga bituin. “Bakit gising ka pa?” tanong niya ng lumapit. nagulat si Daniel ngunit ng mumiti. “Sanay na po akong matulog ng huli, senyorita.

Kapag tapos na ang lahat ng gawain, dito ako nagpapahinga. Tinitingnan ko lang ang mga bituin. Parang mas lumiliwanag sila kapag iniisip kong may pag-asa pa sa buhay.” Umupo si Isabela sa tabi niya. Kahit hindi niya alam kung bakit, tahimik silang tumingin sa langit. Ilang minuto bago siya muling nagsalita. Hindi ko maintindihan kung bakit may mga taong katulad mo.

Sa kabila ng hirap mo, parang hindi ka nauubusan ng pag-asa. Ako kahit nasa marangya akong buhay parang hindi ko maramdaman ang ganito. Tumingin si Daniel sa kanya at bahagyang umiti. Siguro kasi senorita, sanay ka ng makuha ang lahat ng gusto mo. Pero kapag wala ka ng ibang sandigan kundi ang sarili mong lakas at pananampalataya, doon mo mararamdaman ang tunay na halaga ng bawat bagay. Kahit maliit lang.

Natahimik si Isabella. Sa unang pagkakataon, nakaramdam siya ng hiya sa sarili. Nakita niya ang malaking kaibahan sa kanila. Si Daniel kahit mahirap, puno ng dangal at pag-asa. Siya naman kahit mayaman ay puno ng reklamo at kawalan ng kasiyahan. Ngunit habang unti-unti siyang naaantig, patuloy ang pagsulpot ng mga balakid.

Nang umagang iyon, biglang dumating si Cassandra sa buhid. May dala itong mga kaibigan at sinadya nilang saksihan kung paano nagtatrabaho si Isabela. Aba, si Isabela nagtatanim ng palay. Hindi ko akalaing bababa ka sa antas ng isang magsasaka. Puna ni Cassandra sabay tawan ng kanyang mga kasama. Namula si Isabela.

Ngunit bago pa siya makapagsalita sumingit si Daniel. Hindi nakakahiya ang magtanim. Ito ang bumubuhay sa lahat. Kahit kayo, kinakain ninyo ang bunga ng hirap ng mga magsasaka. Natigilan ng grupo ngunit lalo itong nagpatindi ng selos kay Cassandra. Hindi pwedeng hayaan kong palakpakan si Daniel. Kailangang masira siya.

Kinagabihan, muli na namang nag-isip si Isabela. Hindi niya alam kung bakit parang nag-iba na ang takbo ng kanyang damdamin. May isang bagay na hindi niya kayang tanggihan. Nagsisimula siyang hangaan ang kabutihan at ang simpleng kaligayahan na hatid ni Daniel. Ngunit kasabay ng bagong damdamin na iyon ay ang bantana dala nina Cassandra at Victor, isang panganib na maaaring muling magwasak ng kanyang pusong nagsisimula pa lang magbukas.

Sa kabila ng mga lihim na natuklasan ni Isabela tungkol kay Daniel at sa kabila ng unti-unting pagbabago ng kanyang pananaw, nananaili pa rin ang matinding pagtutol ng dalaga sa plano ng kanyang ama. Parang labanan sa loob ng kanyang sarili. Ang isang bahagi ng kanyang puso’y naaantig sa kabutihang ipinapakita ng magsasaka.

Ngunit ang isang bahagi naman ng kanyang isip ay naninindigan sa kanyang mundo ng karangyaan at lipunan. Dumating ang araw na ipinatawag silang lahat ni Don Ernesto upang tumalo sa isang handaan sa mansyon. Naroon ang ilang kaibigan ng pamilya, ilang kilalang negosyante at syempre sina Sandra at Victor na sabik na sabik sa mga mangyayari.

Hindi alam ni Don Ernesto na iyun ang araw na pipiliin ni Isabela na magpakita ng hayagang pagtutol. Habang abala ang lahat sa pagkain at tawanan, biglang tumayo si Isabela. Mga kaibigan, may nais akong sabihin. Malakas niyang wika na ikinagulat ng lahat. Lumingon ang mga panauhin, maging si Don Ernesto at si Daniel ay natigivan.

Ito ang sinasabi ng aking ama. Patuloy niya sabay tingin kay Daniel. Naipapakasal niya ako sa isang magsasaka. Isang lalaking wala namang maibibigay sa akin kundi pawis at putik. At heto siya ngayon nakaupo sa gitna natin. Parang kapantay ninyo. Nagulat ang mga bisita. Ang ilan ay nagbulungan. Ang iba’y nagulat sa sobrang lantad na pananalita ni Isabela.

Natahimik si Daniel. Nakayuko at hindi makatingin sa mga tao. Ramdam niya ang matalim na tingin at pangungutya ng lahat. Ngunit pinilit niyang manapiring kalmado. Senorita, mahina niyang sabi. Wala akong intensyong ipahiya ka o sirain ang pangalan mo. Ako’y sumusunod lamang sa kagustuhan ng iyong ama. Kung ako man ay hindi karapat-dapat, tanggapin ko iyon ng buong puso.

Ngunit lalo pang tumindi ang galit ni Isabela, oo. Hindi ka karapat-dapat. Hindi kita tatanggapin kahit anong pilit ng tatay ko at kahit anong gawin mo hindi mo makukuha ang respeto ko. Napapikit si Don Ernesto. Ramdam ang bigat ng mga salitang lumabas sa bibig ng kanyang anak. Tumayo siya at mariing nagsalita. Isabela, sobra na iyan.

Wala kang karapatang ipahiya ang isang taong walang ginagawang masama sa’yo. Hindi ka ba natututo? Ngunit sa halip na matauhan, sumagot si Isabela. Tay, hindi ako laruan na pwedeng ilipat kung kanino mo gustong ipakasal. Ako ito, buhay ko ito. At wala kayong karapatan na sirain ito. Tumulo ang luha sa kanyang pise. Hindi dahil sa lungkot kundi dahil sa matinding galit at pagkadama ng kawalan ng kontrol.

Tumalikod siya at iniwan ng mesa. Mabilis na naglakad palayo. Habang nakatitik ang lahat. Kinagabihan, umiiyak siya sa kanyang silid. Ang kanyang mga kaibigan at mga bisitang naroroon ay tiyak na magpapakalat ng tsismis. Alam niyang magmumukha siyang kahihiyan sa lipunan ngunit sa loob-loob niya.

Mas mahalaga pa rin ang paglaban sa plano ng kanyang ama kaysa tanggapin ang buhay na hindi niya pinili. Hindi ko kaya, hindi ko kayang ipakasal sa kanya. Bulong niya habang yakap ang unan. Ngunit habang sinasabi niya iyon, biglang bumalik sa kanyang isipan ang mga eksenang nakita niya. Si Daniel na tumutulong sa batang sugatan. Si Daniel na tumutugtog ng biulin.

Si Daniel na mahinahong tumatanggap ng lahat ng kanyang pangi-insulto ng walang kahit anong pagbalik ng sama ng loob. naramdaman niyang lalo siyang nalilito. Bakit ganito? Kung talagang kinasusuklaman ko siya, bakit naiisip ko pa rin siya ngayon? Samantala, si Daniel ay naglakad mag-isa sa bukid kinagabihan.

Nakatingin siya sa mga bituin. Hawak ang kanyang biulin. Tumugtog siya ng isang malungkot na himig, isang tugtog na naglalaman ng sakit at pagtitiis. Hindi ko alam kung bakit ako tinanggap ni Don Ernesto sa plano niya. Bulong niya sa hangin. Pero kung ako ang dahilan ng pagkamuhi ng kanyang anak, baka mas mabuting lumayo na lang ako.

Ngunit papaano kong ito’y tadhana? Paano kong ito’y paraan para ipakita sa kanya ang ibang mundo? Kinabukasan, muling nagharap ang mag-ama sa hapagkainan. Tahimik silang dalawa habang kumakain. Sa huli, si Don Ernesto ang bumasag ng katahimikan. Anak, alam kong galit ka sa akin pero hindi ako titigil. Kahit gaano ka magreklamo, kahit gaano mo ako murahin, gagawin ko ang tingin kong tama para sa’yo.

Tay, hindi ko kayo maintindihan. Tugon ni Isabela. Puno ng luha ang mata. Bakit kailangan ako ang magsakripisyo? Bakit hindi niyo ako hayaan na ako mismo ang pumili ng aking kapalaran? Dahil minsan, Isabela, kailangan ng magulang na gumawa ng desisyon para sa anak kahit ayaw ng anak.

Hindi dahil gusto naming kontrolin ka kundi dahil ayaw naming masira ka. Hindi na sumagot si Isabela. Sa kanyang puso naron pa rin ang galit ngunit may bahagi na ring nagsisimulang mabiyak at magdulot ng pagkalito. Sa mga araw na lumipas, lumayo muna siya kay Daniel. Hindi niya ito kinakausap. Hindi man lang tinitingnan. Ngunit sa bawat pag-iwas niya, mas lalo niyang nararamdaman ang bigat sa kanyang dibdib.

Samantala, si Cassandra ator ay lihim na natuwa. Ayan na ang pagkakataon natin,” wika ni Cassandra kay Victor. Galit na galit na si Isabela. Kapag lalo pa nating sinulsulan. Tuluyan ng masisira ang tiwala niya kay Daniel. Mumiti si Victor, puno ng tiwala sa kanilang balak. At sa oras na yon, ako ang magiging sagot sa kanyang problema. Ako ang pipiliin niya hindi nila alam.

Sa kabila ng pagbabalikwas ni Isabela, may natitira pa ring apoy ng pagdududa sa kanyang puso. Isang apoy na maaaring maging simula ng kanyang tunay na pagbabago. Utuluyang pagkasira ng lahat. Mabilis lumipas ang mga buwan. At sa kabila ng lahat ng pagtutol ni Isabela, dumating na rin ang araw na itinakda ni Don Ernesto para sa kasal.

Maaga pa lamang ay abala na ang buong mansyon. Ang mga hardinero ay naglalagay ng mga bulaklak sa paligid ng simbahan. Ang mga kasambahay ay nag-aayos ng mga upuan at ang mga tauhan ng pamilya ay nagdadala ng mga mamahaling dekorasyon. Ngunit sa kabila ng magarang paghahanda, mabigat ang damdamin ni Isabela. Nakayo siya sa harap ng salamin suot ang pinakamagandang puting gown na ginawa pa ng isang sikat na tagadisenyo mula Europa. Ang g ay gawa sa pinong tela.

May kumikinang na mga perlas at diamante. Ngunit sa kanyang paningin, isa lamang itong tanikala na nagpapaalala ng kanyang kawalan ng kalayaan. “Tingnan mo ang sarili mo, senyorita!” wika ng kanyang yaya na may mga luha sa mata. Ang ganda-ganda mo. Para kang diwata. Ngunit malamig ang tinig ni Isabela.

Ano ang silbi ng ganda kung hindi ko naman mahal ang taong papakasalan ko? Para akong ibon na ikinulong sa haula. Tahimik ang kanyang yaya. Ngunit sa loob-loob nito, dama niyang malalim ang sugat na unti-unting bumubukas sa puso ng dalaga. Sa kabilang banda, si Daniel ay nakaupo sa maliit na silid sa likod ng simbahan. Suot niya ang isang simpleng barong na ipinahiram ni Don Ernesto.

Malinis ito at maayos ngunit halatang hindi siya sanay sa ganoong kasuotan. Sa kanyang mga mata ay bakas ang kaba hindi dahil sa kasal kundi dahil sa pakiramdam na wala siyang karapatan na naroroon. Daniel, Annie Mario, ang kanyang matalik na kaibigan na pinayagang dumalo. Hindi ako makapaniwala na nandito ka ngayon. Ikaw ang kaibigan kong magsasaka ikakasal sa anak ng isang bilyonyaro.

Para bang isang kwento na hindi kapanipaniwala? Mumiti si Daniel ng mapait. Mario, hindi ko rin alam kung bakit ako nandito. Hindi ko alam kung tama ba ang lahat ng ito. Ang alam ko lang, sumusunod ako sa kagustuhan ni Don Ernesto. Kung tutuusin, baka ako ang pinakamasamang bagay na mangyayari sa buhay ni Isabela.

O e Daniel mari sagot ni Mario. Alam ko ‘yun. Napangiti si Daniel kahit papaano. Ngunit sa loob-loob niya, nagdarasal siya na sanaay’y hindi siya maging dahilan ng pagkamuhi at pagkasira ni Isabela. Sa loob ng simbahan, nagsimula ng dumating ang mga panauhin, mga kaibigan ng pamilya, mga negosyante, mga kilalang personalidad sa lipunan.

Ang ilan ay may halong pagkagulat sa plano ni Don Ernesto. Ngunit wala ni isa ang naglakas loob na sumuway o kumontra. Naroon din si Cassandra nakangiti ngunit puno ng pangungutya. Bumulong siya kay Victor na nasa tabi niya. Naayun na kapag nagkamali si Daniel, kapag nakita ni Isabela na wala siyang karapatan sa mundong ito, doon tayo papasok.

Maghihintay lang tayo ng tamang oras. Numisi si Victor. Hindi na tayo mahihirapan. Sa simula pa lang, mali na ang lahat para kay Isabela. At kapag bumigay siya, ako ang sasalo sa kaniya. Dumating na ang oras ng seremonya. Tumugtog ang kampana at nagsimulang maglakad si Isabela sa gitna ng pasilyo. Hawak ang bulaklak na puti.

Ang lahat ng mata ay nakatuon sa kanya. Napakaganda, napakaelegante, ngunit malamig at walang ngiti. Halos hindi siya makatingin sa altar kung saan naghihintay si Daniel. Habang naglalakad siya, naririnig niya ang mga bulungan. Bakit siya pumayag? Hindi bagay sa kanya ang magsasakang yon. Sayang ang kagandahan niya.

Bawat bulong ay parang punyal na tumatama sa kanyang dibdib. Ngunit sa halip na tumigil, itinaas niya ang kaniyang baba at ipinakita sa lahat na kahit hindi siya masaya, hindi siya tatalikod sa labanang ito. Nang makarating siya sa harap ng altar, nagkatinginan sila ni Daniel. Tahimik lamang ito, nakatitik sa kanya, puno ng respeto ngunit walang kapilitang bakas sa kanyang mga mata.

Nagsimula ang pari sa pagbasa ng dasal. Narito tayo ngayon upang pagsamahin sa banal na kasal sina Isabela Vergara at Daniel Ramirez. Ngunit bago pa man tuluyang umabot sa bahagi ng pagsumpa, napansin ni Isabela ang kakaibang kilos ni Daniel. Hindi ito tulad ng isang lalaking sabik na sabik na makuha siya. Sa halip, bakas ang pag-aalinlangan at ang malalim na pag-iisip.

Isabela, mahina ngunit malinaw na wika ni Daniel. Sabay tingin sa pari. Patawad po ngunit hindi ko kayang ituloy ito. Nagulat ang lahat. Ang buong simbahan ay biglang natahimik. Ang pari ay natigilan. Si Don Ernesto ay hindi makapaniwala at si Isabela ay nanigas sa kinatatayuan. Anong ibig mong sabihin Hiho? Mariing tanong ni Don Ernesto.

Huminga ng malalim si Daniel. Don Ernesto, hindi ko kayang ipilit ang kasal na ito kung ang puso ni Isabela ay hindi bukal sa pagtanggap. Hindi ako lalapit sa altar na ito nang alam kong wala siyang pagmamahal o respeto sa akin. Ang kasal ay dapat galing sa kusang loob hindi sa pamimilit. At higit sa lahat, hindi ko kayang maging dahilan ng pagkasira ng kanyang buhay.

Nag-alingawngaw sa buong simbahan ang kanyang mga salita. Ang mga panauhin ay nagbulungan. Ang ilan ay nagulat. Ang iba na may humanga. Si Cassandra ay napangiti ng lihim. Iniisip na ito na ang pagkatalo ni Daniel ngunit hindi niya inaasahan na ang kabutihan mismo ang magsisilbing armas nito. Tumingin si Daniel kay Isabela diretso sa kanyang mga mata.

Senorita, kahit hindi mo ako tanggapin, kahit kamuhian mo ako, hinding-hindi ako gagawa ng bagay na ikasisira mo. Ang respeto ko sao ay higit pa sa kahit anong kasunduan. Nabigla si Isabela. Hindi siya makapagsalita. Sa unang pagkakataon, nakaramdam siya ng kakaibang pagyanig sa kanyang puso. Hindi ito galit, hindi rin inis.

Ito ay isang damdaming hindi niya maipaliwanag. Tumayo si Don Ernesto. May mga luhang dumaloy sa kanyang mga mata. Daniel, mahina niyang sambit. Iyan ang inaasahan kong makita ang tunay na dangal ng isang lalaki. Ang tunay na leksyon na gusto kong makita ng aking anak. At sa puntong iyon, ang araw ng kasal na inaakala ng lahat na magiging simula ng isang sapilitang pagsasama ay naging araw ng isang malaking rebelasyon.

Isang patunay na ang pag-ibig at respeto ay hindi pwedeng ipilit at ang dangal ng tao ay mas mahalaga pa sa yaman o pangalan. Matapos ang nakakagulat na deklarasyon ni Daniel sa altar, nanatiling nakatulala ang lahat ng tao sa loob ng simbahan. Ang mga panauhin ay nagbubulungan. Ang ilan ay tila humaha ngunit marami pa rin ang naguguluhan.

Sa gitna ng katahimikan, malinaw na umalingawngaw ang tinig ni Daniel. Isang tinig na puno ng dangal at hindi ng takot. Hindi ko itutuloy ang kasal na ito kung hindi bukal sa puso ni Senorita Isabela. Hindi ako lalapit sa altar na ito na alam kong hindi siya masaya. Hindi ako lalaki kung pipilitin kong itali ang isang babae sa isang buhay na ayaw naman niya.

Tumigil siya at huminga ng malalim. Ang kanyang mga mata ay nakatutok kay Isabela. Puno ng sinseridad at respeto. Ang pag-ibig ay hindi pinipilit. Dagdag niya. Ito’y kusang sumisibol, hindi binabayaran at hindi kinokontrol. Kung hindi ako mahal ni Isabela, hinding-hindi ko siya pipilitin. Ang naris ko lang ay igalang siya at ipagdasal na balang araw.

makita niya ang tunay na halaga ng pagmamahal at sakripisyo. Ang mga salitang iyon ay parang kidlat na tumama sa puso ni Isabela. Hindi niya inaasahan ang ganitong uri ng tapang at kabutihan mula kay Daniel. Ang lalaking ilang buwan na niyang iniinsulto at tinatrato ng masama ay siya pang may lakas ng loob na ipaglaban ang kanyang kalayaan. Tumayo si Don Ernesto.

Nangingilid ang luha at sa kanyang mga mata. Daniel, iho, sa ginawa mong ito, ipinakita mong higit kang marangal kaysa sa maraming lalaking nakilala ko sa mundo ng negosyo at lipunan. Nilingon niya ang kanyang anak, “Iabela, nakikita mo ba ngayon hindi pera o pangalan ang batayan ng isang tunay na lalaki? Ang dangal at respeto ang pinakamahalagang bagay na hindi matutumpasan ng kayamanan.

Ngunit si Isabela ay hindi nakasagot. Nanatili siyang nakatayo sa harap ng altar. Nanginginig at puno ng emosyon. Ang kanyang mga mata ay naglalaban-laban, galit, inis, hiya at higit sa lahat isang kakaibang damdaming hindi niya maipaliwanag. Samantala, si Cassandra na nasa likod ay lihim na napangiti. Ayan na, bulong niya kay Victor.

Tuluyan n mababasag ang plano ng Tito Ernesto. Ang lahat ay magiging kahihian ngunit mali ang inaasahan nila. Sa halip na pahihiyan ang mga panauhin ay nagsimulang pumalakpak. Isa, dalawa at hanggang sa buong simbahan ay umalingawngaw ng palakpakan. Hindi dahil sa kasal kundi dahil sa tapang at kabutihang loob na ipinakita ni Daniel.

Grabe, hindi ko akalaing kaya niyang magsalita ng ganon. Bulung ng isang negosyanteng bisita. Hindi siya ordinaryong magsasaka. Sagot ng isa pa. May dignidad at tapang ang binatang iyon na pangiti si Don Ernesto at pinunasan ang kanyang mga mata. Hindi ako nagkamali na sa kanya ko ipinagkatiwala ang aral na ito.

Lumapit si Daniel kay Isabela. Mahina ngunit malinaw ang boses. Senorita, hindi mo kailangang sagutin ako ngayon. Hindi ko hinihingi ang pagmamahal mo o kahit ang respeto mo. Ang hiling ko lang ay makita mo balang araw kung gaano kahalaga ang mga bagay na hindi kayang bilhin ng pera. At kapag dumating ang araw na iyon, sana maalala mo ako hindi bilang asawa kundi bilang taong handang igalang ka kahit ano pa ang mangyari.

Hindi makapagsalita si Isabela. Ang kanyang mga labi ay bahagyang nanginginig. At sa kauna-unahang pagkakataon, napaluhod siya sa bigat ng damdamin. Ang kanyang mga mata ay napuno ng luha hindi dahil sa kahihian kundi dahil sa pagkakagising ng kanyang puso. Pagkatapos ng lahat ng iyon, hinihinto ng pari ang seremonya. Hindi na ito itinuloy ngunit walang nadamang pagkatalo ang mga tao.

Sa halip, umalis sila ng simbahan na puno ng pagkamangha at respeto kay Daniel. Sa labas habang naglalakad palabas ang mga panauhin, nilapitan ni Victor si Isabela. Isabela, malambing yangang wika. Nakikita mo na ba hindi siya bagay sa’yo? Ako ang nararapat. Hindi ka niya kayang ipaglaban sa lipunan.

Pero ako, kaya kitang dalhin kahit saan. Ngunit sa halip na sumang-ayon, nilingon siya ni Isabela ng matalim. Victor, ngayon lang ako nakakita ng lalaking kayang igalang ang damdamin ko kahit siya pa ang masaktan. At hindi ikaw iyon. Napahiya si Victor samantalang si Cassandra ay napakagatlabi sa galit. Hindi nila inasahan na ang plano nilang sirain si Daniel ay magiging dahilan pa ng mas matinding paghanga ng lahat sa kanya.

Kinagabihan, nag-usap muli si Don Ernesto at si Daniel sa loob ng mansion. Daniel Io, wika ng matanda. Hindi mo alam kung gaano ako humahanga sa ginawa mo. Hindi ko alam kung paano kita mababayaran. Ngumiti si Daniel. Don Ernesto, wala po akong hinahanap na kapalit. Ang ginawa ko’y dahil iyon ang tama.

Ayaw kong maging dahilan ng pagkasira ni Senorita Isabela. Kung iyon ang paraan para ipakita ko ang respeto ko, gagawin ko. Marangal ka, tugon ng matanda. At alam kong balang araw, makikita rin ng anak ko ang tunay mong halaga. Samantala, si Isabela ay nakaupo sa kanyang silid. Hawak-hawak ang bulaklak na dapat sanaay’y ginagamit niya sa kasal.

Tinitingnan niya ito habang iniisip ang mga salitang binitiwan ni Daniel. Hindi ko alam kung ano itong nararamdaman ko, bulong niya. Pero bakit parang ang bawat salita niya ay tumatama sa puso ko? Bakit parang gusto kong makita siyang muli? Bakit parang mali ang lahat ng sinabi ko sa kanya noon? Sa kanyang puso, nagsisimula ng bumuo ang isang butil ng pagbabago.

Isang butil na unti-unting sisibol at magdadala sa kanya sa landas ng kababaang loob at tunay na pag-ibig. At sa gabing iyon, habang napatanaw siya sa bintana ng kanyang silid, hindi niya namalayang ang mga luha na bumabagsak mula sa kanyang mga mata ay hindi na luha ng galit kundi luha ng pagtanggap na may isang taong marangal at handang igalang siya higit pa sa lahat.

Ang magsasafang ilang buwan pa lamang niyang nakikilala ngunit unti-unti ng gumugulo sa kanyang puso. Makalipas ang ilang araw mula sa hindi natuloy naal nanatiling tahimik at mabigat ang atmosfera sa loob ng mansion. Si Isabela ay bihirang bumaba mula sa kanyang silid. Ang dating maingay at mapagmalaking dalaga ay biglang naging mapanahimik.

Tila ba naguguluhan sa sariling damdamin. Sa tuwing dumadaan siya sa mga pasilyo, ramdam niya ang mga bulungan ng mga kasambahay. Hindi na ito mga bulong ng tahot o pagsimpatya sa kanyang galit kundi mga bulong ng pagkagulat na tila nagbabago ang kanyang asal. Sa kanyang silid, madalas ay nakaupo siya sa harap ng salamin. Nakatitig sa sariling anyo na tila hindi na niya makilala.

Sino ka na ba, Isabela? bulong niya sa sarili. Ang dalagang kilala lang sa yaman at ganda ngunit walang respeto sa ibang tao. Habang iniisip niya ang lahat ng nangyari, paulit-ulit na bumabalik sa kanyang isipan ang mga salitang binitiwan ni Daniel sa altar. Hindi ko kayang ipilit ang kasal na ito kung hindi bukay sa puso mo.

Ang pag-ibig ay hindi pinipilit. Ang mga salitang iyon ay parang umaalingawngaw sa kanyang pandinig. Tila ba nagsisilbing paalala ng isang bagay na matagal na niyang ikinukubli. Ang kakulangan ng tunay na malasakit sa kanyang buhay. Isang araw, nagpasya si Isabela na bumaba sa hardin. Nakita niya roon si Daniel abala sa pagtatanim ng mga bagong halaman na ipinagawa ni Don Ernesto.

Tahimik lamang itong nagtatrabaho, pawisan, ngunit bakas sa mukha ang kasiyahan. Hindi alam ni Isabela kung bakit. Ngunit sa halip na pagtininan siya ng may pang-uuyam, pinili niyang lumapit. “Daniel!” Mahina niyang tawag. Nagulat ang binata ngunit agad ngumiti. “Magandang araw, senyorita. Ano po ang maipaglilingkod ko sa inyo?” Umiling si Isabela. “Wala.

Gusto ko lang, gusto ko lang magtanong. Paano mo nagagawang ngumiti kahit ang hirap ng buhay mo?” Tumigil si Daniel sa ginagawa at tumingin sa kanya. Siguro kasi senyorita, natutunan ko ng tanggapin ang mga bagay na hindi ko kontrolado. Hindi ko hawak kung anong buhay ang ibibigay sa akin pero hawak ko kung paano ako magre-react dito.

Kung pipiliin kong magalit at mainis, ako rin ang mahihirapan. Pero kung pipiliin kong ngumiti, mas magaan sa pakiramdam. Natigilan si Isabella. Ganito pala siya mag-isip. Ako kahit mayaman laging galit laging hindi kuntento siya naman kahit mahirap masaya pa rin. Sa mga sumunod na araw nagsimula si Isabela na kusang lumapit kay Daniel.

Isang umaga, tinanong niya ito kung maaari siyang sumama muli sa bukid. Nagulat ang binata ngunit agad na pumayad pagdating nila sa bukid. Hindi na siya kagaya ng dati na puro reklamo. Bagam’t hindi pa rin sanay ang kaniyang katawan, pilit niyang tinapos ang mga gawaing iniata sa kanya. Nag-araro siya, nagbuhat ng kaunting tubig at kahit pawisan at marumi, hindi na siya umangal.

“Senorita,” Annie Daniel, habang nakamasin sa kanya, “Hindi ko inaasahan na gagawin mo ito ng walang reklamo.” Napangiti si Isabela. Hindi mo rin alam Daniel pero marami na akong natutunan at siguro oras na para subukan kong maging mas mabuti. Mula noon, nagsimula siyang tumulong sa baryo. Isang araw, tumulong siya sa kusina ng isang pamilyang kapitbahay na nawalan ng ina.

Sa ibang pagkakataon, tinuruan niya ang mga bata ng pagbasa at pagsusulat gamit ang mga librong iniwan niya sa kanyang silid. Sa bawat pagtulong na, napansin niyang unti-unting nagbabago ang mga tingin ng mga tao sa kanya. Kung dati ay puro pangumutya at pagdududa na yon ay may halong pasasalamat at paggalang. Ngunit higit sa lahat, nagsimulang magbago ang kanyang relasyon kay Daniel.

Isang gabi, nagkita sila muli sa ilalim ng punong mangga kung saan madalas itong tumugtog ng biolin. “Pwede bang pakinggan ko ulit?” tanong ni Isabela. Tahimik na tumango si Daniel at tumugtog ng isang malungkot ngunit maganda at mapayapang himig. Habang nakikinig, hindi napigilan ni Isabela ang mapalu Daniel, bulong niya, “Pasensya na! Pasensya na sa lahat ng masasakit na sinabi ko noon.

Ngayon ko lang nakita kung gaano kabuti at kung gaano ako kalayo sa pagiging mabuting tao.” Tumingin si Daniel sa kanya. Puno ng kabaitan ang mga mata. Senorita, hindi mo kailangang humingi ng tawad sa akin. Ang mahalaga ay kung ano ka ngayon. Hindi kung ano ang sinabi o ginawa mo noon. Sa gabing iyon, nagsimula ang mas malalim na pagbabago kay Isabela.

Hindi lamang siya natutong magpakumbaba kundi natutunan niyang pahalagahan ang mga simpleng bagay sa paligid niya. Nang marinig ito ni Don Ernesto, hindi niya napigilang mapangiti. “Salamat, Diyos ko,” ulong niya habang kausap ang sarili. Unti-unti ng nagbabago ang anak ko. Hindi nasayang ang plano ko. Ngunit kahit natutuwa siya, alam niyang malayo pa ang lalakbayin ng kanyang anak.

Marami pa siyang kailangang matutunan at pagdaanan bago niya tuluyang makamtan ang kabutihan loob na ninanais ng kanyang ama. para sa kanya. At sa mga susunod na linggo lalo pang lalim ang kanyang paglalakbay. hindi lamang sa pagtuklas ng kabutihan ng iba kundi sa pagtuklas ng kabutihan sa loob ng kanyang sariling puso.

Habang unti-unting nagbabago si Isabela at nagsisimula ng makahanap ng kahulugan sa mga simpleng bagay, hindi naman tumitigil sina Cassandra at Victor sa kanilang mga plano. Sa bawat araw na lumilipas, nakikita nila ang unti-unting paglapit ng loob ni Isabela kay Daniel. Para kay Cassandra, ito ay isang banta sa kanyang ambisyon.

Para kay Victor, ito ay isang insulto sa kanyang pagkatao. Isang gabi, nagtipon silang dalawa sa isang pribadong silid ng isang mamahaling restaurant. Victor, bulong ni Cassandra. Kung hahayaan natin ang sitwasyong ito, baka tuluyang bumagsak ang mga plano natin. Nakikita mo ba? Hindi nagalit si Isabela kay Daniel. Unti-unti siyang nahuhulog.

Mariing tumango si Victor. Hindi pwede. Hindi ako papayag na maagawan ako ng isang hamak na magsasaka. Ako ang dapat piliin. Hindi siya. Ngumisi si Cassandra. Puno ng tusong plano. Kung ganon oras na para gumawa tayo ng paraan. Kailangan nating siraan si Daniel sa harap ni Isabela. Isang bagay na hindi niya kayang ipagtanggol.

At kapag nagtagumpay tayo, tuluyan ng mawawala ang tiwala ng dalaga sa kanya. Samantala, si Isabela ay patuloy na lumalapit kay Daniel. Sa bawat pagtuturo nito ng gawin sa bukid, mas lalo niyang nakikita ang kabutihan at kasipagan ng binata. Isang hapon habang sila ay magkasamang nagdidilig ng mga pananim, biglang nagsalita si Isabela.

Daniel, hindi ko akalaing kaya kong gawin ito. Noon ang tingin ko lang sa lupa ay putik pero ngayon parang naiintindihan ko na kung bakit ito mahalaga. Mumiti si Daniel. Senorita, ang lupa ay parang tao rin. Kapag inalagaan mo, ibabalik nito ang lahat ng pagod mo. Kung pababayaan mo, mamamatay ito. Ganyan din ang puso ng tao.

Kapag minahal at inalagaan, nagbubunga ng kabutihan. Napatingin si Isabela sa kanya at hindi niya mapigilan ang pagtibok ng kanyang puso. Ngunit bago pa siya makasagot, dumating si Cassandra na may kasamang ilang tao. Isabela, tawag niya, kunwari masaya, may kailangan kang makita.

May mga bagay tungkol kay Daniel na hindi mo pa alam. Nagulat si Isabela. Ano ang ibig mong sabihin? Basta sumama ka. Hindi mo gugustuhin palampasin ito. Dinala nila si Isabela sa isang maliit na bar sa bayan. Doon ipinakita ni Cassandra ang isang Niksena. Ilang kabataang lalaki ang nagpapanggap na kaibigan ni Daniel at sinasabi nilang may mga utang itong hindi nababayaran.

Daniel, kailan mo pa babayaran ang inutang mo sa amin? Sigaw lang isa. Oo nga. Puro ka lang pango. Hindi ka marangal gaya ng sinasabi mo. Dagdag ng isa pa. Nanlaki ang mga mata ni Isabela. Hindi niya alam kung ano ang paniniwalaan. Ngunit bago pa siya makapagsalita, dumating si Daniel mismo galing sa bukid at halatang nagulat sa eksena.

Anong ginagawa ninyo rito? Tanong niya. Puno ng gulat. Mumiti si Cassandra nagkunwaring mabait. Daniel, hindi mo ba sasagutin ang mga taong ito? O baka naman totoo ang sinasabi nila na hindi ka marunong tumupad sa pangako. Nag-umpisang magbulungan ang mga tao sa paligid. Si Isabela ay natigilan. Ang kanyang puso ay muling naguguluhan.

Ang mga salitang sinabi ng mga lalaki ay nagbunga ng pagdududa sa kanyang isipan. Ngunit tumayo si Daniel mariin at kalmado ang tinig. Mga kababayan, alam ninyong wala akong utang sa kahit sino sa inyo. Kung may naibigay man akong tulong noon, ito’y walang kapalit. Kung kayo man ay binayaran upang magsinungaling, sana’y isipin ninyo ang kahihiyan ng gawa ninyo.

Natahimik ang mga lalaki halatang nasindak sa kanyang papang. Ang ilan sa kanila ay nag-aatubiling umiwas ng tingin. Ngunit hindi pa rin kumbinsido si Isabela. Lumapit siya kay Daniel. Nanginginig ang tinig. Daniel, totoo ba ang lahat ng to? May tinatago ka pa sa akin? Diretso siyang tinignan ng binata. Senorita, kung nais mong paniwalaan ang mga kasinungalingan, wala akong magagawa.

Pero ang alam ko, wala akong utang kundi ang pasasalamat sa mga taong tinulungan ko. Hindi ko kailanmang niloko ang kahit sino. Naramdaman ni Isabela ang bigat ng kanyang puso. Hindi niya alam kung kanino siya maniniwala. Ngunit sa loob-loob niya, may isang bagay na nagsasabi na totoo ang sinasabi ni Daniel.

Kinagabihan, kinausap siya ng kanyang ama. Anak,” wika ni Don Ernesto, “Huwag mong hayaang sirain ng iba ang tiwala mo sa taong unti-unti ng nagiging mahalaga sa buhay mo. Kung may alinlangan ka, tingnan mo ang kanyang mga gawa hindi ang mga salita ng iba.” Tahimik si Isabela ngunit ramdam niyang tama ang kanyang ama. Nakita niya kung papaano si Daniel ay walang sawang tumulong kahit hindi nito ipinagyayabang.

Nakita niya kung papalo siya igalang kahit siya mismo’y madalas siyang saktan ng mga salita. Sa kanyang puso, nagsimulang mabuo ang isang desisyon. Hindi na siya magpapadala agad sa mga paninira. Susubukan niyang alamin ang katotohanan. Kahit pa ang ibig sabihin nito ay lalabanan niya sina Cassandra at Victor.

At sa bagong damdaming iyon, nagsimula ang mas matindi at mas masakit na pagsubok para kay Isabela at kay Daniel. Isang pagsubok na magpapakita kung gaano katibay ang kanilang tiwala sa isa’t isa laban sa mga paninirang walang katapusan. Makalipas ang ilang linggo ng kapayapaan sa pagitan nina Isabela at Daniel.

Muling kumilos ang mga anino ng kasamaan sa kanilang paligid. Sina Cassandra at Victor na hindi matanggap ang unti-unting paglago ng ugnayan ng dalawa ay nagsimulang maghabi ng mas malalim na plano. Para kay Cassandra, hindi siya papayag na mawala ang posibilidad na maagaw ang mana at kayamanan ng pamilya. Para naman kay Victor, hindi niya kayang tanggapin na ang isang madsas lamang ang mas pinapahalagahan kaysa sa kanya.

Isang lalaking galing sa marangyang angkan. Hindi pwedeng magpatuloy ito. Marieng sabi ni Cassandra kay Victor habang sila ay nag-uusap sa isang silid ng kanilang tinutuluyang restaurant. Kailangan nating tiyakin na tuluyang masisira ang tiwala ni Isabela kay Daniel. At kapag nagawa natin yon hindi na siya makakabalik.

Tumango si Victor, puno ng galit. Kung ganoon, gagamitin natin ang pinakamadaling paraan, pera at kasinungalingan. Alam naman nating mahirap si Daniel kapag pinalabas natin na ginagamit niya si Isabela para sa yaman. Tiyak na magagalit ang dalaga. Isang hapon, nagpunta si Isabela sa bayan upang mamili ng ilang gamit para sa kanilang baryo.

Habang abala siya sa pakikipag-usap sa isang tindera, bigla siyang nilapitan ng dalawang babae na kilala niyang mga kakampi ni Cassandra. “Senorita,” wika ng isa. Kunwari nag-aalala, mag-ingat ka kay Daniel. Narinig naming ginagamit ka lang niya para makapasok sa kayamanan ng pamilya mo. Nanlaki ang mga mata ni Isabela. Ano ang ibig niyong sabihin? Nakita raw siyang nakikipag-usap kay Cassandra, dagdag ng isa.

At may binanggit tungkol sa malaking halaga ng pera na makukuha niya kapag natuloy ang lahat ng plano ng iyong ama. Hindi agad nakapagsalita si Isabela. Bagam’t nagdadalawang isip, may bahagi ng kanyang puso ang natigatig. Hindi, hindi totoo yan. Hindi magagawa ni Daniel iyon. Ngunit habang papauwi siya, hindi mawala sa kanyang isipan ang mga salitang narinig.

Samantala, si Cassandra ay kumilos din sa ibang paraan. Lumapit siya mismo kay Don Ernesto, dala ang mga pekeng dokumento at resibo. Dito tingnan niyo po ito, Annie Cassandra. Habang inilalabas ang mga papel, si Daniel ay nangungutan sa mga tao sa bayan at ginagamit niya ang pangalan ninyo para makakuha ng pabor. Hindi po ba’t kahihiyan ito sa ating pamilya? Tinitigan ni Don Ernesto ang mga papel at bahagyang nagduda ngunit kilala niya si Daniel.

Hindi ko paniniwalaan agad ito, Cassandra. Hindi ganoon si Daniel. Mas kilala ko siya kaysa sa iyo. Ngunit kahit ganoon, isang butil ng pagdududa ang pilit na ipinasok ni Cassandra sa isipan ng matanda. Kinagabihan, kinausap ni Isabela si Daniel. Tahimik silang naglakad sa gilid ng bukid at halata ang bigat sa kanyang mukha. Daniel, mahina niyang wika.

May narinig akong mga bagay at hindi ko alam kung ano ang paniniwalaan ko. Sinasabi nilang ginagamit mo lang ako. Totoo ba iyon? Nan laki ang mga mata ni Daniel. Senorita, paano mo naisip yan? Lahat ng ginawa ko, ginawa ako ng walang hinihing kapalit. Hindi ko kailanm inisip na kunin ang kahit anong pag-aari ninyo.

Ngunit si Isabela na labis na nalilito ay napahinto at umiwas ng tingin. Daniel, gusto kong maniwala sao pero bakit parang lahat ng tao ay iba ang sinasabi? Naramdaman ni Daniel ang kirot sa kanyang puso hindi dahil sa pagdududa kundi dahil sa sakit ng makita si Isabela na pinaglalaruan ng kasinumalingan.

Kinabukasan, kumalat pa ang mga tsismis. Ang ilan sa mga tao sa baryo na inakot at binayaran nina Cassandra ay biglang nagbago ng ihip. Narinig mo ba si Daniel? Ginagamit lang si Senorita Isabela. Gusto lang niya ng pera. Bulong ng ilan. Lalo itong umabot sa tenga ni Isabela at ang kanyang puso ay halos masira sa bigat ng mga naririnig. Sa huli hindi na niya kinaya.

Sa harap ni Daniel sa gitna ng bukid bigla siyang sumigaw. Daniel, tama na. Ayoko n marinig pa ang mga paliwanag mo. Hindi ko na alam kung sino ka talaga. Nanahimik si Daniel na katingin lamang sa kanya. Ang kanyang mga mata ay puno ng lungkot ngunit wala siyang sinabing an. Bagkos tumalikod siya at naglakad palayo.

Dala ang bigat ng hindi inaasahang sakit. Si Isabela naman ay naiwan, nanginginig ang katawan at sa kanyang puso ay may halong galit, takot at pangungulila. Hindi niya alam kung tama ang kanyang naging desisyon. Ngunit sa ngayon, tilaaban nawasak muli ang tiwala na pilit nilang binubuo. At sa puntong yon, nagtagumpay pansamantala sina Cassandra at Victor.

Nagawa nilang wasakin ang tiwala ni Isabela sa magsasakang si Daniel. Ngunit ang tanong, hanggang kailan magtatagal ang kasinungalingan bago lumabas ang liwanag ng katotohanan. Makalipas ang ilang araw mula ng magkalayo sina Isabela at Daniel dahil sa mga paninirang ipinakalat nina Cassandra at Victor. Naging malamlam ang buong paligid ng mansyon.

Si Isabela na dati palaging galit o mapagmataas na yon ay tahimik at tila ba naguguluhan. Hindi siya mapakali. At sa bawat gabi bumabalik sa kaniyang isip ang mga mata ni Daniel puno ng lungkot. Ngunit hindi kailan man nagalit o nagbibamang salita laban sa kanya. Bakit hindi ko siya kayang kalimutan? Sit tanong niya sa sarili habang nakaupo sa bintana ng kanyang silid.

Kung totoo man ang mga sinabi nila, bakit hindi ko siyang nakitang gumawa ng kahit anong nasama? At bakit parang mas naniniwala ako sa mga chismis kaysa sa sarili kong nakita? Samantala, si Don Ernesto ay patuloy na nagmamasid. Alam niyang may mas malalim pang nangyayari. Lumapit sa kanya ang isa sa mga tauhan ng bahay, si Mang Tomas na matagal n naglilingkod sa kanila.

Don Ernesto, Animang Thomas, may nais po akong sabihin. Narinig ko po ang mga usapan sila Cassandra at Victor. Hindi totoo ang lahat ng ipinaparatang nila kay Daniel. Sila mismo ang nag-utos na palabasing may utang ang binata. Binayaran nila ang mga tao sa bayan upang magsilungaling. Nanlaki ang mga mata ni Don Ernesto. Sigurado ka ba sa narinig mo Tomas? Upo don.

Wala pong kasalanan si Daniel. Ginagamit lang po nila si Senorita Isabela upang masira ang tiwala niya sa binata. Kinabukasan, agad pinatawag ni Don Ernesto si Isabela. Nagtataka naman ang dalaga kung bakit. Nang sila’y nagharap, mari nagsalita ang kanyang ama. Anak, kailangan mong malaman ang katotohanan. Hindi si Daniel ang may sala.

Si Natha Sandra at Victor ang nag-imbento ng lahat ng iyon. Pero Tay, tugon ni Isabela, marami akong narinig na tao na nagsasabing totoo yon. Umiling si Don Ernesto. Kahit s daang tao pa ang magsabi ng kasinungalingan, hindi iyon magiging totoo. Anak, kilala ko si Daniel. Marangal siyang tao. Hindi ko siya ipagkakatiwala sao may bahid siya ng kasamaan.

At higit sa lahat, may mga nakarinig mismo na sina Cassandra at Victor ang nasa likod ng lahat. Napatulala si Isabela. Ang kanyang puso ay biglang bumigat sa hiya. Lahat ng mga masasakit na salitang sinabi niya kay Daniel ay bumalik sa kanyang ala-ala. Paano ko nagawang saktan siya? Paano ko nagawang hindi siya paniwalaan? Samantala, sa bukid si Daniel ay patuloy na nagtatrabaho.

Ngunit bakas sa kanyang mukha ang lungkot. Madalas niyang tanawin ang malalayong bundok habang hawak ang biolin ng kaniyang yumaong ina. Sa bawat nota na kaniyang tinutugtog, dama ang bigat ng kanyang puso. Dumating si Mario, kanyang kaibigan, at nag-usap sila. Daniel, hindi ka dapat mawalan ng pag-asa. Alam ng Diyos ang katotohanan.

Lalabas din iyon. Napabuntong hininga si Daniel. Mario, hindi ako nasasaktan dahil sa kasinungalingan. Mas nasaktan ako dahil nawalan ng tiwala sa akin si Isabela. Lahat ng ginawa ko ay para ipakita na hindi lahat ng mahirap ay mapagsamantala. Pero tila ba hindi sapat ang lahat. Ngunit hindi pa alam ni Daniel, magsisimula ng bumaliktad ang lahat ng plano ng mga kontrabida.

Isang gabi habang naglalakad si Isabela sa hardin ng mansyon, nilapitan siya ni Cassandra. Kunwari nag-aalala, nagsalita ito. Pinsan, alam kong masakit pero sana tanggapin mo na hindi kayo para sa isa’t isa ni Daniel. Mas mabuti pa siguro kung kay Victor ka na lang, siya ang makakapagbigay ng lahat ng pangailangan mo.

Ngunit sa halip na sumang-ayon, malamig ang naging tugon ni Isabela. Alam mo ba, Cassandra? May isang bagay akong natutunan kay Daniel. ang respeto at kung totoo ang lahat ng sinasabi mo, bakit parang ikaw ang pinakaunang lumalapit sa akin para ipilit ang kagustuhan mo? Nabigla si Cassandra ngunit agad itong nakabawi. Ako lang naman ang nagmamalasakit.

Mumiti ng mapait si Isabella. Hindi. Hindi na ako maniniwala sao. Kinabukasan, pinatawag ni Don Ernesto si Cassandra at Victor sa harap ng maraming tao sa mansion. Naroon din si Isabela pati na rin ang ilang tauhan. Cassandra, Victor. Malakas na sabi ni Don Ernesto. Narinig namin ang lahat. Ang mga kasinumalingan na kayo mismo ang nagpakalat.

Ginamit ninyo ang pangalan ng pamilya at sinira ninyo ang isang taong walang ginawang masama. Nagkibit balikat si Victor ngunit kita ang kaba. Don Ernesto, hindi totoo. Ngunit biglang sumingit si Mang Tomas at isa pang kasambahay. Don Ernesto, narinig namin sila mismo. Sila ang nagplano ng lahat. Hindi na nakapagsalita sina Cassandra at Victor.

Sa huli, napilitan silang aminin ang kanilang ginawa. Nagningitngit si Don Ernesto. Mula ngayon, wala na kayong lugar sa aking tahanan. Umalis kayo bago pa lumala ang aking galit. Pagkatapos ng lahat, agad na nagtumo si Isabela sa bukid upang hanapin si Daniel. Nang makita niya ito, agad siyang napaiyak. Daniel, mahina niyang wika habang tumatakbo palapit. Patawarin mo ako.

Nagpadala ako sa mga kasinungalingan. Sinaktan kita sa mga salitang hindi ko dapat sinabi. Hindi kita pinaniwalaan. Tahimik lamang si Daniel ngunit halata ang pagkagulat sa kanyang mukha. Hindi ako humihingi ng kapatawaran para mapalapit muli sa’yo,” dugtong ni Isabela kundi dahil tunay akong nagsisisi.

Hindi ko alam kung kaya mo pa akong patawarin pero alam ko na hindi kita kailan man dapat pinagdudahan.” Huminga ng malalim si Daniel bago sumagot, “Senorita, hindi ko kailan man hiniling ang tiwala mo bilang kapalit ng anuman. Pero sa kabila ng lahat, hindi ko rin kayang itangging na nasaktan ako. Gayun pa man, wala akong galit sayo. Natutunan ko ng tanggapin ang lahat kahit masakit.

Niyakap siya ni Isabela, umiiyak at sa yakap na iyon ay dama nila ang bigat ng mga sugat na kanilang dinanas. Ngunit sa puso ni Daniel, kahit tinanggap niya ang paghingi ng tawad, nanatili pa rin ang bakas ng lungkot. Samantala, si Don Ernesto na tahimik na nakamasid mula sa malayo ay napangiti at nagdasal. Salamat Panginoon.

Unti-unti ng lumalabas ang liwanag matapos ang dilim. At sa muling pagbalik ng katotohanan, muling bumukas ang pintuan para sa pag-asa, para sa Isabela, kay Daniel at sa kanilang paglalakbay tungo sa tunay na pag-ibig. Mula ng humingi ng tawad si Isabela kay Daniel, nagsimula na ang isang bagong kabanata sa kanilang ugnayan.

Ngunit hindi ganoon kadali ang lahat. Bagam’t tinanggap ni Daniel ang paghingi ng tawad, naroon pa rin ang mga bakas ng sugat sa kanyang puso. Gayun pa man, hindi na maikakailana sa puso ni Isabela. Unti-unti ng nahuhubog ang isang damdaming hindi niya kailan man inakala. ang damdaming nag-uugnay sa kanya sa binatang minsang hinamak niya.

Isang gabi, nagtipon ang buong baryo upang magtaos ng simpleng salo-salo bilang pasasalamat matapos mapatalsik sina Cassandra at Victor. Ang mga tao’y masayang nagdala ng kanilang an may mga prutas, gulay at nilutong pagkain. Ang liwanag ng mga ilaw ay kumikislap sa gitna ng malawak na bakuran. Naroon si Isabela nakasuot ng payak na pestida malayo sa marangya at kumikislap na kasuotan na nakasanayan niyang isuot.

Habang nakikihalubilo siya sa mga tao, ramdam niyang iba na ang kanyang nararamdaman. Hindi na siya itinuturing na mataas na nilalang kundi kapantay nila isang kaibigan at isang kasama. Senorita Isabela, bati ng isang matandang babae. Salamat sa pagtuturo mo sa mga apo ko. Natututo na silang bumasa dahil sao napangiti si Isabela at mahigpit na hinawakan ang kamay ng matanda.

Hindi na po ninyo kailangang magpasalamat. Masaya akong nakakatulong. Mula sa malayo, pinagmamasdan siya ni Daniel. Nakita niya kung paano nagbago ang dalaga mula sa isang mapagmataas na batang sanay sa luho tungo sa isang babaeng marunong makipagkapwa tao. At sa kanyang puso, unti-unti ring natutunaw ang bigat ng mga sugat.

Nang matapos ang salo-salo, nagpaiwan si Isabela sa ilalim ng malaking punong mangga kung saan madalas tumugtog si Daniel. Ang hangin ay malamig at ang mga bituin ay kumikislap sa langit. Hindi niya namalayang lumapit si Daniel hawak ang kanyang biolin. “Senorita, mahinang wika ng binata. Nais mo bang marinig muli ang tugtugin?” Tumango si Isabela.

May ngiti sa kanyang labi. Oo, Daniel. Ngayon, hindi bilang isang tagapakinig lamang kundi bilang isang taong nais makinig sa puso mo. Tumugtog si Daniel ng isang himig. Hindi malungkot, hindi rin masyadong masaya. Ito’y isang musika ng pag-asa. Tuno ng damdamin at sinseridad. Habang nakikinig na paluha si Isabela, hindi na niya kayang itago ang nararamdaman.

Daniel, mahina niyang wika matapos ang tugtog. Hindi ko alam kung paano ko ito sasabihin. Pero simula ng ginawa mo ang sakripisyo sa altar, simula ng pinakita mo sa akin kung ano ang respeto at tunay na dangal, nagbago na ang lahat sa akin. Natutunan kong pahalagahan ang mga bagay na hindi kayang bilhin ng pera. At higit sa lahat, natutunan kong makita ang halaga mo.

Nanatiling tahimik si Daniel tila hindi makapaniwala sa kanyang naririnig. Daniel, nagpatuloy si Isabela. Nanginginig ang tinig. Mahal na kita.” Nagulat si Daniel. Hindi niya agad alam kung ano ang sasabihin. Ngunit sa kabila ng pagkagulat, naramdaman niya rin ang tibok ng kanyang puso na matagal na niyang pinipigilan. “Senorita,” sagot niya.

“Hindi ko alam kung karapatdapat ako sa mga salitang iyan. Hindi ko hinamad na umabot tayo sa ganito. Ang hangad ko lamang ay makita kang maging masaya.” Ngunit lumapit si Isabela at mahigpit na hinawakan ang kanyang kamay. Daniel, wala ngang mas makakapagpasaya sa akin kundi ang ikaw. Hindi kita pipilitin kung hindi mo pa kaya pero hindi ko na kayang itago ang nararamdaman ko.

Sa puntong iyon, bumigay na rin si Daniel. Mahigpit niyang hinawakan ang kamay ni Isabela at tumingin ng diretso sa kanyang mga mata. Isabella, matagal ko ng tinitikom ang damdamin ko dahil alam kong magkaiba tayo ng mundo. Pero kung bukal sa puso mo ang pagmamahal na iyan, hindi ko na rin kayang itago ang sa akin.

Mahal din kita. Kinabukasan agad itong napansin ni Don Ernesto. Nakita niya ang kakaibang kislab sa mga mata ng kanyang anak at ang masayang aura ni Daniel. Nang magsalo-salo silang tatlo sa hapagkainan, hindi na nakatiis ang matanda. Anak Daniel,” wika niya, “wala na akong ibang hihilingin pa kundi makita kayong dalawa na tunay na masaya.

Kung sa wakas ay natagpuan ninyo ang pagmamahal sa isa’t isa, hayaan niyo akong ayusin ang pagkukulang ko noon. Nais kong magplano muli ng kasal. Ngunit ngayon, hindi bilang isang aral o pamimilit kundi bilang isang selebrasyon ng pagmamahalan ninyo, nagkatinginan sina Isabela at Daniel. Parehong nangingilid ang luha sa kanilang mga mata.

Sa pagkakataong ito, wala ng takot o alinlangan. Ang kasal na ipapanukala ay hindi na isang tanikala kundi isang pangakong kusang loob nilang pipiliin. Nang kumalat ang balita sa baryo, natuwa ang lahat. Ang mga tao’y naghandog ng kanilang tulong. Ang mga kababaihan ay nag-alok na magtahi ng mga dekorasyon. Ang mga magsasaka ay nagbigay ng kanilang ani para sa pagkain at ang mga bata ay nagplano ng awit para sa okasyon.

Hindi ito magiging marangya tulad ng naunang plano sa simbahan ngunit higit itong makabuluhan sapagkat ito’y batay sa pagmamahalan hindi sa kayamanan. Ngunit sa kabila ng lahat may mga tao pa ring hindi matanggap ang nangyari. Ang ilan sa mga kaibigan ni Isabela mula sa lipunan ay nagulat at tumanggi, “Paano ka nagmahal ng isang magsasanga?” tanong ng isa sa kanila.

Ngunit buong tapang na sagot ni Isabela, “Minahal ko siya hindi dahil sa kanyang yaman kundi dahil sa kanyang puso. At yun ang bagay na hindi kayang ibigay ng kahit sino sa inyo.” Sa kanyang mga salita, napatunayan ni Isabela na tuluyan na siyang nagbago. Ang dating dalagang puno ng pagmamataas ay natutong yumuko at magmahal ng totoo.

At si Daniel na minsang naging simbolo ng kahirapan ay naging sagisag ng danggal. respeto at tunay na pag-ibig. Sa darating na mga araw, magsisimula na ang paghahanda para sa isang kasal na hindi itatali ng luho kundi ng pusong bukal at wagas