Sa isang liblib na baryo [musika] sa gilid ng bundok, nakatira si Ramon, isang binatang 23 taong gulang, [musika] payat, kayumanggi at may mga palad na makapal sa kalyo dahil sa araw-araw na pagtulong sa kanyang ina sa paggawa ng kakanin. Ang kanilang [musika] maliit na bahay na yari sa kahoy at pawid ay madalas napupuno ng halimuyak ng malagkit at niyog tuwing madaling araw.

Si Aling Mila ang kanyang ina ay matiyagang gumigising sa 3 ng umaga upang magluto ng bibingka. Suman at puto na ibinebenta niya sa palengke. “Anak, maaga pa! Baka puyat ka na naman.” wika ni Aling Mila habang inihahanda ang mga kakanin. “Okay lang po, nay. Sanay na po ako. Tutulong na lang po ako magbalot.

” Sagot ni Ramon [musika] habang hawak ang bilaw. Kahit pagod sa araw-araw na gaawain, hindi kailan man nawawala ang ngiti sa labi ni Ramon. Maaga siyang naulila sa ama na dating karpintero. Mula noon, siya na ang naging sandigan ng kanyang [musika] ina. Sa murang edad, natuto siyang magtrabaho, magbuhat ng sako ng bigas, mag-igib ng tubig [musika] at mag-ayos ng bisikleta ng mga kapitbahay para lang may maidadagdag sa pambili ng bigas.

Kung makakakita lang ako ng maayos na trabaho, Nay, pangako ko po, hindi na kayo magtitinda ng kakanin. Ako na po ang magpapahinga sa inyo.” Madalas niyang sabihin, [musika] ngumiti si Aling Mila ngunit sa likod ng kanyang mga mata ay naroon ang pag-aalala. Alam niyang mabigat ang mundo para sa isang katulad ni Ramon.

Walang koneksyon, [musika] walang diploma pero may pusong busilak. Pagkalipas ng ilang buwan, dumating ang pagkakataong magbago ang lahat. Isang kamag-anak ang nagsabing may kakilala siyang naghahanap ng bagong mekaniko sa lungsod. Kahit mababa ang sahod, malaki pa rin iyon kumpara sa kita nila sa baryo. “Nay, ito na siguro yung pagkakataon ko,” Annie Ramon habang pinupunasan ang pawis sa noo.

“Kahit mahirap, gusto ko pong subukan. Hindi ko po kayo pababayaan. Anak, baka mahirapan ka sa Maynila. Iba ang buhay don. Dito kahit mahirap may mga kakilala tayo. Sagot ng ina. [musika] May bahid ng lungkot sa tinig. Mas mahirap pong nakikita ko kayong [musika] nagtitinda pa rin sa kalsada sa tuwing umuulan.

tugon ni Ramon habang pinisil ang kamay ng ina. Kinabukasan, dala ang isang maliit na bag, ilang pirasong damit at baong dasal ng ina. Umalis si Ramon patungong lumsod. Habang nasa biyahe, pinagmamasdan niya ang malawak na palayan, ang mga batang naglalaro at ang mga asong humahabol sa tricycle. Mga paalam ng buhay na simple ngunit puno ng pagmamahal.

Pagdating sa Maynila, sinalubong siya ng ingay ng mga busina, usok ng mga jeep at mga taong nagmamadali. Parang ibang mundo para kay Ramon. Dinala siya ng kamag-anak sa talyer ni Mang Pilo, isang matandang mekaniko na kilala sa kahigpitan sa mga tauhan. Ramon ba? Mukha kang tahimik ha? Marunong ka bang humawak ng wrench? Tanong ni Mang Pilo habang tinitigan siya mula ulo hanggang paa. Opo sir.

Madalas po akong tumulong sa mga tricycle sa amin. Hindi po ako expert [musika] pero mabilis po akong matuto. Tingnan natin. Huwag mong sayangin ang oras ko. Mabigat ang unang linggo ni Ramon. [musika] Sa init ng makina, amoy ng langis at sigaw ng mga driver na nagmamadali, madalas siyang maligo sa pawis at grasa.

Ngunit [musika] kahit ganoon, wala siyang reklamo. Sa bawat araw na lumilipas, unti-unti siyang kinikilala sa talyer dahil sa kanyang sipag at determinasyon. Ramon, ayusin mo yung clutch niyan ha. Huwag mong kalimutang lagyan ng lamis. Sigaw ni Boyet, isa sa mga senior mechanic na madalas magbiro. Opo kuya Boyet. Sagot ni Ramon habang nakangiti.

Tingnan mo nga ong batang to. Parang hindi marunong mapagod. Kantiaw ni Boyet sa mga kasamahan. Eh baka robot yan pare. Dagdag ng isa pa sabay halakhak. Ngunit sa likod ng mga tukso. Lihim siyang hinahangaan ng mga kasamahan. Habang ang iba ay pumapasok ng late o laging nakikiosi, [musika] si Ramon ay laging maaga.

Kapag tapos na ang trabaho, tumutulong pa siyang maglinis ng talyer. Isang araw, habang kumakain ang pananghalian sa labas ng talyer, lumapit si Jenny, ang kaser sa karenderyang malapit doon. “Kuya Ramon, o po yung ulam niyo. Libre na yan.” Sabi ni nanay Annie Jenny na mayingiti. “Naku, salamat ha. Pero bayad ako. Hindi ako sanay sa libre.

Okay lang yan. Sabi ni nanay ang sipag mo raw. Dapat may libreng adobo paminsan-minsan. Mumiti si Ramon medyo namula sa hiya. Sabihin mo kay nanay salamat po. Basta sa susunod ako naman ang magbabayad. [musika] Tuwing gabi. Pag-uwi niya sa inuupahang maliit na kwarto, tinitingnan niya ang lumang larawan nilang mag-ina.

Sa tabi [musika] nito ay may sulat ng ina na laging nagpapaalala. Anak, huwag mong kalilimutan magdasal. Ang kabutihan ay hindi nasasayang. Habang tumatagal, lalong tumitindi ang pagnanais ni Ramon na makamit ang kanyang pangarap. Ang magkaroon ng sariling talyer. Kapag nakakakita siya ng mga may-ari ng malalaking autoshop, lihim siyang napapaisip.

[musika] Darating din ang araw. Ako rin. Ngunit kahit ganoon hindi siya nagiging sakim. [musika] Kapag may batang lansangan na humihingi ng pagkain, binibigyan niya kahit konti. Kapag may kapwa mekanikong nagkakaproblema, [musika] siya ang unang nag-aalok ng tulong. “Pre, bakit ang bait mo? Wala ka namang nakukuha diyan?” tanong minsan ni Boyet habang nagyoyosi.

[musika] “Hindi ko kailangan may makuha, kuya. Baka kasi ako naman ang mangilangan balang araw.” Sagot [musika] ni Ramon. Sabay ngiti. Isang gabi habang pauwi na siya, tumigil siya sa tabi ng kalsada at tumingin sa mga ilaw ng lungsod. Tahimik siyang bumuntong hininga. [musika] Panginoon, bulong niya, kung para po sa akin ong pangarap ko, tulungan niyo po ako.

Basta po, huwag niyo lang akong hayaang mawalan ng malasakit sa kapwa. Sa mga sandaling iyon, hindi niya alam na ang dasal na iyon ang magiging [musika] susi sa susunod na kabanata ng kanyang buhay. Isang kabanatang maglalagay sa kanya sa gitna ng sakripisyo, pagkawala [musika] at muling pagbangon. Ang simpleng binatang lumaki sa hirap ay magiging saksi sa kakaibang pag-ikot ng tadhana na ang pagtulong minsan may kapalit [musika] na mas mabigat kaysa inaakala.

Pero may biyayang mas dakila [musika] kaysa anumang inaasahan. Sa paglipas ng ilang buwan sa Maynila, unti-unti ng nasasanay si Ramon sa bagong kapaligiran. [musika] Ang dating tahimik na baryo ay napalitan ng magulong kalsada na puno [musika] ng busina, usok ng tambutso at mga taong laging nagmamadali.

Sa una, nahirapan siyang makatulog sa ingay. Ngunit kalaunan ay naging bahagi na iyon ng kanyang gabi. Nakatira siya sa maliit na inuupahang kwarto sa likod ng isang lumang gusali. Kasiya-siya lamang iyon para sa isang tao. May isang lumang ventilador, isang maliit na kama at mesa na gawa sa kahoy na siya na rin ang nagkumpuni.

Sa sulok ay naroon ang maliit na altar na may imahe ng Nazareno kandilang nauupos tuwing [musika] gabi at litrato ng kanyang ina. Tuwing matapos ang trabaho, uupo siya sa harap nito, magdarasal at tatawagan si Aling Mila gamit ang lumang keypad phone. Nay, ayos naman po ako dito. Medyo mainit nga lang at mahal ang pigas,” biro niya minsan.

“Basta kumakain ka ng maayos, anak!” sagot ng ina mula sa kabilang linya. [musika] “Huwag mong papabayaan sarili mo. Pagod ka buong araw, magbesal ka palagi.” “Opo, Nay! Pangako, sa talyer, nakilala ni Ramon si Mang Pilo ang may-ari. Masungit ito sa unang tingin. Palaging nakakunot noo tila galit sa mundo. Ngunit sa likod ng kanyang tikas ay may puso ring marunong umunawa.

Sa unang linggo ni Ramon, halos araw-araw siyang sinisigawan. Hoy, baguhan, hindi ganyan ang pagpalit ng gasket. Gusto mo bang masunog makina ng customer? Pasensya na po, Mang Pilo. ko po [musika] sinasadya. Sagot ni Ramon habang pawis na pawis. Pasensya. Ang pasensya hindi nakakakain iho. Gamitin mo utak mo. Ngunit sa kabila ng monosermon, hindi kailan man nagrereklamo si Ramon.

Tahimik lang siyang tumatanggap ng pagkakalali at nag-aaral sa bawat pagkilos. Unti-unti napansin ni Mang Pilo ang pagbabago sa kanya. Mas mabilis, mas maingat at laging maagap sa trabaho. Isang hapon habang abala sa pag-aayos ng kotse ng kliyente, napansin ni Mang Pilo na hindi pa rin umuuwi si Ramon. kahit pasado 7:00 na ng gabi.

Ramon, bakit hindi ka pa umuuwi? Wala ka bang bahay? Tanong nito habang pinupunasan ang grasa sa kamay. [musika] May tinatapos lang po ako mangilo para po bukas maaga kong maibalik ong sasakyan sa may-ari. Ha? Sige na nga. Huwag mo lang sasabihing ako ang dahilan kung ba’t ka na-stroke sa kabubuhat. Ngumiti si Ramon. Hindi po sir.

Masarap po sa pakiramdam pag alam mong maayos ang ginawa mo. Simula noon, naging magaan na ang loob ni Mang Pilo sa kanya. Madalas ay sabay na silang kumakain ng hapunan sa maliit na karinderya ni Nay Berta. Ang matandang babae na may anak na si Jenny, isang dalagang kashir na palangiti at masayahin.

Ramon, o na naman ang paborito mong adobo. Bati ni Jenny. Naku Jenny, baka naman maubusan kayo. [musika] Sagot ni Ramon. Medyo nahihiya. Ay hindi ah. Para sa mga tulad mong [musika] masipag, libre na ang extra rice. Biro ni Jenny sabay Kindat. Libre? Aba, baka masanay ako niyan Jenny. Natatawang sagot ni Ramon. Ang karenderyang iyon ang naging paboritong tambayan ng mga mekaniko.

Madalas doon nagkukwentuhan si Ramon at ang iba pang trabahador. Si Boyet ang matandang mekanikong palabiro ay naging parang kuya niya. Ramon, sigurado ka bang tao ka? Puro trabaho lang alam mo eh. Bakit kuya Boyet? Masama pang gusto kong umasenso. [tawanan] Hindi naman. Pero matuto ka rin minsan magpahinga.

Puro makina baka kalawangin utak mo. Ngunit kahit anong biro o kantiaw ang gawin sa kanya. Hindi nagbabago si Ramon. Lagi siyang nakangiti, laging magalang. Kapag may kasamahan siyang nagkaproblema, siya ang unang lalapit. Kapag may batang pulubi sa labas ng karinderya, siya ang nagbibigay ng tirang ulam. [musika] Pre, parang hindi ka tagalungsod ha.

Sabi minsan ni Boyet, “Wala kang bisyo. Hindi ka sumasama sa amin sa inuman. Ni sigarilyo, ayaw mo. Anong sikreto mo?” Wala kuya. Ayaw ko lang pong sayangin yung pinaghihirapan ko. Sayang ang pag nauubos sa alak. Saka baka pagalitan pa ako ni Nay sa panaginip. Biro ni Ramon sabay tawa.

Minsan isang linggo ng bagyo halos walang pumapasok na kliyente sa talyer. Pero hindi tumigil si Ramon sa pagtatrabaho. Nilinis [musika] niya ang buong lugar. Inayos ang mga gamit. Tinulungan pa ang mga kasamahang may sirang bahay dahil sa baha. Doon lalo siyang hinangaan ni Mang Pilo. Ramon! Sabi nito habang umuupo sa harap niya isang gabi.

Alam niyo bang bihira na ang gaya mo ngayon? Lahat gusto mabilis yumaman. Pero ikaw gusto mo lang matino ang buhay? Tama lang po siguro, Mang Pilo. Hindi naman kailangan maraming pera para maging masaya. Basta po maayos ang konsensya. Tumango si Mang Pilo. Kung magkataroon man ako ng anak, gusto ko kagaya mo.

Ngunit kahit gumaganda ang takbo ng trabaho, nanatiling simple ang buhay ni Ramon. Tuwing sahod, kalahati ay ipinapadala sa baryo para kay Aling Mila. [musika] Ang natitira, ipinambabayad niya ng upa at pagkain. Kapag may sobrang barya, nag-iipon siya sa maliit na alkansiya na may nakasulat na para sa talyer. Isang gabi habang binibilang niya ang laman ng alkansiya, ngumiti siya.

Ilang taon pa siguro, Nay, makakagawa rin ako ng sariling talyer. Hindi man malaki basta’t sarili ko. Sa likod ng pagod at pawis, iyon ang kanyang inspirasyon. [musika] Ang makitang hindi na kailangang magtinda ng kakanin ang kanyang ina sa ulan. Lumipas ang mga buwan [musika] at naging bahagi na ng araw-araw na buhay ni Ramon ang pagod, grasa at amoy [musika] langis.

May tuwing lulubog ang araw, laging may kapayapaan sa kanyang dibdib. [musika] Hindi niya alam sa tahimik na pamumuhay na iyon. papalapit na siya sa isang pangyayaring magpapabago sa lahat ng direksyon ng kanyang buhay. [musika] Isang gabing uulan, isang estrangherang babae at isang desisyong babago sa tadhana niya magpakailan man.

Malalim na ang gabi at nagsisimula ng bumuhos ang malakas na ulan. Kakarating lang ni Ramon [musika] mula sa taler matapos mag-overtime upang tapusin ang makina ng isang lumang kotse. Ang ulan ay parang nagngangalit na tambol sa bubong ng mga jeep na nakaparada sa gilid ng kalsada habang ang ilaw ng poste ay kumikislap-kislap na parang pagod na rin.

Bitbit niya ang lumang payong na butas sa gilid [musika] at ang kanyang bag na may lamang tsinelas, extrang damit at baomong tinapay. Grabe ong ulan.” Bulong niya sa [musika] sarili habang binilisan ang lakad. “Sana makauwi ako ng hindi [musika] nababasa.” Ngunit sa gitna ng dilim, sa tapat ng isang lumang waiting [musika] shed, may narinig siyang mahina at nanginginig na boses. “Kuya, tulungan mo naman ako.

” Napatigil si Ramon. Napalingon siya sa direksyon ng boses at nakita niya ang isang babae. Bas-basa, nanginginig at tila hirap huminga. Tangan nito ang tiyan na halatang malaki na [musika] buntis. Ang buhok nito ay dikit sa mukha dahil sa ulan. At ang mga mata nagmamakaawa. Miss, ayos ka lang ba? Tanong ni Ramon agad na lumapit at inilapit ang payong.

Wala akong masakyan. Bigla lang akong sumakit. Parang lalabas na yata. Umiiyak na sagot ng babae habang yakap ang sarili. Diyos ko. Sabi ni Ramon sa gulat. Mag-isa ka lang ba? Tumango ang babae. Nanginginig. Wala akong kasama. Iniwan ako ng kasama ko kanina pa. Hindi ko na alam kung saan ako pupunta.

Hindi na nagdalawang isip si Ramon. Hinawakan niya ito sa balikat sabay isinilong sa ilalim ng payong. Halika, may tricycle pa sa kanto. Ihahatid kita sa pinakamalapit na ospital. Ngunit bago pa sila makalakad [musika] ng maayos, nagwala ang ulan sa lakas ng hangin. Nabasa silang pareho habang pilit lumalakad sa madilim na alssada.

Ang mga sasakyan ay dumaraan na may kasamang buhos ng tubig at ang ilan ay halos muntika na silang mabangga. “Kuya, masakit pong tiyan ko.” Daing ng babae. “Konti na lang, miss. Sandali lang.” sagot ni Ramon habang pinapasan na ito upang na ito mahirapan. Kapit ka lang malapit na [musika] payo. Pagdating sa kanto, buti na lamang at may isang tricycle na nakaparada pa.

Kuya, ospital po. Mabilis buntis na po ito. Sigaw ni Ramon sa driver. Oo, sige pero malayo-layo yun ah. Baka traffic. Wala akong pakialam basta mabilis. Habang umaandar ang tricycle, tinatakpan ni Ramon ang kanyang jacket ang babae upang hindi ginawin. Sa loob ng biyahe, halos hindi siya makapagsalita sa kaba. Ang babae naman ay umiiyak.

Paulit-ulit na binabanggit ang pangalang Luis. Miss, sino si Luis? Tanong [musika] ni Ramon. Anak ko, si Luis ang ipapangalan ko sa kanya. Sana lang mabuhay siya. Sagot nito sa pagitan ng pagikbi. Nang makarating sila sa isang maliit na ospital, agad silang sinalubong ng nurse. “Sir, kamag-anak niyo po ba siya?” tanong ng nurse habang inaasikaso ang babae. “Ah, hindi po.

Nadaanan ko lang po siya sa daan. Wala po siyang kasama. Wala po kaming taanggapin sa emergency room kung walang magpapirma bilang pantay o magbabayad ng down payment. Napatigil si Ramon. Wala siyang pera maliban sa paunting. Ngunit nang makita [musika] niya ang babae na halos mawalang malay, hindi na siya nagdalawang isip. “Sige po, ako na.

Ako na ang magbabayad.” sagot niya sabay abot ng kulubot niyang pitatha. Basta tulungan niyo lang siya. Habang nilalapatan ng nurse ng oxygen at itinutula ang stretcher papasok sa delivery room, naiwan si Ramon sa labas ng pinto. Basang-basa, nanginginig at nananabik na malaman kung magiging [musika] ligtas ang babae at ang bata.

Umupo siya sa malamig na upuan sa labas at doon lamang niya naramdaman ang bigat ng gabi. [musika] Lumipas ang ilang oras bago lumabas ang doktor. Ikaw ba ang nagdala sa kanya? Tanong nito. Opo, Do. Ayos na po ba siya? Ligtas silang mag-ina. Salamat sa Diyos. Kung hindi mo siya nadala agad, baka hindi na siya umabot.

Napangiti si Ramon na pabuntong hininga sa ginhawa. Salamat po, Doc. Buti na lang. Kinabukasan, habang papasikat ang araw, dinalaw niya ang babae sa kwarto. Nakaupo ito sa kama maputla ngunit may ngiti. Katabi niya ang maliit na sanggol na mahimbing na natutulog. Magandang umaga, bati ni Ramon. Kumusta na kayo? Salamat. Hindi ko alam kung paano ko kayo mababayaran.

Sagot ng babae habang pinagmamasdan ang anak. Wala ‘yun. Ang mahalaga ligtas na kayo. Ako nga pala si Ramon. Mumiti ang babae. Ako si Angela. Maraming salamat Ramon. Kung hindi dahil sao baka wala na kami ng anak ko ngayon. Napatingin si Ramon sa sanggol. Ang ganda niya. Siya ba si Luis? Tumango si Angela.

May halong ngiti at luha. Oo, siya si Luis. Pangalan [musika] yon ng taong minahal ko. Pero iniwan ako. Hindi na nagtanong si Ramon. Sa halip, iniabot niya ang isang supot ng tinapay na binili niya sa labas. Kain ka muna. Kailangan mong lumakas. Hindi mo kailangang gawin to. Ang dami mo ng nagastos. Sabi ni Angela.

Hindi naman lahat ng tulong kailangang may kapalit. Sagot ni Ramon. Hindi mo rin kailangang magpasalamat ng paulit-ulit. Masaya na akong nakangiti ka ngayon. Natahimik si Angela sa loob ng ilang sandali. Tanging tunog ng iyak ng sanggol at patak ng ulan sa labas ang maririnig. Ramon, mahina nitong wika. [musika] Kung sakaling mawala ako ulit, huwag mo na akong hanapin ha.

Napakunot ang noon ni Ramon. Bakit mo naman sasabihin yan? May mga bagay na mas mabuting kalimutan. Pero hindi ko malilimutan ang kabutihan [musika] mo. Bago pa man siya makasagot, dumating ang nurse at tinawag siya, “Sir, kailangan niyo pong mag-fill out ng discharge form para sa kanya.” “Discharge? Ang bilis naman,” tanong Miramon.

Uuwi na raw siya bukas ng umaga. May mag-aasikaso raw sa kanya. Ngunit kinabukasan nang bumalik si Ramon upang magpaalam, wala na si Angela sa kwarto. Iniwan lamang nito ang maliit na papel sa mesa. Salamat sa lahat, Ramon. Sana balang araw makabawi ako sayo, Angela. Napabuntong [musika] hininga si Ramon habang nakatingin sa labas ng bintana ng ospital.

Ang ulan ay muling bumuhos at ilaba tinatago nito ang lungkot sa kanyang mga mata. Hindi niya alam ang gabing iyon at ang babaeng estrangherong iyon. Ang kaniyang kabutihan na walang kapalit ay magiging dahilan ng pinakamalaking pagbabago sa kanyang buhay. Maagang amga pa lang ay gising na si Ramon. >> [musika] >> Halos hindi siya nakatulog sa kaiisip sa babaeng tinulungan niya kagabi.

Ang ulan ay huminto na ngunit ang hangin ay malamig pa rin at tila ba may bigat na nakadagan sa kanyang dibdib. Habang nagkakape sa maliit na karindirya malapit sa talyer, tinitingnan niya ang maliit na resibong iniabot sa kanya ng ospital kagabi. [musika] Ang resibong nagpapatunay na ginamit niya halos lahat ng ipon niya.

[musika] Napabuntong hininga siya. Bahala na. wika niya sa sarili. Ang mahalaga buhay silang mag-ina. Pagpasok niya sa talyer, sinalubong agad siya mumangpilo. Nakatayo sa tapat ng opisina habang naninigarilyo. [musika] Nakakunot ang no nito at halata sa mukha ang inis. Ramon sigaw nito. Nasaan ka kagabi? Alam mo bang may customer na halos magwala dito sa kakahanap sayo? Napayo ko si Ramon.

Pasensya na po Mang Pilo. May tinulungan lang po akong babae. Buntis po siya. Nasagip ko lang sa gitna ng ulan. >> [musika] >> Buntis sabay tapon ng upos ng sigarilyo. Parang ikaw pa yata ang dapat magtrabaho sa DSWD. Akala ko ba mekaniko ka? [musika] Hindi po intensyong mag-absent, sir. Biglaan lang po talaga.

Biglaan? Napatawan ng mapait si Mang Pilo. Hindi ko kailangan ng trabahador na biglaan din kung mawala. Isa pa, hindi mo ako sinabihan. Alam mong kailangan nating tapusin ‘yung kotse ng kliyente kagabi. Tahimik lang si Ramon. >> [musika] >> Nakayuko. Ayaw niyang lumaban. Hindi dahil duwag siya kundi dahil alam niyang totoo ang sinasabi ni Mang Pilo.

Ngunit sa puso niya [musika] alam din niyang hindi siya nagkamali sa ginawa. Isa pa, Ramon, dagdag ni Mang Pilo. Hindi kita tinanggap dito [musika] para maging tagapagligtas. Nasa talyer ka para magtrabaho. Isa pa, hindi mo alam ang mundong to. Minsan yang kabaitan mo yan pa ang magpapahamak sa’yo. Tumango si Ramon. Mahina ang tinig. Opo, sir.

Pasensya na po. Hindi na mauulit. Ngunit sa kabila ng kanyang pangako hindi siya mapalagay. Kinabukasan, dumiretso siya sa ospital upang dalawin muli ang babaeng tinulungan. Pagdating niya roon, sinalubong siya ng nurse sa lobby. “Ah, kayo po ba yung lalaking nag-admute kay Ma’am Angela kagabi?” tanong ng nurse.

Opo, kumusta na po siya? Na-admit pa rin po siya sa maternity ward pero wala pa pong nagbabayad nung remaining balance. Wala rin pong dumadalaw. Napatigil si Ramon. Alam niyang wala na siyang perang maibibigay pa. Ngunit hindi rin niya kayang iwan ang babae ng ganun na lang. Pwede ko po bang makita? Sige po.

Sandali lang ha. Pagpasok niya sa silid, nakita niya si Angela. Maputla ngunit ising na. Nakahawak siya sa maliit na sanggol na natutulog sa tabi [musika] niya. Pagkakita kay Ramon, napaluha ito. Akala ko hindi ka nababalik. Mahinang wika ni Angela. Hindi ko kayang hindi. Sagot ni Ramon. bahagyang nakangiti.

Kumusta ka na? Kumusta si baby? Ligtas kami. Dahil sa’yo, [musika] hindi ko alam kung paano ako makakabawi. Napangiti si Ramon ngunit sa loob niya ay may halong lungkot. Nakita niyang walang kahit isang gamit si Angela sa silid [musika] ni damit o pagkain. Kaya agad siyang lumabas at bumili ng ilang diapers at gatas gamit [musika] ang natitirang kaunting pera sa bulsa.

Pagbalik niya, tumitig si Angela sa kanya. Hindi mo kailangang gastusan kami. Wala ka ring obligasyon sa amin. Hindi ko po ginagawa dahil sa obligasyon. Sagot niya, [musika] “Ginagawa ko po dahil gusto ko. Hindi ko kayang manood lang.” Tahimik si Angela sandali. [musika] Sa tingin ni Ramon, may mabigat na dinadala ang babae.

Higit pa sa panganganakan o sa pagod. Ramon, mahina nitong sabi. Wala akong ibang pamilya. [musika] Itinakwil ako ng tatay ko nang malaman niyang nabuntis ako ng lalaking hindi niya gusto. Iniwan din ako ng ama ng batang ito [musika] bago pa ako manganak. Napayo si Ramon. Pasensya na kung tinatanong ko pero may pupuntahan ka pa ba? Wala na.

Pero hindi ko kayang magtagal dito. Kailangan kong lumayo. Bago pa man makasagot si Ramon, biglang pumasok ang nurse. Sir, kailangan po niyong pirmahan itong mga papeles. Kung gusto niyong mailabas si Ma’am Angela bukas, kailangan may magbabayad ng down payment. Nilingon siya ni Angela halatang nahihiya. [musika] Ramon, huwag mo ng problemahin yon.

Ako na. Wala ka pang lakas, Angela. Ako na muna [musika] bahala. Kapag nakabalik ka na sa ayos, bahala ka nang bumawi. At sa gabing iyon, muli siyang umuwi sa kanyang maliit na kwarto basang basa ng pawis sa tulan. Binuksan niya ang lumang alkansiya na may nakasulat na para sa taler.

Ang mga baryang matagal niyang pinag-ipunan [musika] ay tinapon niya sa ibabaw ng kama. Para sa kanila na lang muna. Bulong niya habang tinutupi ang perang papel at nilalagay sa sobre. Kinabukasan, bumalik siya sa ospital at binayaran ang kulang na bayarin. Ang nurse ay nagulat, “Sir, sigurado po ba kayo? Malaki rin po ito.” Tumango si Ramon. “Oo, sigurado ako.

” Nang palabas na siya ng ospital, nasalubong niya si Mang Pilo na nakakunot ang noo. “Ramon, anong ginagawa mo rito?” bigla siyang natigilan. “Sir, nagpunta lang po ako rito para tumulong.” Tumulong. Tumaas ang kilay ni Mang Pilo. Kaya ka pala hindi pumasok. Alam mo bang kaninang umaga hinahanap ka ng kliyente? Nawalan tayo ng kontrata dahil wala ka.

Pasensya na po, Mang Pilo. Hindi ko po sinasadya. Hindi ko na kailangan ng pasensya mo, Ramon. Ilang beses na kitang pinagsabihan. Hindi kita pwedeng [musika] protektahan sa mga ganitong desisyon mo. Simula ngayon, hindi ka na kailangang bumalik sa talyer. Para bang gumuho ang mundo ni Ramon sa sandaling iyon? Parang nawala ang lahat ng pinaghirapan niya.

Tumingin siya kay Mang Pilo, pilit pinipigilan ng luha. Salamat po sa pagkakataon, sir. Pasensya na po kung nadala ako ng puso ko. Tingin mo mabubuhay ka sa kabaitan mo? Sagot ni Mang Pilo na may mabigat na tinig. Sa mundong to Ramon, kailangan matigas ka. Hindi pwedeng puro awa. Yan ang katotohanan. Walang nagawa si Ramon kundi [musika] tumalikod.

Bitbit ang isang lumang bag. Naglakad siya sa ilalim ng araw patungo sa direksyon ng ospital kung saan naroon si Angela. Nang makita siya ng babae, agad itong nagtaka. Ramon, bakit ganyan ang mukha mo? Para kang may dinadala. Nawala lang trabaho ko. Mahina niyang sagot. Naluha si Angela. Dahil sa akin yan ba hindi mo kasalanan.

Ginusto kong tumulong [musika] at kung ibabalik man ako sa oras na yon tutulungan pa rin kita. Ng mga sandaling iyon [musika] walang imik si Angela. Napahawak lamang siya sa kamay ni Ramon. Hindi ko [musika] alam kung paano kita pasasalamatan. Pero pangako hindi [musika] ko malilimutan ang kabutihan mo. Sa likod ng lahat ng iyon ang [musika] pagkawala ng trabaho, ang sakripisyo at ang luha.

Naroon pa rin sa puso ni Ramon ang tahimik na kapanatagan. Sapagkat sa kabila ng kawalan, alam niyang tama ang ginawa niya. Hindi niya alam kung kailan. Pero sa takbo ng buhay, naniniwala siyang ang kabutihan ay hindi kailan man naluluma. Habang naglalakad siya palabas ng ospital, hinarap niya ang araw na tirik na [musika] tirik sa langit. Binulungan niya ang sarili.

Kung ito man ang kapalit, tatanggapin ko. Basta ligtas sila. At doon sa pagitan ng pagkatalo at kabayanihan, nagsimula ang pinakamalaking pagbabago sa buhay ni Ramon. Isang kabutihang nagbuhaga ng sakripisyo at isang sakripisyong magbabalik sa kanya ng tadhana sa hindi inaasahang paraan. Ang araw ay tila mas mabigat kaysa dati nang pumasok si Ramon sa talyer kinabukasan.

Sa bawat [musika] yapak niya, ramdam niya ang titig ng mga kasamahan niyang parang may niluluto laban sa kanya. Habang pinupunasan niya ang langis sa kanyang mga kamay. Lumapit si Mang Pilo. Bitbit ang isang sobre. Ramon, malamig ang tinig nito. Kailangan nating mag-usap. Tahimik lang si Ramon. Ramdam niya na hindi magandang balita ang laman ng sobre.

Pinaupo siya ni Mang Pilo sa lumang bangko malapit sa mesa. Habang si Jenny, [musika] ang karinderyang kaibigan niya ay tahimik lang na nakasilip sa bintana. Hindi ko alam kung paano ko sasabihin to. Anim ang pilo. Sabay abot ng sobre. Pero kailangan na kitang tanggalin. Napasinghap si Ramon. Ano po? Mang Pilo. Bakit? Hindi ko ginusto to Ramon.

Pero may reklamo ang kliente natin na hindi natapos ang trabaho kagabi. Naghintay siya buong gabi. At dahil wala ka, nawala sa atin ang kontrata. Mahigpit din ang pamunuan ng kumpanya. Ayaw nila ng tauhang maaasahan. Pero sir, hindi ako nagpasarap. Tinulungan ko lang ang isang buntis na babae. Kung hindi ko tinuluman yon, baka yan na ang problema sayo, Ramon. Sabat ni Mang Pilo.

Masyado kang mabait pero sa mundong to. Hindi [musika] palaging may gantimpala ang kabaitan. Minsan kabaliktaran pa. Tahimik lang si Ramon. Hindi siya makapagsalita. Bumigat ang hangin sa paligid. Ang mga pasamahan niya sa trabaho ay nagsimula ng magbulungan. Ayan na si Sir mabait masyado. Tinanggal tuloy. Ginagawa pang bayani e.

Mahirap lang naman. Ewan ko ba. Baka gusto maging santo. Naririnig niya ang bawat salitang iyon na parang mga punyal na dumadagdag sa sakit sa dibdib niya. Ngunit pinili niyang huwag lumaban. Salamat po sa pagkakataon, Mang Pilo. Mahinaho niyang sabi. Pasensya na po kung nadala ako ng konsensya. Wala hang dapat ikahiya.

Sagot ni Mang Pilo [musika] ngunit bakas din ang bigat sa kanyang mukha. Bata ka ba? Marami ka pang mapapasukang trabaho. Pero ngayon wala na akong magagawa. Kinuha ni Ramon ang kanyang lumang bag. May mga langis namantya. May butas [musika] sa gilid. Lumabas siya ng taler ng hindi lumilingon. Sa labas, sumalupong sa kanya ang sikat ng araw.

Ngunit para sa kanya’y parang wala itong init. Habang naglalakad siya, lumapit si Jenny dala ang maliit na supot. [musika] Ramon, ito oh. Almusal. Alam kong wala ka pang kinakain. [musika] Sabi nito. Iniabot ang pandesal at kape sa plastic cap. Ngumiti siya. Pilit. Salamat Jenny. Hindi mo na sanang ginasto pa.

Sayang naman kung [musika] aalis ka ng walang laman ang tian. Sagot nito sabay tapik sa balikat niya. Wala kang kasalanan. Hindi mo kailangang pagsisihan yung pagtulong mo. Ngunit sa puso ni Ramon, tila may naglalaban na damdamin ang pangarap niyang magkaroon ng talyer at ang kabutihang hindi niya kayang talikuran.

Lumipas ang ilang araw ngunit walang tumanggap sa kanya sa mga ina-applyan niya. [musika] Laging iisang tanong ang bumabalik sa kanya. Bakit ka tinanggal sa dating trabaho? At sa tuwing sasabihin niyang dahil tumulong ako sa isang babae ay tinitingnan siya ng mga tao na parang sira ang ulo. Hanggang sa isang gabi, habang nakaupo siya sa gilid ng maliit na barong-barong na inuupahan niya, nakita niyang may babaeng pamilyar na nakasakay sa taxi sa tapat ng ospital.

Agad siyang napatayo. Si Anghelayon. Nilapitan niya ang ospital at tinanong ang nurse, “Miss, nandito pa ba yung babaeng nanganak dito kamakailan? Si Angela? Nagtinginan ng mga nurse. Ah, yung dalagang may anak na lalaki. Umalis na po siya kaninang umaga. May sundo po siyang kotse parang mayaman yata eh.

” Hindi agad nakapagsalita si Ramon. Nakita niya pa ang bakas ng kanilang pagkikita. [musika] Ang kwarto kung saan niya inihatid si Angela. ang sulok kung saan siya naghintay habang ito ay nanganak. Ngayon, bakante na ang lahat. Umalis na siya. Mahinang bulong niya. Sa gabing iyon, hindi siya makatulog. Iniisip niya kung tama ba ang ginawa niya.

Kung dapat ba talaga siyang nagpakabait sa mundong walang kabaitan. Pero sa gitna ng dilim, naalala niya ang mukha ni Angela noong ipinanganak ang sanggol. Ang ngiting puno ng pasasalamat. Hindi ko pagsisisihan yon.” wika niya sa sarili. Kahit ano pang mawala sa akin, mas mahalaga ang buhay ng taong tinulungan ko.

Kinabukasan, nagpasya siyang umuwi sa probinsya. Hindi dahil sumusuko siya kundi dahil gusto niyang makasama muli ang ina. Habang nasa bus, pinagmamasdan niya ang mga lumilipas na tanawin, kang mga palayan, bundok at kalsadang puno ng alikabok. Sa tabi niya, isang matandang lalaki ang nakaupo. Galing ka ba sa Maynila? Tanong ng matanda. Opo, tugon ni Ramon.

Doon po ako nagtrabaho pero natanggal na ako. Ah ganun ba? Alam mo anak? Sabi ng matanda. Minsan yung mga nawawala sa atin hindi talaga atin. Baka may mas malaking kabutihang kapalit yan. Mumiti si Ramon. Sana nga po, day. Pagdating niya sa baryo, sinalubong siya ng kanyang inang si Aling Mila.

Yakap ang anak na matagal ng hindi nakita. Anak, akala ko ka na uuwi. Kamusta ka na sa Maynila? [musika] Mumiti siya ngunit bakas ang pagod. Ayos lang, Inay. Naisip kong magpahinga muna dito. Habang kumakain sila ng tinulang manok sa hapag, napansin ni Aling Mila ang lungkot sa mata ng anak. Anak, bakit parang mabigat ang loob mo? Natanggal po ako sa trabaho, Nay. Sagot ni Ramon.

Halos pabulong. [musika] Pero ayos lang, may natulungan naman akong tao. Ang importante anak ay [musika] hindi ka nagkasala. Ang trabaho makahanap ka ulit. Pero ang buhay ng taong natulungan mo ‘yun wala ng kapalit. Sa mga salitang iyon, parang nabunutan ng tinik si Ramon. Kinagabihan, lumabas siya sa bakuran.

Tahimik ang baryo at tanging tunog ng mga kuliglig ang maririnig. Tumingala siya sa kalangitan at nakita ang between maliwanag, tahimik, parang pinapaalala sa kanya na may pag-asa pa. Baka nga tama si Inay. Bulong niya. [musika] Baka ito lang ang simula ng mas magandang bagay.

Ngunit sa puso niya hindi niya alam na sa mga darating na taon muling magtatagpo ang landas nila ni Angela [musika] at doun niya mararanasan ang pinakamalaking kabayaran ng kanyang kabutihan. Sa ngayon, nagpasya siyang bumalik [musika] sa dati. Ang pag-aayos ng sirang bisikleta ng mga kapitbahay, ang pagtulong sa mga nangangailangan at ang pagbabalik sa simpleng buhay.

Hindi man siya mayaman, alam niyang busilak ang puso niya. At sa bawat pag-ikot ng wrench sa kanyang kamay, inaalala niya ang mga salitang [musika] binitiwan ni Mang Pilo. Masyado kang mabait, Ramon. Minsan yan pa ang magpapahamak sa’yo. Ngunit para sa kanya hindi yun sumpa. Isa yung panata. Dahil kahit mawalan siya ng lahat, pipiliin pa rin niyang maging mabuti.

Sa dulo ng araw, [musika] habang pinagmamasdan ang paglubog ng araw sa malawak na palayan, napangiti si Ramon at mahina niyang bulong sa hangin. Basta may kabutihan, hindi kailan man ako mawawalan. Mabigat ang hakbang ni Ramon habang bumababa sa bus. Sa bawat yapak niya sa lupang dati niyang ginagalawan, ramdam niya ang pinaghalong hiya, sakit at pagod.

Ang baryo nila ay hindi nagbago, ang parehong makitid na kalsada, ang amoy ng nilulutong kakanin sa umaga at ang mga batang naglalaro sa tabi ng poso. Ngunit sa puso ni Ramon, tila may bumigat. Sa kaniyang isip, paulit-ulit na tumatakbo ang eksenang hawak niya ang termination letter habang pinagtatawanan ng mga dating kasamahan.

Pagdating niya sa harap ng kanilang bahay, isang lumang bahay na gawa sa kahoy at pawid. Agad siyang sinalubong ni Aling Mila ang kanyang ina na patakbo ito palabas ng pintuan ng makita siya. Anak, Ramon. Sigaw ni Aling Mila habang niyakap ng mahigpit ang anak. Bakit hindi ka nagsabi na uuwi ka? Nakapagluto sana ako ng paborito mong tilola.

[musika] Ngumiti si Ramon ngunit halata sa mukha ang pagod. Biglaan lang inay. Medyo gusto ko lang magpahinga. Napansin ni Aling Mila ang [musika] bigat sa tinig ng anak. May problema ba sa trabaho mo, anak? Saglit siyang natahimik bago tumango. Natanggal po ako, Inay. Napaluhod si Aling Mila sa harap ng anak. Hinawakan ito sa pisngi.

Bakit anak? Anong nangyari? May tinulungan po akong babae. Buntis. Dinala ko sa ospital. Ginamit ko pa nga po ang ipon ko. [musika] Pero dahil doon, napagalitan ako ng amo ko. Nawala yung trabaho ko. Natahimik si Aling Mila sandali. Tila nag-isip. Sa halip na magalit, mumiti siya ng malambing. Anak, hindi mo kailangang ikahiya.

Mas gugustuhin kong mawalan ka ng trabaho dahil sa kabutihan kaysa yumaman ka sa panlalamang. Hindi masusukat sa pera ang ginawa mong tama. Sa mga salitang iyon, biglang gumaan ang dibdib ni Ramon. Tumulo ang luha niya habang niyakap ang ina. Salamat inay. Akala ko magagalit ka. Bakit naman ako magagalit? Anak kita at alam kong busilak ang puso mo.

Kinabukasan, [musika] nagising si Ramon sa halakhakan ng mga bata sa labas. May nag-aayos ng bisikleta. May naglalaro ng holen. Lumabas siya. Nakasuot ng lumang sando at shorts. At nakita ang kapitbahay na si Mang Isco. Bitbit ang sirang motor. “Ramon, ikaw na pala ‘yan. Bumalik ka na rito sa baryo.

Bati ni Mang Isco. Oo, Mang Isco baka pupwede kong ayusin yan. Syempre ikaw lang pinagkakatiwalaan ko rito. Wala ng iba. At doon nagsimula muli ang buhay ni Ramon sa probinsya. Sa ilalim ng lilim ng punong mangga, araw-araw siyang nag-aayos ng mga sirang bisikleta at motor ng mga kapitbahay. Hindi kalakihan ng kita ngunit sapat na hupang makabili ng bigas at gamot para sa ina.

[musika] Habang inaabot ang bayad, may isang matandang lalaki ang napatingin sa kanya. Ramon, bakit nandito ka ulit? Akala ko nasa Maynila ka na. Natanggal po ako sa trabaho, tay, pero ayos lang, mas mabuti ng nasa tabi ni Inay. Ngumiti ang matanda. Mabuti [musika] yan anak. Mas pipiliin kung may anak na tapat marangal kaysa mayaman pero walang malasakit.

Ngunit tuwing gabi habang humihiga siya sa banig, bumabalik [musika] sa isipan niya ang imahe ni Angela. Ang maputlang mukha nito sa ulan, ang ngipi nito sa ospital at ang maliit na sanggol na pinangalanan ni Tom Lu Leis. Nasaan na kaya sila ngayon? Tanong niya sa sarili habang nakatingin sa kisame. Maayos pa kaya sila? Minsan naabutan siya ni Aling Mila na tulala sa harap ng lumang lamparang deas.

Anak, sabi nito, baka naman iniisip mo pa rin yung [musika] babae. Ngumiti si Ramon pilit. Medyo inay. Hindi ko lang alam kung maayos siya. Ang Diyos na ang bahala sa kanya. Anak, ginawa mo na ang parte mo. Minsan kailangan nating tanggapin na may mga taong dadaan lang sa buhay natin para turuan tayo ng aral. Lumipas ang mga araw at naging abala si Ramon sa kanyang [musika] munting hanapbuhay.

Unti-unti niyang naipon muli ang kaunting pera. Minsan bumibili siya ng piyesa sa bayan at nakikipagkwentuhan sa mga dating kakilala. Ngunit sa kabila ng payapang pamumuhay, may bahagi ng puso niya [musika] na tila hungkag parang may kulang. Isang hapon habang nag-aayos siya ng motor, lumapit ang batang si Jun Jun, [musika] anak ng kapitbahay.

Kuya Ramon, Kuya Ramon, may dumating na sulat para sa’yo. Napatigil siya sa ginagawa. Sulat para sa akin? Opo. Galing daw sa Maynila. Agad niyang binuksan ng sobre. Isang simpleng papel may nakasulat sa typewriter. Ginoong Ramon, iniimbitahan ka naming mag-apply bilang mekaniko sa kumpanya ng RAV Motor sa Maynila. Nakita namin ang rekomendasyon ni Mang Pilo tungkol sa iyong kasipagan.

Kung interesado ka, magtumo ka sa aming opisina sa loob ng dalawang linggo. Napahawak si Ramon sa dibdib. Si Mang Pilo, siya pa rin pala ang nagbigay ng rekomendasyon. [musika] Lumapit si Aling Mila. Nagulat. Anak, may trabaho ka na ulit? Opo, Inay. Sa Maynila po ulit. Baka ito na ang pagkakataon kong magsimula. Ngumiti si Aling Mila ngunit halata ang pag-aalala.

Kung yan ang gusto mo anak, sundin mo. Pero mag-ingat ka. Huwag mong kalimutan kung sino ka. Kinabukasan, nagsimula siyang maghanda. [musika] Ipinlansa niya ang iisang ulo niya at nilinis ang lumang sapatos. Baka ito na nga po ang simula ng bagong kabanata, Inay. Sabi niya habang niyayakap ang ina bago sumakay ng bus.

Basta tandaan mo, sagot ni Aling Mila, ang kabutihan mo ang magdadala sao sa taas. Huwag mong baguhin yon. Sa biyahe pabalik ng lumsod, muli niyang nasilayan ang mga gusali, ilaw at mga taong nagmamadali. Ibang-iba sa tahimik na baryo. Ngunit sa puso niya may halong kaba at [musika] pag-asa. Pagdating niya sa opisina ng RAV Motors, pumila siya sa mga applikante.

[musika] Doon niya nakita ang malalaking sasakyan, ang mga taong nakauniporme at ang logo ng kumpanya sa pinto. Habang naghihintay, napansin niya ang isang babaeng dumaan, [musika] may suot na beige na blazer. Maayos ang postura at may aura ng aoridad. Nang magtagpo ang kanilang mga mata, tila huminto ang oras.

Angela, bulong niya halos hindi makapaniwala. Ngunit bago pa siya makalapit, may dalawang guwardiyang humarang. Sir, bawal po dito. Applicant area lang po kayo. Sandali lang, kilala ko po siya. Walang kilala tila rito, sir. Dumaan na po siya sa boardroom. [musika] Tumigil si Ramon. Nanginginig ang mga kamay. Hindi niya alam kung ngingiti ba o lalapit pa.

Ang babaeng tinulungan niya noon. Ang babaeng dahilan kung bakit siya nawalan ng trabaho. Naroon sa harap niya ngunit tila ibang iba na. Habang pinagmamasdan niya ito mula sa malayo, hindi niya maiwasang mapaisip. Hindi kaya siya na ang may-ari ng kumpanyang ito? At sa sandaling iyon, naramdaman ni Ramon na magsisimula na ang panibagong yugto ng kanyang buhay.

Isang [musika] yugto ng pagkilala, ng pagbabago at ng tadhanang muling magtatagpo ang dalawang pusong minsang pinag-ugnay ng kabutihan. Makalipas ang halos isang taon mula nang umuwi si Ramon sa probinsya. Muli siyang binalot ng pag-asang muling makabangon sa tulong ng ilang kakilala at ng rekomendasyon ni Mang Pilo.

Natanggap niya ang alok na trabaho mula sa isang malaking kumpanya ng sasakyan sa Maynila. Ang Imperial Automotive Corporation, isa sa mga pinakakilalang negosyo sa bansa, hindi niya alam na ang pagbalik niya ang iyon sa lungsod ay magbubukas ng bagong yugto [musika] ng kanyang buhay at doon muling magtatagpo ang mga landas nila ni Angela.

Maagang-maaga pa lang ay bumangon na si Ramon. Bitbit ang maliit na bag na may dalang ilang [musika] piraso ng damit, ang mga gamit sa pagkukumpuni at ang sulat na nagsisilbing opisyal na imbitasyon sa kanya. Habang nakasakay sa bus, pinagmamasdan niya ang mga matatayog na gusali sa pagpasok ng lungsod. Naalala niya ang lahat.

Ang mga gabi ng pagod, ang pagkakatanggal niya sa trabaho at higit sa lahat ang babaeng tinulungan niyang manganak sa gitna ng ulan. Pagbaba niya sa terminal, agad niyang tinungo ang address ng kumpanya. Sa labas pa lang, napangasya. Ang Imperial Automotive ay may malapalasyong gusali, salaming pader at mga mamahaling kotse na naka-display.

Habang nakapila siya sa mga applikante, tahimik lamang siyang nakatayo. [musika] Bitbit ang brown envelope na naglalaman ng kanyang mga dokumento. Sa gitna ng pila may lumapit na lalaking nakaitim na suit. Ikaw ba si Ramon de la Peña? Tanong nito. Opo, sir. Sumunod ka sa akin. Inuutusan ako ng HR department. [musika] Ikaw daw ang may rekomendasyon mula sa dating may-ari ng Pillow’s Autoworks.

[musika] Tahimik siyang sumunod ngunit habang naglalakad sa loob ng gusali, napansin niyang may isang grupo ng mga empleyado ang nagmamadaling nagtabi. Ayan na si Ma’am Angela! sigaw ng isa. Paglingon niya, nakita niya ang isang babae. Matangkad, [musika] elegante, nakasuot ng puting blazer at skirt.

Ang kanyang buhok ay inayos sa maayos na ban ang kanyang hakbang ay puno ng aoridad. [musika] Ngunit sa sandaling tumingin si Ramon sa mukha nito, tila tumigil ang mundo. Si Angela mahinang bulong niya. [musika] Hindi siya makapaniwala. Ang babaeng minsang tinulungan niya sa kalsada, ang babaeng tinulungan niyang manganak ay narito ngayon naglalakad sa harap ng mga tauhan ng kumpanya.

Ang bawat tao yumuyuko sa kanya. Tanda ng mataas niyang posisyon. Nang magtagpo ang kanilang mga mata, parang nagbalik ang lahat ng ala-ala. Ang ulan, ang ospital, ang sanggol na umiiyak at ang ngiting hindi niya malilimutan. Sandaling nagtagal ang tingin ni Angela kay Ramon. Tila nagtataka ngunit agad din siyang tumalikod at nagpatuloy sa paglakad.

Sinabayan ng mga Guardiata Secretarya. Sir, sabi nung HR staff, [musika] dito ka muna po. Hintayin mo ang tawag ng manager para sa interview mo. Tahimik siyang naupo sa waiting area. Ngunit hindi mawala sa isip niyang nakita. Maaaring nagkamali lang ako baka hindi siya yon. Bulong niya sa sarili. [musika] Ngunit habang pinagmamasdan niya ang litrato sa dingding kung saan nakasulat ang pangalan ng bagong presidente [musika] ng kompanya, Angela Imperial De Vera, nanginig ang kanyang mga kamay. Hindi ako nagkakamali.

Siya nga habang nakatingin siya sa larawan, pumasok ang isang sekretaryang babae at tinawag ang pangalan niya. Mr. Ramon de la Peña, tawag ka na raw po sa maintenance department. Pagdating niya sa loob, sinalubong siya ng isang matandang lalaking nakauniporme. Ako si Mang Bert, supervisor ng Mechanical Division.

Ayon sa sulat, may karanasan ka sa pagco-compuni at calibration. Opo sir. Galing po ako sa taler ni Mang Pilo dati yung Pilos Autoworks. Aba, kilala ko yun. Magaling yung matandang yon. Kung ganon marunong ka pala sa mga makina ng heavy vehicles. Kailangan namin ng mga taong may tiyaga. Hindi puro yabang. Napangiti si Ramon. Gagawin ko po ang makakaya ko.

At doon nagsimula ang kanyang bagong trabaho. Sa unang linggo, inesting siya ng mga kasamahan niya sa iba’t ibang gawain. May nagbiro, may nanunuya, ngunit kagaya ng dati, nanatili siyang tahimik, masipag at mapagpakumbaba. Isang [musika] hapon, habang nag-aayos siya ng makina sa basement area ng gusali, narinig niya ang boses ng isang pamilyar na babae mula sa itaas. Ayusin niyo ‘yan.

May darating na investor bukas. Gusto kong maayos lahat. Pag-angat ng kanyang ulo, nakita niya si Angela. Nakatayo sa balcony ng maintenance area. May hawak na clipboard. Napahinto siya. Hindi niya alam kung lalapitan ba o magpapanggap na hindi kilala. Ngunit nang bumaba ito kasama ang kanyang sekretarya, halos hindi siya makagalaw.

Ma’am, ito po yung bagong hire na sinasabi ng HR si Ramon de la Peña, wika ng secretarya. Tumingin si Angela sa kanya. Sa una, walang ekspresyon sa mukha nito. Parang nag-iisip, “Ah, Ramon, sabi niya. Malamig ang tinig. Welcome sa Imperial Automotive. Bahagyang yumuko si Ramon.” “Maraming salamat po, ma’am.” Habang lumalayo si Angela, napansin niya ang bahagyang paglingon nito para bang may pamilyar sa mukha niya ngunit hindi sigurado. Napalunok siya.

Hindi pa niya ako nakikilala. O baka ayaw niya lang akong makilala. [musika] Kinagabihan habang naglilinis siya ng mga gamit, nilapitan siya ni Mang Bert. Alam mo Ramon, bihira lang makilala ni Ma’am Angela ang mga bagong empleyado. Mukhang napansin kaagad niya ah. Napangiti siya ng tipid. [musika] Siguro po dahil bago ako. O baka naman iba ang dahilan.

Sabi ni Mang Bert sabay Kindat. Sa mga sumunod na araw, mas lalong naging abala si Ramon. [musika] Tini ang pagod, ang mga biro ng kasamahan at ang mga hamon sa trabaho. Ngunit sa tuwing dadaan si Angela sa maintenance area, hindi niya maiwasang matingin. Ang babaeng minsang nilapitan niya sa ulan.

[musika] Ngayon ay tinitingala ng lahat. Isang araw, habang nag-aayos siya ng kotse sa labas ng gusali, napansin niyang huminto ang isang itim [musika] na sasakyan sa harap ng main entrance. Bumaba si Angela. Bitbit ang isang maliit na batang lalaki na mga dalawang taong [musika] gulang. Napatigil si Ramon.

Siya yung batang iniluwal niya doon. Nang makita niyang ngumiti ang bata at yakapin si Angela na pangiti rin siya. Lumaki na siya. Mahina niyang wika. Ngunit agad niyang ibinalik ang tingin sa makina nang mapansin niyang nakatingin sa kanya si Angela. Pagbalik niya sa kanyang silid pauwi, binuksan niya ang bintana at pinagmasdan ang ilaw ng gusali mula sa malayo.

“Hindi ko alam kung alam mo pa ako, Angela.” bulong niya sa sarili. Pero ako yung taong tumulong sao noong wala kang masandigan. Sa sumunod na araw, nakatanggap siya ng memo. Siya raw ay ipinapatawag sa opisina ng presidente. Halos bumilis ang tibok ng puso niya. Hindi niya alam kung ito’y dahil may kasalanan siya o dahil sa wakas makikilala siya muli ng babaeng minsan ay tinuring niyang inspirasyon.

Habang naglalakad siya sa mahabang pasilyo papunta sa opisina ni Angela, iniisip niya, “Ito na kaya ang araw na muling magtatagpo ang aming mga ala-ala?” At nang bumukas ang pinto ng opisina, nakita niya si Angela. Nakaupo sa harap ng mesa, ang parehong babae na minsang tinulungan niyang bumangon sa gitna ng ulan.

na yon ay nakatingin sa kanya bilang boss hindi bilang isang babaeng minsang umiyak sa kaniyang bisig. Sa pagitan nila tahimik ang mundo. [musika] Ngunit sa loob ni Ramon may isang tinig na bumubulong. Ang tadhana kahit anong layo, marunong talagang magtagpo muli ng dalawang pusong ginapos ng kabutihan. Pagkapasok ni Ramon sa opisina ni Angela, ramdam agad niya ang malamig na simoy ng aircon.

at ang tensyon sa paligid. Tahimik siyang tumayo sa harap ng malaking mesa habang nakaupo si Angela. [musika] Nakatingin sa mga dokumento. Sa likod niya may mga glass wall kung saan tanaw ang kabuuan ng lungsod. Para bang ang babaeng ito na minsan ay nakita niyang basang-basa sa ulan ay ibang-iba na. May karangyaan, kapangyarihan at aoridad. Mr.

Ramon de la Peña. Simula ni Angela habang nakatingin sa papel. Ikaw pala yung bagong mekaniko sa ilalim ng maintenance division. Opo ma’am. Mahinahong sagot ni Ramon. Halos hindi makatingin sa mga mata nito. Tinaasan siya ng tingin ni Angela tila sinusuri. Mabuti. [musika] Narinig kong mahusay ka raw sa trabaho mo. Ipagpatuloy mo lang yan.

Salamat po ma’am. [musika] Habang walabas na siya, narinig niyang bumuntong hininga si Angela. Sandali siyang lumingon at nakita niyang nakatingin ito sa bintana. [musika] Malalim ang iniisip. Hindi alam ni Ramon kung bakit pero sa loob niya parang naramdaman niyang may lungkot sa likod ng mga mata nito. Kinagabihan habang kumakain si Ramon sa maliit na karenderya malapit sa kanyang inuupahang [musika] kwarto, narinig niya ang dalawang lalaking nag-iusap sa kabilang mesa.

Alam mo ba si Ma’am Angela daw, anak ng Yumaong Don Ricardo Imperial, yung dating may-ari ng kumpanya? Talaga eh. Bakit parang wala naman siyang asawa? Wala. Sabi-sabi may anak siya sa isang lalaking tinakwil ng pamilya nila noon. Kaya nga siya nawala ng ilang taon tapos bigla na lang bumalik nung mamatay ang matanda na patigil si Ramon sa pagkain.

Angela, anak ni Don Ricardo Imperial. Doon niya unti-unting naalala ang apelyidong nakita niya sa mga papel ng kumpanya ang Imperial Automotive. [musika] Ibig sabihin, ang babaeng tinulungan niyang noon sa ulan na walang masandigan ay siya palang tagapagmana ng isa sa pinakamalaking negosyo sa bansa. Hindi niya alam kung matatawa ba o matutulala [musika] sa loob ng ilang buwan na pagtatrabaho niya roon.

Hindi niya akalaing nasa ilalim pala siya ng kapangyarihan ng babaeng minsang pinahiran niya ng tuwalya sa ulan. Samantala, si Angela naman ay nakaupo sa kanyang opisina. Hawak ang lumang pendant na dati niyang suot noong mga panahong naglalakad siya nang mag-isa sa lansangan. Nakatiting siya sa litrato ng anak niyang si Luis.

Kung nasaan man yung lalaking tumulong sa akin noon, sana makita ka siya muli. Mahinang wika niya. Kinabukasan, habang inaayos ni Ramon ang isang sasakyan sa basement garage, biglang may [musika] bumaba na grupo ng mga executive. Isaroon si Angela kasama ang mga board member. Nang makita siya ni Angela, sandali itong natigilan.

“Wait!” sabi niya sa mga kasama. “Ikaw, ikaw ba si Ramon?” “Opo ma’am,” sagot ni Ramon nagulat. “Ramon de la Peenya.” Tumango siya. Hindi siya makatingin ng direkta. Baka maalala ni Angela ang lahat ng munit tila hindi pa rin siya kilala ng babae. “May naaalala ako sa pangalan mo,” sabi ni Angela. Nakakunot ang noo. >> [musika] >> May nakasulat sa lumang file ng tatay ko.

Isang Ramon de la Peña, dating empleyado sa maliit na taler sa Pasig. Iun ba yung sayo? Opo ma’am. Kay Mang Pilo [musika] po yun. Ah sagot niya. Bahagyang ngiti lang ang isinagot. Magaling daw kayo roon. Lumakad na ito palayo ngunit habang papalayo, lumingon ito sandali. Magandang trabaho, Ramon. Ipagpatuloy mo lang ‘yan. Pagkatapos nilang umalis, napasandal si Ramon sa kotse at napangiti.

Hindi pa niya ako naaalala at siguro mas mabuti na rin iyon. Mas tahimik ang ganito. Sa mga sumunod na araw, naging abala si Angela sa pagpapatakbo ng kumpanya. Maraming board member ang kumukwest sa kakayahan niya dahil sa madilim nitong nakaraan. Ang ilan ay gustong agawin ang pwesto niya. Ngunit sa kabila ng mga intriga, nanatiling matatag si Angela.

Hindi niya alam kung saan niya hinuhugot ang lakas. Pero sa bawat pagod niyang gabi, bumabalik sa isip niya ang mukha ng lalaking tumulong sa kanya noon. [musika] Ang mga mata nitong puno ng kabutihan. Samantala, si Ramon ay patuloy na gumagawa ng tahimik. Hindi siya naghahangad ng posisyon o papuri. Ang tanging gusto niya ay makapagtrabaho ng marangal at makatulong sa pamilya sa probinsya.

Isang gabi, habang nag-overtime siya sa basement, narinig niyang may umiiyak sa loob ng opisina sa itaas. Marahan siyang lumapit at sumilip. Si Angela nakaupo sa sahig, hawak ang isang lumang sulat. >> [musika] >> Nay, sana napatawad mo na ako.” Mahina nitong sabi. “Hindi ko gimusto na iwan si papa noon.

Hindi alam ni Ramon kung lalapit ba siya o hindi. Pero hindi niya matiis [musika] ang makita itong umiiyak. Kaya kinuha niya ang maliit na panyo sa bulsa at iniabot ito [musika] sa kanya. Ma’am!” Napalingon si Angela na gulat. Ramon, pasensya na po. Narinig ko lang kayo. [musika] Ito po, punasan niyo na lang yung luha ninyo.

Tiningnan siya ni Angela. Tila may kung anong [musika] kislap sa mga mata nito. Salamat, sabi niya. Mahina. Sandali silang natahimik. Ang dami ko lang [musika] iniisip, dagdag ni Angela. Minsan kahit lahat ng bagay nasa harap mo na, parang kulang pa rin. [musika] Tumango si Ramon. Baka po kasi may mga bagay na hindi pera ang kayang punuan.

Napangiti si Angela. Alam mo Ramon, matagal ko ng hindi naririnig yang mga salitang ganyan. [musika] Mula noon, nagsimula ang tahimik na pagbabago sa pagitan nila. Madalas ng bumaba si Angela sa maintenance area para tingnan ang mga proyekto. Minsan ay kumakain pa sila ng sabay sa cin kahit ayaw ng ibang staff.

Marami ang nagtaka pero wala siyang pakialam. Sa tuwing nakakausap ni si Ramon, [musika] tila may kapayapaang bumabalot sa kanya. Parang sa wakas may taong nakakaintindi sa kanya ng walang hinahangad na kapalit. Ngunit isang gabi habang naglalakad si Angela sa hallway, narinig niyang nag-uusap ang dalawang board member.

Hindi tayo pwedeng magtiwala diyan kay Ramon. Alam mo bang galing lang yan sa probinsya at bakit parang paborito siya ni ma’am Angela? May koneksyon yan sa nakaraan niya. Malay mo ginagamit lang si ma’am. Napahinto si Angela. Sumakit ang ulo niya. Hindi nila alam kung gaano kalaki ang utang [musika] na loob ko sa taong yan.

Kinabukasan, kinausap niya si Ramon. Ramon, gusto kong magpasalamat sa lahat ng tulong mo. Sa mga panahong pagod ako, nandiyan ka lang palagi. Ngumiti si Ramon. Wala ‘yun, ma’am. Ginagawa ko lang po ang tama. Ngunit sa loob ni Angela, nagsimulang [musika] kumislot ang pag-asa. Ang pag-asang bakas sa wakas. Muling makatagpo siya ng taong hindi titingin sa kanya dahil sa yaman [musika] kundi dahil sa puso.

Habang si Ramon naman gabi-gabi ay laging nakatitig sa lumang pendant [musika] na ibinigay sa kanya ni Angela Noon sa hospital. Isang simpleng kwintas na iniwan nito bilang pasasalamat. Hindi niya alam kung bakit. Pero simula ng magtagpo silang muli, parang may bumabalik na damdamin na matagal niyang itinago.

Sa ilalim ng liwanag ng lungsod, dalawang taong minsang pinagtagpo ng kabutihan ang muling nagkita. >> [musika] >> Ngunit ngayon sa pagitan nila ay isang lihim na kailangang harapin. Ang katotohanang kanilang mga mundo ay magkaiba [musika] at ang pag-ibig ay tila isang bagay na hindi dapat umusbong.

Ngunit sa puso ni Ramon, malinaw na ang lahat. Handa siyang manatili kahit saan. Basta’t masaya niyang nakikita ang babaeng minsang tinulungan niya. Ang babaeng may lihim na ngayon ay unti-unti niyang nabubuksan. Nang sumulod na linggo, tuluyang tinanggap ni Ramon [musika] ang pagiging maintenance worker sa kumpanyang pagmamay-ari ni Angela.

Hindi niya lubos maisip [musika] na sa iisang gusali na siya ngayon nagtatrabaho, ang gusaling pag-aari ng babaeng minsan niyang tinuluman sa ulan, sa ospital at sa panganganak. Ngunit [musika] sa puso niya, tahimik siyang nagpasya na itago na lang ang lahat. Hindi na niya kailangang ipaalam pa kung sino siya [musika] noon.

Ang mahalaga, may trabaho siya ngayon at may pagkakataon na muling bumangon. Sa unang araw niya sa trabaho, simple lamang ang uniporme niya. Isang kulay abong overall at lumang sapatos na halos pudpod na ang talampakan. Habang nakayuko siya at nag-aayos ng sirang aircon sa ikaapat na palapag, dumaan si Angela kasama ang ilang board members.

Tahimik lang siyang tumingin sa baba. Baka sakaling hindi siya mapansin. “Ma’am, ito po yung bagong maintenance personnel. Si Ramon de la Peña, sabi ng HR officer.” Bahagyang lumingon si Angela. Ah siya ba? Mukhang masipag. Mabuti. Kailangan namin ang taong tapat sa posisyon na yan. Tumango lang si Ramon at ngumiti.

Salamat po, ma’am. Ngunit sa sandaling nagtagpo ang kanilang mga mata, parang tumigil ang oras. Sa loob ni Angela, may pamilyar na pakiramdam. Para bang nakita na niya ang lalaking ito [musika] noon, ngunit hindi niya matandaan kung saan. Pinilit niyang itaboy ang pakiramdam na iyon at nagpatuloy na sa paglalakad.

Sa mga sumunod na linggo, pinatunayan ni Ramon na karapat dapat siya sa trabaho. Palagi siyang unang dumarating sa opisina at huling [musika] umaalis. Sa tuwing may kailangang ayusin, siya agad ang tinatawag. [musika] Hindi siya nagrereklamo kahit sa pinakamahirap na gawain. Isang araw, napansin ng isang kasamahan niya, “Ramon, bakit ba parang hindi ka napapagod? Lahat kami nagpapahinga na.

Ikaw ayaw pa ring umuwi.” Ngumiti siya. Pag may trabaho pa, may kinabukasan pa. Sa tuwing nakikita siya ni Angela, napapaisip siya, ang taong yan parang may kakaiba sa kanya. Hindi lang basta empleyado. Ngunit sa dami ng iniisip niyang responsibilidad bilang CEO, pinili niyang huwag pagtuunan ng pansin ang misteryosong pakiramdam.

Samantala, sa mga gabing tahimik, hindi maiwasan ni Ramon na isipin ang nakaraan. Kamusta na kaya siya?” tanong niya sa sarili. Masaya kaya siya ngayon? At kahit araw-araw niya itong nakikita sa opisina, tila napakalayo pa rin nito, isang babaeng abala sa mundo ng negosyo samantalang [musika] siya’y simpleng manggagawa lamang.

Isang araw, nagkaroon ng power outageed sa [musika] gusali. Halos magpanic ang lahat. Si Angela ay naipit sa elevator kasama ang dalawa pang empleyado. Tumakbo si Ramon patungo sa maintenance control room. Ako na bahala, Mang Bert.” sigaw niya sa kanyang supervisor. “Ramon, delikado yan! Wala ng oras.” Sagot niya sabay tumakbo papunta sa basement kung saan naroroon ang generator.

Habang pawis na pawis siyang nag-aayos ng fuse, naririnig niya sa radyo ang tinig ng guard. Nasa elevator pa rin si Ma’am Angela. Hindi pa rin bumubukas ang pinto. Walang pagdadalawang isip. Tinakbo ni Ramon ang sahig [musika] kung nasaan ang elevator. Sa tulong ng ilang tauhan, binuksan niya ito ng manual. Sa pagbukas ng pinto, bumungad sa kanya si Angela.

Awisan, nanginginig at tila natatakot. “Ma’am, ayos na po kayo?” tanong ni Ramon habang inaalalayan siya palabas. Napatitig si Angela sa kanya tila nawala sa sarili. [musika] “Ikaw. Ikaw angunit naputol ang sasabihin niya ng mawalan ng malay. Dinala ni Ramon si Angela sa opisina at binigyan ng tubig. Pagkamulat nito, nakita niya itong nakaupo sa sofa.

[musika] Salamat! Sabi ni Angela mahina ang tinig. Kung hindi dahil sao baka wala yun ma’am. Ginawa ko lang po ang tama. Habang tinitingnan niya si Ramon, biglang pumasok sa isip ni Angela ang isang ala-ala. Ang gabing umuulan ang mainit na kamay na nag-abot ng tuwalya at ang boses na nagsabing [musika] hindi mo kailangang mag-isa.

Tumindig ang balahibo niya. Hindi kaya bulong niya sa [musika] sarili. Kinabukasan, pinatawag niya si Ramon sa opisina. Mr. De la Peenya, umupo ka. Tahimik na sumunod si Ramon. Gusto kong magpasalamat muli. Pero gusto ko ring itanong, “Nagkita na ba tayo dati?” Natigilan si Ramon. Bakit unin niyo nasabi yan ma’am? Una hindi ko alam.

Sabi ni Angela habang nakatitig sa kanya. Parang parang kilala na kita noon pa. Ngumiti si Ramon pilit na iniiwasan ng sagot. Siguro po dahil marami na akong nakatrabaho sa mga talyer. Baka po napadaan ako dati sa inyo. Tumango si Angela ngunit hindi siya [musika] kumbinsido. Siguro nga sabi niya kahit sa loob niya alam niyang may mas malalim pang koneksyon.

Mula noon [musika] madalas na siyang bumaba sa maintenance department. Madalas niyang nakikitang nagtatrabaho si Ramon. tahimik, mapagpakumbaba at walang reklamo. Minsan binibigyan niya ito ng kape o sandwich na ikinagugulat ng ibang empleyado. “Ma’am, hindi po kailangang abalahin niyo pa ako.” Sabi ni Ramon. “Hindi ito abala. Gusto ko lang pasalamaan ang mga taong masisipag.

” Dahil dito, unti-unting napalapit si Angela sa kanya. [musika] Hindi dahil sa posisyon kundi dahil sa simpleng kabutihang nakikita niya kay Ramon. Ngunit hindi ito nagustuhan ng ilan. Lalo na si Victor ang supervisor na kilalang mayabayan at mapanira. Ano ba yan? Si Ramon lang ang pinapansin ni ma’am. Akala mo kung sino bulong nito sa iba.

Mula noon nagsimula ang paninira kay Ramon. Isang gabi habang nag-overtime si Ramon, sinabihan siya ni Victor na tumulong sa paglipat ng mga piyesa sa bodega. [musika] Pagkatapos ng ilang oras, umuwi si Ramon ng pagod. Kinabukasan, [musika] galit na galit si Victor. Sinong kumuha ng parts ng makina kagabi? Ramon, ikaw lang naman ang naiwan doon.

[musika] Nagulat si Ramon. Sir, wala po akong kinuha. Huwag kang magsinungaling. May nawawala roon at ikaw lang ang may access kagabi. Dumating si Angela sa gitna nagsigawan. Anong nangyayari dito? Tanong niya. Ma’am, nahuli ko pong naik kinuha si Ramon kagabi. Sigaw ni Victor. [musika] Hindi po totoo ‘yan ma’am. Depensa ni Ramon. Wala po akong ginawang masama.

” Tahimik si Angela halatang naguguluhan. Pinagmamasda niya ang mukha ni Ramon. Ang parehong mukha ng lalaking minsang tumulong sa kanya. Pero ngayon siya ang pinaghihinalaan. “Ramon, magpahinga ka muna. Iimbestigahan [musika] ko ito.” Sabi niya ng mahinahon. Ngunit sa mga sumunod na araw, hindi niya mapigilan ang mga bulungan sa opisina.

“Paborito daw ni Ma’am si Ramon pero magnanakaw pala. Mabait lang yan sa harap pero may tinatago. Ramdam ni Ramon ang tingin ng lahat. Kahit alam niyang wala siyang kasalanan, tila pinaparusahan siya ng mundo sa kabutihan niya. Isang gabi, nagdesisyon siyang umalis. [musika] Iniwan niya ang ide at uniporme sa mesa ni Angela.

Isinulat niya sa maliit na papel. Maraming salamat po sa pagkakataon, ma’am. Wala po akong ninakaw. Pero kung ito po ang paraan para mapatahimik ang lahat, aalis na lang po ako. Pagkabasa ni Angela ng sulat, [musika] napahawak siya sa dibdib. Ramon, bulong niya habang unti-unting bumabalik sa isipan niya ang lahat.

Ang gabing umuulan, ang ospital, ang sanggol [musika] at ang lalaking nagligtas sa kanya noon. Ang lalaking tinitingnan niya ngayon bilang empleyado ay siya ring lalaking minsan ng nagligtas ng kanyang buhay. Ngunit huli na dahil sa oras na iyon, si Ramon ay paalis na ng lungsod. Dala lamang ang lumang bag at ang mabigat na pusong muli na namang nasaktan dahil sa kabutihan.

Lumipas ang ilang buwan mula ng mailigtas ni Ramon si Angela sa Elevator. [musika] Simula noon, mas madalas n bumisita si Angela sa maintenance department. hindi bilang CEO kundi bilang taong taos pusong nagpapasalamat sa lalaking minsang naging tagapagligtas niya. Lalong naging masigas si Ramon sa kanyang trabaho at sa bawat araw na lumilipas, unti-unti siyang nagiging inspirasyon ng mga kasamahan niya sa kumpanya.

Ngunit sa bawat pagtaas ng kanyang reputasyon, kasapay rin ang paghusbong ng inggit at galit ng ilan. Inaalantad dit po si Victor [musika] ang isa sa mga matagal ng supervisor sa planta. Matatang, mayabang at takot mawala ang kanyang impluwensya sa mga tauhan. ‘Yan si Ramon! Bulong nito sa kasamahan.

Kunyari lang mabait, paapi-aping mahirap pero gustong umangat. Gagamitin pa si Ma’am Angela para umusad. [musika] Isang umaga, pumasok si Ramon ng maaga upang ayusin ang sirang generator sa likod ng gusali. Paglingon niya, nakita niyang paparating si Angela kasama ang ilang bisita. “Good morning, ma’am.” Magalang niyang bati.

“Pasensya na po kung medyo maingay. Inaayos ko lang itong generator.” Mumiti si Angela. “Walang problema, Ramon. Sa totoo lang, natutuwa akong nakikita kang ganyan. Laging abala, laging handang tumulong. Kung lahat ng empleyado ko [musika] ay tulad mo, siguro mas magiging maayos ang kumpanya.” Narinig yun ni Victor at lalong kumulo  ang dugo niya.

Tignan mo nga naman to. Bulong niya sa sarili. Si Ramon napapansin pa ng boss. Kailangang turuan ko ng leksyon to. Kinagabihan matapos ang mahabang oras ng trabaho, nagpasya si Ramon na mag-overnight sa planta upang tapusin ang inaayos na makina. Habang abala siya, biglang kumislap ang ilaw. May kuryente na ulit.

Ngunit kasabay nito, narinig niya ang sigaw mula sa itaas. Ma’am Angela, naiwan si ma’am sa elevator ulit. Agad siyang tumakbo. Ang lahat ay nagkakagulo sa lobby habang patuloy ang pagpitik ng ilaw. Buksan yung panel, sigaw ng isa. Si Victor naman ay nagkukunwaring abala ngunit halatang natataranta. Walang pag-aatubili.

Umakyat si Ramon sa maintenance shaft. Ma’am, ma’am Angela, naririnig niyo po ba ako? sigaw niya. Ramon, nandito ako. Sigaw ni Angela mula  sa loob. May amoy uso parang nasusunog. Mabilis na kumilos si Ramon. Binuksan ng manual override at ginamit ang crowb para buksan ang pinto. Sa bawat pilit niya, bumubuhos ang pawis.

Nanginginig ang kamay, ngunit hindi siya tumigil. Nang tuluyan ng bumukas ang pinto,agad niyang hinila si Angela palabas. Napayaap ito sa kanya. Nanginginig, “Salamat! Salamat [musika] ulit, Ramon.” Mahina nitong sabi habang nakasandal sa kanyang dibdib. “Wala yun, ma’am.” Sagot niya. “Ang mahalaga ligtas kayo.

” Mula noon, lalong naging malapit si Angela kay Ramon. Madalas niya itong tawagin sa opisina para sa maliliit na proyekto. Pinagkakatiwalaan na rin siya. ng mga importanteng responsibilidad. Ngunit sa likod ng lahat, may mga matang nagmamasid, mga taong hindi natutuwa sa paglapit ng CEO sa isang simpleng mekaniko. Isang araw, habang nagkakape sa lounge, may dalawang sekretarya ang nagbubulungan.

[musika] Sobrang lapit na ni Ma’am Angela Kay Ramon. Parang may kung ano sila. Naku, pag nalaman ni Sir Victor yan, siguradong may mangyayari. At hindi nga nagtagal, umabot ang balita kay Victor [musika] na isip niyang ito na ang pagkakataon upang pabagsakin si Ramon. Kinabukasan, ipinatawag niya ang isang tauhan niya.

“Tono,” sabi niya, “May ipapagawa ako sayo sa bodega mamayang gabi. Mag-iwan ka ng ilang piyesa ng makina sa bag ni Ramon. Ako na ang bahala sa susunod. Walang kamalay-malay si Ramon sa bitag. Habang tinatapos niya ang overtime, iniwan niya saglit ang kanyang bag sa gilid ng bodega. Pagbalik niya, nagulat siya ng sabay-sabay pumasok ang mga gwardya.

Ramon de la Peña, may nakitang mga piyesa sa bag mo. Ipinaliwanag mo nga to. Ha? Hindi po ako. Ngunit bago pa siya makapagsalita, sumigaw si Victor. Ayan. Akala mo ba hindi kita mabubuko? Magnanakaw ka pala. Nagulat si Angela nang marinig ang kaguluhan. Agad siyang lumabas ng opisina at bumaba sa bodega. Anong nangyayaro dito? Ma’am sabi ni Victor kunwaring seryoso.

[musika] Nahuli po namin si Ramon na may dalang mga piyesa palabas ng kumpanya. Naka-report na po sa security. Tumingin si Angela kay Ramon halatang nabigla. Ramon, totoo ba to? Hindi po ma’am. Halos maiyak si Ramon. Hindi ko po alam kung paano napunta ‘yun sa pag ko. Wala po akong ninakaw. Tahimik si Angela. Pinagmamasdan niya si Ramon.

Ang lalaking ilang ulit na siyang iniligtas. Ang lalaking kilala niya sa kabaitan. Ngunit sa harap ng mga empleyado, kailangan niyang magpakita ng pagiging patas. Ramon, malungkot niyang sabi. Habang iniimbestigahan ito, kailangan kitang patigilin muna sa trabaho. Napatigil ang lahat. Nakayuko si Ramon. Nanginginig ang mga kamay.

Ma’am, kahit po anong gawin ninyo, [musika] alam kong wala akong ginawang masama. Alam ko, mahina niyang sagot. Pero may proseso tayo. Kinagabihan, umuwi si Ramon. Bitbit [musika] ang kanyang lumang bag. Mabigat ang puso. Sa labas ng kumpanya, nakaupo siya sa gilid ng kalsada. Umuulan [musika] tulad ng unang beses na nakita niya si Angelaon.

Panginoon, bulong niya. Bakit parang sa tuwing tutulong ako, parusa ang kapalit? Sa loob ng [musika] opisina, si Angela naman ay hindi mapakali. Hindi siya mapaniwalaang magnanakaw si Ramon. Hindi siya ganon. Hindi yun magagawa ng isang taong nagligtas sa akin ng dalawang beses. Ngunit sa gitna ng mga dokumento at ulat ni Victor, ila mas pinapaniwala siyang totoo ang mga paratang.

Kinabukasan, [musika] tuluyang tinanggal sa trabaho si Ramon. Bago siya umalis, niya ang opisina ni Angela upang magpaalam. “Ma’am,” mahina niyang sabi. Salamat sa lahat ng kabutihan ninyo. Alam kong hindi ko kailangang ipaliwanag pa. Pero gusto ko lang sabihin, kung may isang bagay akong tiniyak sa sarili ko, yun ay ang hindi ko kailan man dudungisan ang pangalan ko sa harap ninyo. [musika] Napayo ko si Angela.

Hindi makatingin. Ramon, sana maintindihan mo. Walang problema, ma’am. Sagot niya sabay ngiti kahit puno ng sakit ang mga mata. Alam ko darating din ang araw na lalabas ang totoo. Lumabas siya ng gusali habang patuloy ang pagpatak ng ulan. Ang mga kasamahan niya ay nagmamasid mula sa malayo.

Ang ilan ay naaawa, ang iba naman ay nagbubulung-bulungan. [musika] Si Angela ay naiwan sa kanyang mesa. Nakatingin sa lumang pendant na dala-dala pa rin niya. Mula sa nakaraan, sa bawat patak ng ulan sa salamin, naramdaman niya ang bigat ng pagdududa. [musika] Panginoon, bulong niya. Bakit parang laging siya ang nasasaktan? Ngunit sa labas ng gusali, sa ilalim ng ulan, lumakad si Ramon palayo.

[musika] Hindi galit, hindi puno ng puok, kundi may paniniwalang kahit kailan. Hindi kailangang sumigaw ng inosente ang taong totoo ang puso. At sa di kalayuan, nakamasid si Victor mula sa bintana. May mapanuksong ngiti sa labi. Tapos ka na, Ramon? Mahina niyang sabi. Simula ngayon, akin ang kumpanyang ‘to. Hindi pa niya alam ang mga pasinungalingan ay hindi kailan mananapiling lihim magpakailan man.

At sa paglipas ng panahon, ang katotohanan ay muling magbabalik. dala ang hustisya na matagal n ipinagkaik kay Ramon. Lumipas ang dalawang araw matapos ang insidenteng elevator. Habang abala si Ramon sa pag-aayos ng air conditioning unit sa ikapitong palapag, nakatanggap siya ng tawag mula sa secretarya ni Angela. Mr. Del Penya, pinapatawag ka po ni Ma’am Angela sa opisina niya ngayon.

Bahagyang kinabahan si Ramon. Ako po, tanong niya habang nagpunas ng grasa sa kanyang kamay. Oo daw po personal niyang utos. Habang umaakyat sa executive floor, hindi niya maiwasang kabahan. Ang huling beses na naroroon siya ay noong sinuri niya ang mga wiring. [musika] Ngunit na yon ay siya mismo ang ipinatawag ng CEO.

Pagpasok niya sa opisina, bumungad sa kanya ang malawak na silid na may salaming pader at tanaw ang buong lungsod. Sa gitna, nakaupo si Angela. Nakasuot ng kulay puting blazer ngunit may ngiti sa labi. Ramon, sabi nito. Maupo ka. Tahimik siyang umupo sa harap ng mesa. Nakayuko. Pasensya na po ma’am kung may nagawa po akong mali.

Ngunit pinutol siya ni Angela. Wala kang ginawang mali. Ramon. Sa katunayan, gusto kong personal na magpasalamat sao. Muli mo akong iniligtas. Napatingin si Ramon halatang nagulat. Ma’am, trabaho ko lang po yon. Ngumidi si Angela. Hindi lang trabaho ang ginawa mo. Pangunahing beses mo na akong [musika] niligtas sa kapahamakan at hindi ko alam kung paano ako makakabawi.

Habang nagsasalita si Angela, napansin niyang tila nagbabago ang ekspresyon ni Ramon. May kalmadong kababa ang loob sa mukha [musika] nito. Ngunit may bakas ng mainding pagod sa mga mata. Kung maaari po ma’am, sabi ni Ramon, [musika] huwag niyo na pong isipin yon. Masaya po akong ligtas kayo.

Tahimik si Angela sandali bago muling nagsalita. Ramon, may itatanong ako. Ano po yun ma’am? Matagal na tayong magkakilala ba? Natigilan si Ramon po. I mean parang matagal na kitang kilala. Hindi ko lang alam kung saan kita nakilala dati pero sigurado akong nakita na kita noon pa. Tumigil si Ramon at bahagyang ngumiti. Siguro po ma’am nagkataon lang.

Marami po akong pinuntahang lugar dati bilang mekaniko. Baka nga sagot ni Angela pero halata sa mukha niyang may alinlangan. Pero kung sakaling magkita na nga tayo dati, siguro isa yun sa mga panahong hindi ko makakalimutan. Pagkatapos ng usapan, tumayo si Angela at lumapit sa kanya. Ramon, gusto kong bigyan ka ng maliit na pabuya.

[musika] Hindi ko pwedeng palampasin ang ginawa mong kabutihan. Ma’am, pasensya na po pero hindi ko po matatanggap. Bakit? Dahil kapag tumulong po ako, hindi po ako [musika] naghihintay ng kapalit. Ang gantimpala ko na lang po ay makitang ligtas kayo. Tumigil si Angela at napangiti, “Ikaw talaga, ibang klaseng tao ka.” Mula noon, nag-iba ang tingin ni Angela kay Ramon.

Sa mga pagpupulong, [musika] minsan ay lihim niya itong tinitingnan. habang nag-aayos ng mga makina sa likod ng gusali. “Paano kaya kung matagal ko na siyang nakilala?” tanong niya minsan sa secretary niya. “Bakit, ma’am? Ewan ko. May kakaiba lang talaga sa kanya. Parang may koneksyon.” Samantala, sa kabilang banda, patuloy na ginagampanan ni Ramon ang kanyang tungkulin ng may kasipagan.

Ngunit sa bawat titig niya kay Angela, may halong takot at paggalang. Takot na baka makilala siya nito [musika] bilang ang lalaking tinulungan niya noon at paggalang dahil alam niyang napakalayo na ng narating nito. [musika] Isang hapon, matapos ang buong araw ng trabaho, nagpunta si Ramon sa rooftop ng Kusali.

[musika] Doon niya madalas pauwiin ang pagod habang pinagmamasdan ang paglubog ng araw. Hindi niya inaasahan na may ibang taong naroon. Si Angela. Ah, pasensya na po ma’am. Akala ko po walang tao rito. Sabi ni Ramon sa bayuko. Mumiti si Angela. Okay lang. Dito rin ako madalas magpahinga kapag gusto kong mag-isa. Tahimik silang dalawa.

Tanging ihip ng hangin at tunog ng mga sasakyan sa ibaba ang maririnig. Ramon, wika ni Angela. Alam mo ba minsan naiinggit ako sa mga taong tulad mo. [musika] Sa akin po? Oo. Mayroon kang kapayapaan na hindi ko mahanap. Mayaman ako pero lagi akong pagod. Ikaw simpleng tao pero parang palaging payapa. Ngumiti si Ramon.

Siguro po kasi sanay na akong ktento sa kung anong meron. Ang kayamanan. Ma’am maganda po yan. Pero kung wala kang kapayapaan sa puso, parang wala ring saysay. Napangiti si Angela sabay sabing, “Ikaw talaga Ramon. Para kang pari kung magsalita.” Pareho silang natawa. Ngunit sa loob ni Angela, unti-unting lumalalim ang paghanga niya sa lalaking ito sa kababa ang loob, sa kabutihan at sa tahimik nitong lakas.

Subalit hindi lahat ay natuwa sa paglapit ng CEO kay Ramon. Si Victor [musika] na no painggit ay palihim na nagmamasid. Mukhang kailangan ko ng kumilos bago patuluyang mapansin ni ma’am ang lalaking yan, bulong niya sa sarili. Kinabukasan habang abala si Ramon sa pag-aayos ng mga makina, biglang lumapit si Victor. Hoy Ramon, ang swerte mo ah.

Paborito ka na ngayon ni Ma’am Angela. Hindi sumagot si Ramon. Huwag kang magpakabait-baitan ha. Alam kong may plano ka. Ginagamit mo lang yang kabaitan mo para mapalapit kay ma’am. Hindi ko po alam ang sinasabi ninyo. Mahinahong sagot ni Ramon. [musika] Mumisi si Victor. Tingnan natin kung hanggang saan aabot yang pagpapakabait mo.

Sa sumunod na linggo, lalong tumindi ang paninira ni Victor. Kapag may pagkakamali sa departamento, si Ramon agad ang sinisisi. [musika] Ngunit kahit ganon, nanatiling kalmado si Ramon. Ang totoo po, ma’am, sabi niya minsan kay Angela. Okay lang kahit sisihin nila ako basta gumagana ang makina at walang naaapektuhan. Ngumiti si Angela.

Hindi ka talaga nagbabago, Ramon. Ikaw pa rin yung taong nakilala ko noon. Tahimik, matulungin at marunong magpatawad. Sa mga sumunod na araw, mas lalong naging magaan ang samahan nila. Si Angela ay madalas bumaba sa workshop upang magtanong tungkol sa mga makina. Kahit halatang hindi naman niya talaga kailangan.

Sa bawat pag-uusap nila, mas lumalalim ang koneksyon hindi dahil sa posisyon o pera kundi dahil sa respeto at kabutihan  ng isa’t isa. Ngunit sa lilim ng lumalalim na pagkakaunawaan, dahan-dahang binabalak ni Victor ang kasunod na hakbang. Isang bitag na magpapabagsak kay Ramon  at tuluyang sisira sa iwala ni Angela. Hindi alam ni Ramon isang gabi ng unos ang paparating.

Ang gabing magdudulot ng pinakamalaking pagsubok sa kanyang pagkatao at sa muling nabubuong tiwala ni Angela. Ilang linggo ang lumipas mula ng mailigtas ni Ramon si Angela sa Elevator.  At simula noon ay tila nagbago ang ihip ng hangin sa loob ng kumpanya. Sa tuwing dadaan si Angela sa maintenance area, ngumingiti ito kay Ramon.

Minsan pa nga ay nagdadala ng meryenda o kape dahilan upang magbulungan ang ibang empleyado. [musika] Aba, espesyal yata si Ramona, biro ng isa. Ngunit ang mga birong iyon ay unti-unting naging inggit at chismis. At sa gitna ng lahat ng iyon, si Victor, ang matagal niyang supervisor na may masamang tingin kay Ramon, ay tahimik na nagmamasid, naghihintay ng tamang pagkakataon para gumanti.

Hindi ako papayag na masapawan ng isang mekanikong galing probinsya. Galit na bulong ni Victor sa isa sa mga tauhan niya. Dapat malaman ang lahat kung sino talaga siya. Isang araw, ipinatawag ni Angela si Ramon sa opisina. Ramon, gusto kong pasalamatan ka ulit. Sabi niya nakangiti habang nakaip sa likod ng kanyang mesa.

Dahil sao  naging mas maayos ang maintenance ng buong planta. Mula ng dumating ka, halos wala ng major breakdown. Maraming salamat po, ma’am. [musika] tugon ni Ramon habang nakatungo. Ginagawa ko lang naman po ang tungkulin ko. Ngunit sa labas ng pinto nakikinig si Victor. Ang bawat salitang papuri ni Angela ay parang kutsilyong tumatarak sa kanyang pride.

Pag-alis ni Ramon, agad niyang kinausap ang secretarya. Mag-ingat ka diyan sa Ramon na yan, sabi [musika] niya. Hindi mo ba napapansin? May interest yan kay Ma’am Angela. Hindi naman siguro, sir. Sagot ng secretarya. Malalaman natin mariing sabi  ni Victor bago ito lumakad palayo. Ang unang hakbang ng paninira. Nagsimula si Victor sa maliliit na bagay.

Kapag may sirang makina, ipinalalagay niyang si Ramon ang nagkamali sa pag-aayos. Kapag may kulang na materyales, ipinaparatang niyang ito’y kinuha ni Ramon. Sa una, walang nakikinig. Kilala kasi si Ramon sa pagiging tapat at masinop. Ngunit dahil paulit-ulit na obinubilong ni Victor sa iba ang mga paratang, dahan-dahang nagkaroon ng duda ang ilang empleyado.

Bakit kaya madalas siyang tawagin ni ma’am sa opisina? Tanong ng isa, “Baka may relasyon sila.” Sagot ng isa pa, “Hindi mo alam baka ginagamit lang ni Ramon ang kabaitan niya para umangat.” Dagdag ng iba. Naririnig ni Ramon ang mga bulungan pero hindi siya nagsasalita. Tanging ang pagod na ngiti [musika] ang sagot niya.

Ngunit sa loob-loob niya mabigat ang dinadala. Panginoon bulong niya isang gabi habang naglalakad pauwi. Hangad ko lang po ang maayos na trabaho. Sana po ay hindi ako mapagbintangan sa mga bagay na hindi ko ginawa. Ang bitag isang hapon, nagkaroon ng malaking delivery ng mga mamahaling piyesa sa bodega ng kumpanya.

Si Victor mismo ang nag-assign kay Ramon upang i-inspeksyon ang mga ito. Ikaw ang bahala diyan, sabi ni Victor nakangisi. Tiwala ako sayo. Salamat po, sir. Sagot ni Ramon. Walang tamalay-malay sa binabalak nito. Kinagabihan nang halos wala ng tao sa planta, pumasok si Victor sa bodega. Bitbit ang isang kahon ng mamahaling piyesa.

Inilagay niya ito sa loob ng lumang toolbag ni Ramon. ng umaga habang papasok si Ramon, hinarang siya ng gwardya. Sir Ramon, pakibuksan nga po ang bag ninyo. May report po kaming natanggap.  Nagulat si Ramon. Ha? Report? Anong ibig niyong sabihin? Nang buksan ng gwardiya ang bag, bumungad ang mga mamahaling piyesa. Napasigaw ang mga tao. Ayan na.

Siya nga ang nagnanakaw. Sigaw ng isa. Nakita niyo na? Lahat ng paratang totoo pala. Dagdag pa ng iba. Halos man lumo si Ramon. Hindi ko alam kung papaano napunta yan dito. Maniniwala kayo, hindi ko to ginawa. Ngunit sino pa ang makikinig? Nasa paligid nila si Victor kunwari nagugulat. RamonAnya, hindi ko inakalang magagawa mo to.

Ikaw pa naman ang pinagkakatiwalaan ko. Ang pag-aalinlangan ni Angela.  Kinabukasan, ipinatawag ni Angela si Ramon sa opisina. Nakayuko si Ramon habang si Angela ay tahimik lang. Pinagmamas din siya. Ramon, mahinahon nitong wika. May mga nakita silang ebidensya laban sao. Nasa bag mo ang mga ninakaw na piyesa.

May maipapaliwanag ka ba? Ma’am, wala po akong kinalaman doon. Wala po akong intensyong magnakaw. Maaaring may naglagay lang po. Pero Ramon, putol ni Angela. Paano mo ipaliliwanag na mga item na yon ay galing mismo sa bodega na ikaw ang in-assign? Tumulo ang luha sa mga mata ni Ramon. Ma’am, kilala niyo po ako. Hindi ko kayang magnakaw.

Naaalala niyo po ba nung una tayong nagkita? Wala po akong kinuha kahit piso. Tumulong po ako ng walang hinihingi. Tahimik si Angela sa loob-loob niya.Gusto niyang maniwala. Pero bilang pinuno ng kumpanya, may pananagutan siyang sundin ang protocol. Ramon, sabi niya sa wakas habang iniimbestigahan ito.

Kailangan kitang pansamantalang tanggalin sa trabaho. Parang tinamaan ng kidlat si Ramon. Ma’am, kung yan po ang nararapat, tatanggapin ko po. Pero sana po balang araw makita niyo ang katotohanan. Pag-alis ni Ramon, napaiyak si Angela sa kanyang mesa. Sa isip niya, may kakaibang kirot na hindi niya maipaliwanag hindi lang dahil sa pagkawala ng isang empleyado kundi dahil tila may nawawala ring bahagi ng kanyang sarili.

Ang pag-alis ni Ramon kinabukasan. Tahimik na niligpit ni Ramon ang kanyang mga gamit. Wala siyang sinisisi. Lumapit siya kay Mang Tonyo. Matagal ng janitor sa kumpanya. Mang Tonyo, sabi niya, pakisabi na lang po kay Ma’am Angela. Salamat sa pagkakataon. Ramon, alam kong inosente ka. Sabi ng matanda.

Pero minsan hindi agad nakikita ng mundo ang totoo. Darating din ang araw na mapapatunayan mo yan. Bago siya umalis, tumingin siya sa gusali sa mga haliging dati simbolo ng kanyang pangarap. Salamat, [musika] Bulongya. Kahit sandali, naranasan kong maging bahagi ng lugar na to. Habang bumabagtas ang bus pauwi ng probinsya, inaalala ni Ramon ang lahat.

Ang unang pagkikita nila ni Angela sa ulan, ang pagtulong niya sa ospital, ang mga ngiting ibinahagi nila sa gitna ng pagod. Ngayon parang isang bangungot ang lahat. Siguro ito na yung kapalit ng pagtulong ko noon. mahina niyang sabi. Pero kahit ganito, hindi ko pagsisisihan ang kabutihan. Sa kabilang banda, habang nakaupo si Angela sa loob ng kanyang opisina, may bigat sa dibdib na hindi niya maipaliwanag.

Binuksan niya ang CCTV footage ngunit wala siyang nakitang malinaw na patunay. Bakit ganun? Tanong niya sa sarili. Gusto kong maniwala sa kanya. Pero paano kung totoo? Sa mga sumunod na araw, unti-unting bumalik ang normal na takbo ng kumpanya. Ngunit si Angela ay tila laging malungkot.

Ang bawat pagkakataong dumadaan siya sa lumang workshop, tila naririnig niya pa ang tinig ni Ramon, magalang, payapa at puno ng katapatan. At sa di kalayuan, si Victor ay nakangising demonya. Akala niya’y tuluyan na niyang natalo ang taong tapat. Ngunit hindi niya alam ang kasinungalingan ay hindi kailan mananatiling nakatago. Magpakailan man.

Darating ang araw na ang totoo’y lilitaw at ang hustisya’y babalik sa taong minsang inapi. Makalipas ang halos tatlo linggo mula ng umalis si Ramon sa kumpanya na napiling magulo ang isipan ni Angela. Araw-araw, sinusubukan niyang ibalik ang konsentrasyon sa trabaho. Ngunit sa bawat pagdaan niya sa dating workshop ng maintenance, pila naririnig pa rin niya ang boses ni Ramon, magalang, kalmado at puno ng respeto.

Hindi niya maalis sa sarili ang tanong. Talaga bang nagawa niya yun ang magnakaw? Isang umaga, dumating sa kanya ang audit report ng security department. Nakita niya roon ang pangalan ni Victor bilang immediate supervisor ng bodega kung saan nangyari ang insidente. H bakit wala sa report ang CCTV [musika] footage? Tanong niya sa secretary.

Ma’am, sabi po ni Sir Victor, nasira raw po ang camera nung araw na yon. Sagot ng secretarya. Napakunot ang noon ni Angela. Nasira. Pero ilang linggo bago iyon, pinaayos ko yung CCTV system sa buong planta. Hindi siya mapalagay kaya kinahapunan, pinatawag niya ang head ng IT department si Engineer Paulo.

Paulo, paki-check mo nga yung backup ng mga CCTV recording noong araw na nahuli si Ramon. Kahit raw lang. Opo ma’am, sagot ni Paulo.Pero kung nasira po yung camera gaya ng sabi ni Sir Victor, baka wala po tayong makuha. Subukan mo pa rin. Mariing sabi ni Angela. Pagkalipas ng ilang oras, bumalik si [musika] Paulo.

Pawis at halatang kinakabahan. Ma’am, may nakuha po kami. Tumigil si Angela sa ginagawa. Ano, hindi po nasira ang CCTV na manual delete po yung file. Pero may auto backup pala sa external server. Gusto niyo pong makita? Tumango siya. I-play mo. Sa harap ng screen, nakita nila ang footage. Gabi ng insidente, pumasok si Victor sa bodega.

Bitbit  ang isang kahon ng piyesa. Ilang minuto ang lumipas bago pumasok si Ramon. Walang kaalam-alam at iniwan ang bag niya habang nag-aayos ng ilaw. Makalipas ang ilang sandali. Nakita si Victor na palihim  na inilalagay ang mga piyesa sa loob ng bag ni Ramon. Halos mapahawak si Angela sa dibdib. Diyos ko, mahina niyang bulong.

Si Victor ang gumawa. Oo po ma’am sabi ni Paulo. Tapos kinabupasan. Siya rin po ang nag-report sa security. Agad siyang tumayo at tinawagan ang head of security. Hanapin si Victor. Huwag niyong palalabasin ang planta. Ito na ang ebidensya. Ilang oras lang ang lumipas, dumating ang mga pulis  at inaresto si Victor.

Pilit pa nitong idinadahilan na si Ramon pa rin ang utak. Ngunit nang itakita ang CCTV footage, wala na siyang nagawa. Ma’am Angela, sigaw ni Victor habang dinadala siya ng mga pulis. Huwag kang magpapaikot sa mga taong katulad niya. Akala mo mabait yon pero ginagamit ka lang non. Tahimik lang si Angela ngunit ang titig niya ay matalim.

Ang totoo Victor, ikaw ang dinamit ko non. Bilang babala na ang kasamaan ay may hangganan. At ngayon heto na ang kabayaran. Pag-alis ng mga pulis, napaupo si Angela sa upuan niya. Parang biglang gumaan ang dibdib niya ngunit may kirot ng pagsisisi. “Ramon,  bulong niya. Patawarin mo ako.

” Ang paghanap kinabukasan, hindi na siya pumasok sa opisina. Pinagbilan niya si Jenny, ang kanyang sekretarya na siya muna ang bahala. Sumakay si Angela sa sariling kotse at naglakbay patungong probinsya sa lugar kung saan sinabi ni Mang Tono [musika] na huling nakita si Ramon. Habang tinatahak niya ang maalikabok na daan, unti-unting bumabalik sa ala-ala ang mga sandaling magkasama sila.

Ang ngiti ni Ramon sa tuwing may problema sa makina, ang paraan ng pagsagot nito ng may paggalang at ang huling beses na narinig niya itong magsalita. Balang araw lalabas din ang totoo. Pagdating niya sa baryo, agad siyang nagtumo sa maliit na karinderya sa tabi ng terminal. Manang tanong niya. Kilala niyo po ba si Ramon de la Peña? Yung mekanikong mabait?” sagot ng Ale, “Umalis na siya rito, Hija.

Napunta raw sa kabilang bayan may lumang talyer daw na tinanggap siya. Malayo-layo rin yun. Mga dalawang oras pa. Hindi nagdalawang isip si Angela. Sumakay siya sa jeep at nagtuloy sa tinukoy na bayan. Habang lumalayo ang biyahe, mas lalong bumibigat ang puso niya.  Sa bawat tanawin ng palayan at lumang bahay, naaalala niya ang dating buhay ni Ramon. Payak pero puno ng tangal.

Pagdating sa lugar, nakita niya ang isang lumang karatula. De la Peenya repair shop. Mura, tapat at mapagkakatiwalaan Napatigil siya parang tumigil ang oras. Bumaba siya ng sasakyan at dahan-dahang lumapit sa pintuan. Ang pagkikita sa loob abala si Ramon sa pagkukumpuni ng tricycle. Pawisan, payak.

at tila mas tumanda dahil sa pagod ngunit nandoon pa rin ang kabaitan sa mga mata. Hindi niya namalayang nakatayo na si Anghela sa labas. Pinagmamasdan siya. Ramon! Mahinang sambit ni Angela. Napatigil si Ramon at lumingon. Sa una parang hindi siya makapaniwala. Ma’am Angela. Tumango siya. May halong kaba at panghihinayang sa mukha.

Ramon, patawarin mo ako. Agad siyang lumapit. Nanginginig ang mga kamay. Hindi ko alam ang totoong no’n. Niloko ako ni Victor. Hindi kita pinanigan kahit kilala ko ang pagkatao mo. At simula ng umalis ka, wala akong ibang inisip kundi ang paghihingi ng tawad. Ahimik lang si Ramon sa una. Pinunasan niya ang kamay sa basahan at tumingin sa kanya, “Ma’am, wala na pong dapat ipaliwanag.

Ang totoo, hindi ako nagtanim ng galit. Alam ko namang minsan. Kailangang paniwalaan ng mga tao ang ebidensya kaysa sa salita ng isang hamak na manggagawa. Napaluha si Angela. Hindi mo dapat maranasan ng ganito. Dapat ako ang nandoon. Ipinagtatanggol ka. Ngumiti si Ramon ng marahan. Hindi po mahalaga yun. Ang mahalaga, lumabas ang totoo.

Habang nag-uusap sila, biglang tumakpo palabas ang isang batang lalaki mula sa loob ng sasakyan. Mama, mama! Sigaw nito. Napatingin si Ramon Ang batang iyon mga apat na taong gulang. May ngiti na pamilyar sa kanya. Si Luis ito, sabi ni Angela. Nakangiti sa gitna ng luha. Anak ko, naalala mo pa ba yung sanggol na tinulungan mong ipanganak? Natigilan si Ramon tila hindi makapaniwala.

Siya yon? Tumango si Angela. Oo. At gusto kong makilala ka niya, anak. Siya ang taong tumulong sa atin noon. Kung hindi dahil sa kanya, baka wala ka ngayon. Lumapit si Luis at ngumiti kay Ramon. Tito Ramon, sabi ni mama, mabait ka raw. Napangiti si Ramon sabay yuko para abutin ang kamay ng bata.

Hindi Luis, si mama mo ang mabait. Ako ginawa ko lang ang tama. Ang pagpapatawad. Nagtagal ang kanilang pag-uusap hanggang dapit hapon. Sa ilalim ng liwanag ng papalubog na araw, pareho silang tahimik. Ramon, sabi ni Angela, gusto kong bumawi. Hindi ko alam kung paano. Pero kung papayag ka, gusto kitang alukin ulit ng posisyon sa kumpanya hindi bilang trabahador kundi bilang pinuno ng maintenance department.

Alam kong [musika] ikaw lang ang karapat-dapat doon. Sandaling natahimik si Ramon nakatingin sa langit. Ma’am, hindi ko sigurado kung babagay pa ako roon. Sanay na akong ganito. Simple, [musika] tahimik. Pero kailangan ka ng kumpanya, Ramon. Kailangan kita. Mahina ngunit tapat na sabi ni Angela. Matagal bago siya sumagot.

Ngunit sa mga matang puno ng kababa ang loob, tumango rin siya sa wakas. Kung iyan po ang gusto ninyo,  tatanggapin ko. Pero sana po, hindi dahil sa awa kundi dahil sa tiwala. >> > Mumiti si Angela. Pulong-puno ng pag-asa. Hindi awa ang dahilan. Ramon. Panahon na para maitama ang lahat. Habang paalis si Angela kasama si Luis, lumingon pa siya kay Ramon at nagwika, “Babalikan kita bukas.

 Simula bukas. Gusto kong magsimula tayong muli hindi bilang boss at empleyado kundi bilang magkaibigan.” At nang tuluyang lumubog ang araw, naiwan si Ramon sa tapat ng kanyang talyer. Nakangiti habang pinagmamasdan ng kalangitan. Sa puso niya sa wakas ay may kapanatagan. Ang totoo ay lumabas at ang hustisya ay bumalik.

Ngunit higit sa lahat, muling nagbalik ang kanyang tiwala sa kabutihan ng tao at sa tadhanang hindi kailan man nakakalimot sa mga usong tapat. Mainit ang araw nang muling magtagpo ang landas ni Ramon at ni Angela. Sa lumang taler na gawa sa pinagtagpitagpingero at kahoy, naroroon si Ramon nakayuko sa ilalim ng tricycle na inaayos. Basang-basa ng pawis ang kanyang damit at may mga bakas ng grasa sa mga kamay.

Sa labas, isang itim na kotse ang huminto. Bumukas ang pinto at lumabas si Angela. Nakasuot ng simpleng puting blouse at pantalon. Halok niya ang kamay ng isang batang lalaki, si Luis. Ang anak niyang minsang isinilang sa tulong ng lalaking nasa loob. Ramon! Mahinang tawag ni Angela. Halos panas, puno ng kaba at pag-aalinlangan.

Napatigil si Ramon. Dahan-dahang bumangon at tumingin sa kanya. Sa sandaling iyon, tila tumigil ang oras. Ang dating babaeng natulungan niyang mailigtas noon ngayon ay nakatayo sa harapan niya. Maganda pa rin ngunit mas maamo, mas totoo ang mga ngiti. “Ma’am Angela,” mahina niyang wika, halatang gulat.

“Bakit po kayo nandito?” Lumapit si Angela pinigilan ang pag-iyak. “Ramon, matagal ko ng gustong hanapin ka pero hindi ko alam kung saan magsisimula.” Napayo ko siya at nang muling magsalita ay nanginginig na ang boses. Gusto kong humingi ng tawad sa lahat ng nangyari sa hindi ko paniniwala sao noon. Sa pagpayag kong mawala ka ng hindi man lang kita ipinagtanggol.

Tahilik si Ramon. Ang tanging maririnig ay ang tunog ng hangin at ang pagaspas ng dahon ng puno sa tapat ng talyer. Tinitigan niya si Angela at sa loob ng kanyang dibdib ay may halo ng kirot at kapayapaan. Ma’am, mahinahon niyang sagot. Hindi niyo kailangang humingi ng tawad. Naiintindihan ko po kayo. Minsan mas madaling paniwalaan ang nakikita  kaysa ang alam ng puso.

Lumapit si Angela kasabay ng panghila kay Luis na tila nagtataka. Anak [musika] wika niya. Siya ang taong tumulong kay mama noong ipinanganak kita. Kung hindi dahil sa kanya baka wala ka ngayon. Tumingala si Luis kay Ramon naangiti. Salamat po tito.  Sabi ng bata sabay abot ng maliit niyang kamay.

Napangiti si Ramon nauhod upang abutin ito. Walang anum anak. Wala akong ginawa kundi ang tama. Muling tumulo ang luha ni Angela. Ramon, hindi mo lang alam kung gaano mo kami iniligtas noon. Noong gabing iyon, akala ko katapusan ko na. Pero dumating ka. Isang estranghero. Walang hinihing kapalit. Mumiti si Ramon, may ngiting banayad at puno ng kababaang loob.

Siguro po tadhana lang yon. Ginamit ako ng Diyos para tulungan ka. Hindi ko rin alam kung bakit pero parang may boses na nagsasabing tulungan mo siya. Sandali silang parehong natahimik. Si Luis ay naglalaro ng turnilyo sa sahig. Samantalang si Angela ay nakatingin kay Ramon. Sinusubukang basahin ang kanyang damdamin.  “Ramon!” wika niya sa wakas.

May isa pa akong hiling. Sana bigyan mo ako ng pagkakataon na maitama ang lahat. Hindi lang sa pamamagitan ng salita kundi ng gawa. Umiling si Ramon. Hindi ko kailangan ng kapalit, ma’am. Hindi ito kapalit. Sagot ni Angela. Ito ay pagtanaw ng utang na loob. Gusto kong bumalik ka sa kumpanya. Sa pagkakataong ito bilang head mechanic.

Alam kong doon ka nababagay. Tahimik si Ramon. Huminga siya ng malalim sabay tingin sa mga lumang makinang nakatambak sa gilid. Ang totoo ma’am, iniwasan ko ng bumalik sa lungsod.Dito payapa ako. Simple lang ang buhay. Pero Ramon, sabad ni Angela, hindi ka nababagay sa pagkakait sa sarili mo ng oportunidad.

[musika] Alam kong mas marami ka pang kayang gawin. Marami kang matutulungan. Hindi lang ako kundi ang mga taong kailangan ng inspirasyon. Napatingin si Ramon kay Luis na ngayon ay masayang naglalaro. Kung sakaling bumalik ako, tanong niya, “Paano kung ayaw sa akin ng mga tao roon? Paano kong isipin nilang bumabalik ako dahil sa awa ninyo?” Ngumiti si Angela.

“Walang awa, Rito Ramon. Respeto ito at sa kumpanya kong itinayo ng may dugo at luha, gusto kong ang mga katulad mong marangal at tapat ang maging haligi. Ang ala-ala ng nakaraan. Habang nag-uusap sila, biglang dumaan sa isipan ni Ramon ang lahat ng pinagdaanan niya. Ang gabing umulan at nakita niya si Angela sa kalsada.

Ang pagtulong niya sa panganganak nito, ang mga panahong siya’y pinagtawanan sa taler, ang pagkakatanggal niya sa trabaho. Lahat ng iyon ay parang mga ekselang unti-unting bumabalik. Pero ngayon tila mas maliwanag, [musika] mas may kahulugan. “Ma’am,” wika niya, “Kung totoo ang sinasabi ninyo, babalik ako pero may isang kondisyon.

” Ano yon? Tanong ni Angela na sana makapagbigay tayo ng oportunidad para sa mga katulad kong galing sa mahirap. Yung mga mekaniko,traba at taong tapat walang kakilala. Gusto kong yung kumpanya natin hindi lang para sa may kaya kundi para sa lahat. Mumiti si Angela punong-puno ng respeto. Yan ang gusto kong marinig Ramon.

Hindi lang mekaniko ang puso mo kundi leader. Habang lumulubog ang araw, nagpaalam si Angela at si Luis. Babalikan kita bukas! wika ni Angela. May ipapakita akong bago sayo. Sige po, ma’am. Tugon ni Ramon. At salamat po ulit sa  pagbalik. Habang palayo ang sasakyan. Napatitig si Ramon sa abong alikabok na iniwan ng gulong.

[musika] Sa dibdib niya, may kakaibang init. Hindi iyun galit o lungkot kundi pag-asa. Ang pagbabalik kinabukasan, dumating si Angela sakay ng isang truck na may kargang mga bagong kagamitan, compressor, toolbox at mga spare parts. Ramon, sabi niya, “Ito ang regalo ko. Hindi lang para sao  kundi para sa mga batang tinuturuan mong mag-ayos dito.

Gagawin natin itong de la Peña, Angelus Motor Works. Half owned mo, half ng kumpanya. Gusto kong maging proyekto ito ng kumpanya para sa mga mahihirap. Halos hindi makapaniwala si Ramon. Ma’am, sobrang laki nito. Hindi ko alam kung karapat-dapat ako. Karapatdapat ka, Ramon? Sagot ni Angela. Dahil kung tutuusin, matagal ka ng karapat-dapat.

Ako lang ang huli sa pagkilala. Sa araw na yon, huling nabuhay ang dating sigla ni Ramon. Tinuluman niya ang mga kabataang gustong matuto. Tinuruan silang mag-ayos ng makina at ginawang inspirasyon ang sarili niyang karanasan. Si Angela naman madalas bumibisita dala si Luis na  tuwang-tuwang naglalaro sa paligid.

Ang bagong pagkakaibigan. Makalipas ang ilang buwan, tuluyang lumago ang proyekto. Ang dating maruming taler ay naging maayos na training center. Maraming kabataang walang pinag-aralan ang natulungan ni Ramon. Sa bawat bagong araw, si Angela at si Luis ay tila naging bahagi na ng buhay niya.

Minsan habang sabay silang kumakain ng lugaw sa harap ng talyer, napangiti si Ramon. “Ang dami ko ng natutunan sa buhay, ma’am.” Sabi niya na minsan kailangan muna nating masaktan bago tayo tuluyang maghilom. Pero salamat dahil kahit nasaktan ako, bumalik pa rin kayo. Tumingin si Angela sa kanya. Ang mga mata puno ng paggalang at lalim.

Ramon, ako ang dapat magpasalamat dahil kung hindi ka tumulong noon, baka hindi ko natagbuan ang sarili ko. At sa sandaling iyon, pareho silang natahimik. Ang paligid ay puno ng ingay ng mga batang nag-aayos ng motor. Ngunit sa pagitan nila may kapayapaang hindi kayang pasagin ng kahit anong ingay. Sa wakas, nagdagpo ang dalawang buhay na minsang pinaglayo ng maling akala.

At sa pagitan ng lumang taler at bagong pag-asa. Muling ipinakita ng tadhana na ang kabutihan, gaano man katagal, ay palaging bumabalik sa tamang panahon. Makalipas ang ilang araw maapos ang muling pagkikita nila ni Angela. Nagbalik si Ramon sa kanyang lumang talyer. Hindi niya lubos maisip na makakatanggap siya ng alok mula sa mismong babaeng tinulungan niyang makaligtas noon.

At ngayon ang alok na iyon ay maaaring magbago ng buong buhay niya habang nag-aayos ng lumang motor. Paulit-ulit niyang iniisip ang mga salitang binitiwan ni Angela. Ramon, gusto kong bumalik ka sa kumpanya. Sa pagkakataong ito, hindi bilang trabahador kundi bilang pinuno. Napapahinto siya at napapailing. Ako head mechanic. Mahina niyang bulong.

Hindi makapaniwala. Kinagabihan, habang kumakain sila ni Aling Mila ng tinolang manok, napansin ang ina ang tila malalim na iniisip ng anak. Anak, may problema ka ba? Simula ng bumisita yung babaeng may kotse, parang lagi kang malayo ang tingin. Ngumiti si Ramon saka sumagot, “Inay, naalala mo po yung buntis na tinuluman ko noon sa [musika] lungsod?” “Oo naman anak.

Siya ba yung hinanap mo noon?” Tumango siya. “Opo Inay! Siya yung bumisita at gusto niya raw akong bumalik sa lungsod. Binigyan daw ako ng posisyon sa kumpanya nila na patingin si Aling Mila. Bakas ang pag-aalala sa mukha. Anak, kung sa palagay mo’y pagkakataon na yan, huwag mong palampasin. Pero siguraduhin mong hindi lang trabaho ang hanap mo.

Hanapin mo rin kung saan ka mas payapa. Tumango si Ramon at sa gabing iyon nagdasal siya ng taimtim. Panginoon, kung ito na po ang tamang panahon para bumangon muli, gabayan niyo ako. Sana hindi na ako muling masaktan o mawala sa landas. Ang pagbabalik sa kumpanya. Pagkalipas ng isang linggo, bumalik si Ramon sa lungsod.

Habang nasa loob ng bus, pinagmamasdan niya ang mga gusaling dati tinatampayan lamang niya noon kapag wala siyang pera. Ngunit na ‘yun, iba na. May layunin na siya at dala niya ang pag-asa. Pagdating niya sa kumpanya, sinalubong siya ni Angela sa lobby. Nakangiti ito. May bitbit na folder. “Ramon, salamat at pumayag ka.

” Numiti rin siya. “Baka magsisi kayo ma’am. Sanay lang ako sa kalawang hindi sa mga opisina. Tumawa si Angela. Wala kang dapat ipag-alala. Mas kailangan ko ang mga kamay na marunong mag-ayos kaysa sa mga taong puro salita lang. Dinala siya ni Angela sa bagong departamento ng kompanya, isang malawak na garahe kung saan ginagawa at pinapaayos ang mga sasakyan ng kanilang mga kliyente.

Ang mga trabahador ay tila nagulat ng ipakilala siya bilang head  mechanic. Siya si Ramon,” wika ni Angela sa harap ng lahat. Mula ngayon siya ang mamumuno rito. Isa siyang taong pinagkakatiwalaan ko hindi dahil sa papeles o diploma kundi dahil sa kanyang puso at kasanayan. Tahimik ang mga tao pero ramdam ni Ramon ang mga matang nagmamasid sa kanya.

May halong respeto, may halong duda. Ngunit alam niyang kailangan niyang patunayan na karapatdapat siya. ang pagsisimula ng panibagong yugto. Unang araw pa lang abala na si Ramon sa pag-aayos ng manasirang makina. Hindi siya nagutos. Bagkos ay nakisabay siya sa mga tauhan sa trabaho. “Tara, sabay-sabay nating linisin ong makina.

” Sabi niya habang hawak ang wrench. Unti-unti nagbago ang tingin ng mga tao sa kanya. Ang mga dati nag-aalangan ay napahanga sa kanyang kababaang loob at kasipagan. Maging si Angela na madalas bumaba mula sa opisina ay palaging nakangiti habang pinagmamasdan si Ramon. Isang hapon, dinala ni Angela si Luis sa garahe. “Luis, yan si Tito Ramon.

” Sabi niya, “Ako po yung bata noong pinanganak ni mama.” Tanong ni Luis. Numiti si Ramon. Oo, anak. At ngayon malaki ka na. Ang bait mong bata. Mula noon, madalas bumisita si Luis sa garahe. Natututo siyang gumamit ng maliit na tools at tinuturuan siya ni [musika] Ramon sa bawat tawa ng bata. Ramdam ni Ramon ang kasiyahan, ang pakiramdam ng pagkakaroon ng isang pamilya.

Ang pagbalik ng tiwala, lumipas ang ilang buwan, lumago ang operasyon ng kumpanya. Ang mga proyekto ay dumami at si Ramon ay naging inspirasyon hindi lamang sa mga trabahador kundi pati sa mga kliyente. Maraming lalaking dating pasaway sa trabaho ang natutong magpursig dahil sa kanyang halimbawa. Isang gabi habang nagliligpit si Ramon, lumapit si Angela.

Ramon, gusto kong magpasalamat. Sabi nito. Para saan, ma’am? Dahil nabigyan mo ng bagong sigla ang kumpanya. Noong una akala ko wala ng saysay ang lahat pero dumating ka at muling nabuhay ang tiwala ko sa mga tao. Tumitig si Ramon sa kanya. [musika] Seryoso. Ma’am, ako po dapat ang magpasalamat dahil binigyan niyo ako ng pagkakataong makabangon.

Kung hindi dahil sa inyo, baka hanggang ngayon iniisip ko pa rin kung saan ako nagkamali. [musika] Numiti si Angela. Pareho lang tayo, Ramon. Pareho tayong may sugat sa nakaraan. Pero siguro ginamit ng Diyos ang kabutihan mo para pulungan akong gumaling. Ang tahimik na pagkakaibigan. Simula noon, naging magkaibigan silang dalawa.

Totoo, walang halong pagkukunwari. Madalas silang magkausap sa pagitan ng trabaho, nagkukwentuhan tungkol sa buhay sa baryo, [musika] sa mga pangarap at sa mga simpleng bagay na nagbibigay ng saya. Isang gabi habang sabay silang nagkakape sa cantine ng kumpanya, nagtanong si Angela. Ramon, hindi mo ba naisip mag-asawa? Napangiti siya.

Naisip ko po pero siguro hindi pa panahon. Minsan kasi mas masarap munang ayusin ang sarili bago magmahal ulit. Tahimik si Angela ngunit sa kanyang mga mata ay may bahid ng paghanga. Alam mo Ramon! wika niya bihira na ang kagaya mong lalaki. Tapat, matino at marunong lumaban sa tahimik na paraan. Siguro po dahil sanay na akong mabigo.

Sagot ni Ramon, may halong tawa. Pero hindi ibig sabihing titigil na apo. Ang pagbangon ng kumpanya, makalipas ang isang taon, naging isa sa pinakasikat na car repair centers ang kumpanya nila. Mismong pangalan ni Ramon ang ginamit ni Angela sa bagong [musika] proyekto. Ramon Automotive Solutions.

Marami ang nagtaka bakit daw pangalan ng isang simpleng mekaniko? Ngunit sumagot si Angela sa harap ng press conference dahil si Ramon ang mukha ng tapat na Pilipinong manggagawa. Walang diploma pero may dangal. Walang kayamanan pero may malasakit at higit sa lahat may puso. Habang pinapalakpakan siya ng mga tao na luha si Ramon.

Hindi niya akalain na ang dating simpleng pagtulong sa isang buntis sa kalsada ay magiging daan para sa lahat ng ito. Ang bagong simula ng puso sa gabing iyon. Pagkatapos ng seremonya habang nakaupo sila ni Angela sa labas ng opisina, tumitig siya sa kalangitan. Ma’am, sabi ni Ramon, minsan iniisip ko kung bakit ako pa ang pinili ng Diyos para tulungan ka noon.

 Ngumiti si Angela. Siguro dahil ikaw ang taong marunong magmahal kahit walang kapalit, nagkatitigan sila at sa katahimikan ng gabi, ramdam nila ang kapayapaan at ang unpi-unting pag-usbong ng isang damdamin na hindi pa nila mabigyang pangalan. Sa bagong yugto ng kanilang buhay, hindi lang trabaho o kabutihan ang pinagsaluhan nila kundi ang pag-asang sa dulo ng bawat sakripisyo, may bagong simula.

At minsan ang simula ay hindi palaging tungkol sa tagumpay kundi sa pagtanggap na kahit anong nawala, [musika] kayang bumalik kapag tapato. Lumipas ang ilang taon mula ng bumalik si Ramon sa kumpanya bilang head mechanic. Sa panahong iyon, hindi lang niya napatunayan ang kanyang kakayahan kundi pati ang katapatan ng kanyang puso.

Ang dating simpleng trabahador ay naging haligi ng bagong direksyon ng negosyo ni Angela. Ngunit higit pa sa trabaho, unti-unting umusbong ang isang damdamin na matagal ng tahimik sa pagitan nila. Isang pagmamahalan na buma ng kabutihan at sakribisyo. Araw-araw silang magkasama ni Angela sa pagpapatakbo ng kumpanya. Madalas silang magtalo tungkol sa trabaho.

Ngunit sa bawat pagtatalo ay lalong lumalalim ang kanilang pag-unawa sa isa’t isa. Si Luis naman na ngay’y anim na taong gulang  ay parang tulay sa pagitan nila. Madalas nitong sabihin habang naglalaro sa opisina, “Mama, si Tito Ramon po ang paborito kong tao sa mundo.”Ngumiti si Angela noon at sumagot, “Bakit naman, anak? Kasi po hindi siya tulad ng ibang tao, lagi po siyang totoo.

” Napangiti si Ramon at marahang hinaplos ang ulo ng bata. Salamat anak. Basta tandaan mo ang pagiging totoo ay mas mahalaga kaysa pagiging perpekto. Ang pangsisimula ng bagong yugto sa paglipas ng mahabuan, lalong naging abala si Ramon. Siya na ang tumatayong tagapamahala ng lahat ng operasyon sa talyer. Habang si Angela naman ay nakatutok sa marketing at relasyon sa mga kliyente.

Sa bawat pagpupulong, napapansin ng mga empleyado kung paanong laging magkasundo ang dalawa. Wala mang romantikong salita o kilos na hayagan. Ramdam ng lahat ang kakaibang koneksyon nila. Isang tahimik na pag-ibig nahindi kailangang ipagsigawan. Isang gabi, matapos ang mahabang araw ng trabaho, sabay silang umuwi.

Habang nasa sasakyan, napansin ni Ramon na pagod si Angela. “Ma’am, gusto niyo bang ako na magmaneho? Mukhang puyat na kayo.” Mumiti si Angela. “Ramon, ilang beses ko bang sasabihin sa’yo? Huwag mo na akong tawaging ma’am.” Natawa siya. “Pasensya na po, nakasanayan lang.” “Wala ka ng dapat tawaging, ma’am.

” sagot ni Angela habang nakatingin sa labas ng bintana. >> Ikaw na ang katuwang ko rito. Tahimik si Ramon ngunit sa katahimikan may kakaibang init sa kanyang dibdib. Isang pag-amin na hindi kailangan ng salita. Ang pag-amin. Kinabukasan habang nasa opisina, biglang nagkaroon ng brownout. Madilim ang paligid at tanging liwanag mula sa labas ang pumapasok sa bintana.

Si Angela ay naglalakad papunta sa pintuan ng matisod sa mga papeles. Agad siyang sinaklolohan ni Ramon. Nahulog ang ilang dokumento at pareho silang napaluhod upang pulutin ito. Habang pareho silang nakayuko, nagtagpo ang kanilang mga kamay. Nagkatinginan sila. Mga matang parehong may kinikimkim na damdamin na matagal ng pilit tinatago.

Hindi nila alam kung ilang segundo ang lumipas pero parang tumigil ang mundo. Ramon! Mahinang sambit ni Angela. Bakit parang laging nandiyan ka kahit hindi ko hinihingi? Tumugon si Ramon halos pabulong. Siguro po dahil sanay na akong tumulong kahit hindi kailangan. Pero sa  totoo lang, gusto ko lang siguraduhin na lagi kayong maayos.

Ngumiti si Angela ngunit may mga luhang bumalong sa kanyang mata. Ramon, minsan naiisip ko baka ikaw na talaga ang dahilan kung bakit ako iniligtas noon. Tadha na lang siguro, ma’am, este, Angela. Tadha na o hindi? Sagot niya, ikaw pa rin ang pinili ng pagkakataon. At sa unang pagkakataon, magkalapit ang kanilang mga mukha.

Tila nakalimutan ang pagitan ng amo at empleyado. Ngunit bago pa man lumalim ang sandali, biglang bumalik ang kuryente at ang liwanag ay muling pumuno sa silid na para bang ipinaalala sa kanila na hindi  pa iyon ang tamang oras. Ang panibagong hamon, lumipas ang mga linggo at mas naging abala si Ramon.

Dumarami ang kliente at dahil dito nadagdagan ang pagod at tensyon sa trabaho. May mga kasosyom negosyante si Angela mula sa ibang bansa na gustong bilhin ang kalahati ng kumpanya kapalit ng malaking puhunan. Ngunit ang kapalit, kailangan nilang tanggalin si Ramon bilang co-owner at ibalik siya sa dating posisyon bilang ordinaryong empleyado.

Nang marinig ni Ramon ang balita, hindi siya nagsalita. Tahimik siyang naglakad palabas ng opisina at pumunta sa talyer. Pinagmasda ng mga trabahador na kanyang tinuruan. Kung ito ang kailangan ng kumpanya para lumago,  bulong niya sa sarili, tatanggapin ko. Ngunit hindi sang ayon si Angela. Sa harap ng mga investor, matatag niyang sinabi, “Kung aalisin niyo si Ramon, aalis din ako.

Hindi ko kayang patakbuhin ang kumpanyang ito nang wala siya. Tahimik ang lahat. Ang mga banyagang negosyante ay nagulat sa tapang ng babae. He is just a mechanic, sabi ng isa. He’s more than that, tugon ni Angela. He’s the soul of this company. Sa puntong iyon, tumingin si Ramon kay Angela. Sa unang pagkakataon, hindi siya makapagsalita.

Hindi dahil sa hiya  kundi sa labis na paghanga. Ang pag-ibig na lumago sa panahon. Makalipas ang ilang buwan natapos ang kontrata nang hindi natuloy ang pagbebenta. Naging mas matatag ang kumpanya. Si Luis naman ay lalong napalapit kay Ramon. Madalas niyang tawagin itong Papa Monon. At sa tuwing ginagawa niya yon  napapangiti si Angela.

Isang gabi, nagdaos sila ng maliit na salo-salo sa kumpanya [musika] bilang pasasalamat sa tagumpay. Habang kumakain, nagbigay ng mensahe si Angela. Sa lahat ng pinagdaanan natin, may isa akong natutunan. Ang tagumpay ay hindi nasusukat sa dami ng pera kundi sa mga taong kasama mong bumangon. Tumingin siya kay Ramon.

At sa lahat ng tumulong sa akin, may isa lang akong gustong pasalamatan ng higit sa lahat. Ang lalaking hindi ako iniwan kahit wala siyang mapapala. Lumingon ang lahat kay Ramon. Tumayo siya halatang naiilang. Wala pong anuman, [musika] ginawa ko lang ang tama. Ngunit nang tumingin siya kay Angela, ibang mensahe ang ipinahihiwatig ng kanyang mga mata.

Hindi lang kabutihan kundi pagmamahal. Pagkatapos ng kasiyahan, sabay silang naglakad palabas. Tahimik ang  gabi, tanging mga kuliglig ang maririnig. Huminto si Angela sa gitna ng daan. Humarap kay Ramon at mahina niyang sinabi, “Ramon, pagod na akong  magtago sa likod ng trabaho.

Ang totoo, matagal na kitang minamahal.”  Nabigla si Ramon. Angela, huwag kang magsalita. Sabi niya, “Nanginginig ang boses.” “Alam kong baka hindi ito ang tamang panahon. Pero gusto kong marinig mo ‘yun mula sa akin.” Tahimik si Ramon ngunit unti-unti siyang ngumiti. Matagal ko na ring gustong sabihin yan pero mas pinili kong manahimik kasi natatakot akong mawala ka.

Ngumiti si Angela sabay hawak sa kamay niya. “Hindi mo na kailangang matakot dahil simula ngayon pareho na tayong lalaban. Magkasama.” Ang simula ng isang pagmamahalan. Mula noon, hindi na nila kailangang itago ang kanilang damdamin. Hindi man naging madali, [musika] tinanggap ng mga tao sa kumpanya ang kanilang relasyon. Si Angela at Ramon ay naging halimbawa ng pag-ibig na hindi kinailangan ng luho o yaman.

pag-ibig na pinanday ng panahon, ng kabutihan at ng sakripisyo. [musika] At sa bawat araw na lumilipas habang magkasamang nagtatrabaho, lagi nilang naaalala kung saan sila nagsimula. Sa ulan, sa kalsada, sa pagtulong na walang kapalit. Ngayon, sa feeling ni Angela at ni Luis, alam ni Ramon na natagpuan na niya hindi lang ang katuwang sa buhay kundi ang tahanan na matagal na niyang hinahanap.

Ang tahanan sa puso ng babaeng minsan niyang tinulungan at ngay’y minamahal ng buong pagkatao niya. Makalipas ang ilang taon. Tuluyan ng nagbago ang takbo ng buhay nina Ramon at Angela. Ang dating simpleng mekaniko na may lumang wrench bilang tanging sandata ay ngayo’y isang kilalang negosyante. Kilala hindi dahil sa yaman kundi dahil sa kababaang loob.

Sa kabilang banda, si Angela, ang babaeng minsan niyang tinulungan sa ulan [musika] ay mas lalo pang naging mabuting tao. Mas mahinahon, mas mapagpasalamat at mas malapit sa mga tao kaysa dati. Sa gitna ng kanilang pagkasenso, hindi nila nakalimutan ang mga pinagdaanan. Sa mismong baryong kinalak ni Ramon, itinayo nila ang Mila Autoworks and Training Center.

Ipinangalan sa kaniyang ina. Layunin nitong bigyan ng libreng pagsasanay ang mga kabataang hindi kayang mag-aral. Madalas sabihin ni Ramon, kung ako ay natulungan ng pagkakataon, oras na rin para ako ang tumulong sa iba. Ang buhay sa probinsya. Isang umaga habang sumisikat ang araw sa ibabaw ng mga bundok, nakaupo si Ramon sa harap ng kanilang malawak na bahay sa baryo.

Ang bahay na iyon ay dating simpleng kubo lamang. Ngunit ngayon ay naging malaking tahanan na gawa sa kahoy at bato. May taniman ng gulay at palibot ng mga bulaklak na inalagaan mismo ni Angela. Mahal, tawag ni Angela mula sa loob ng bahay. Si Luis po ay aalis na raw. papunta sa training center. Gusto mo bang samahan siya? Ngumiti si Ramon habang nililinis ang kanyang lumang gamit. Hayaan mo muna siya, mahal.

Gusto kong matutunan niyang tumayo sa sarili. Katulad ng itinuro sa akin ni Inay dati. Lumabas si Luis. Nakasuot ng uniporme ng paaralan. Dala ang kanyang toolbag. Pa ma, aalis na po ako. May bagong batch po ng mga estudyante sa center. Gusto kong tulungan silang mag-assemble ng makina. Niyakat siya ni Angela.

Mag-inat ka anak. Huwag mong kalimutan ang itinuro ng papa mo. Ang kabaitan ang pinakamatibay na sandata. Opo ma. Sagot ni Luis na may ngiti. Yan din po ang palagi niyang sinasabi. Habang papalayo ang binata, pinagmamasdan siya ni Ramon. May ngiting puno ng pagmamalaki. Hindi ko akalain, bulong niya, na ang batang tinulungan ko noon ay magiging dahilan para mabuo ang pamilyang ganito.

Pagbisita ni Pilo, ilang linggo makalipas, isang puting van ang huminto sa harap ng kanilang bahay. Mula roon, lumabas si Pilo, ang dati niyang amo sa taler. Tumanda na ito, payat, ngunit may ngiti sa labi. “Ramon,” sigaw nito habang naglalakad papalapit. Hindi ko akalaing ganito na ang buhay mo ngayon. Ang ganda ng bahay mo ah.

Agad siyang sinalubong ni Ramon at niyakap ng mahigpit. Mang Pilo, akala ko hindi na tayo magkikita. Kumusta na po kayo?  Napatawa si Pilo. Matanda na pero buhay pa rin. Alam mo matagal ko ng gustong humingi ng tawad sa’yo. Hindi ko dapat pinaniwalaan ang mga sinasabi ni Victor noon. Mali ako.

Mumiti si Ramon pinatong ang kamay  sa balikat nito. Wala na po yun mangilo. Kung hindi dahil sa inyo, hindi ko natutunan ang halaga ng tiyaga at paggalang. Wala akong sama ng loob. Sa tabi nila, lumapit si Angela at ngumiti. Kayo pala si Mang Pilo. Maraming salamat po sa naging bahagi ninyo sa buhay ni Ramon.

Kung hindi siya natutong magpursige  noon, baka hindi namin naabot ito. Napangiti si Pilo, may luha sa mata. Naku anak,  kayo na yata ang pinakamagandang bunga ng kabutihan. Pagpalain kayo ng Diyos. Ang ala-ala ni Aling Mila. Kinagabihan, nagtipon-tipon ang pamilya sa bakuran. Sa gitna ng malamlam na ilaw ng lampara, inalala nila si Aling Mila.

Sa likod bahay, nakatayo ang isang maliit  na rebulto na may nakasulat. Para kay Inay Mila, ang babaeng nagturo ng kabutihan. Tahimik si Ramon habang nakatingin doon. Inay, bulong niya, natupad ko na ang pangarap mo. May sarili na tayong talyer. Pero higit doon, natutunan kong ang pinakamahalagang yaman ay hindi  pera kundi uso.

Lumapit si Angela at hinawakan ang kanyang kamay. At ang puso mong Yan, Ramon, ‘yan ang dahilan kung bakit nagbago  ang buhay namin ni Luis. Niyakap ni Ramon si Angela. Kung hindi dahil sao baka hanggang ngayon ay nag-aayos pa rin ako ng bisikleta sa baryo. Pareho tayong nagligtas sa isa’t isa. Ang handog sa bayan makalipas ang ilang buwan, ginanap ang unang anibersaryo ng kanilang training center.

Dumalo ang mga residente, mga estudyante at maging ang ilang opisyal ng bayan. Pinangunahan ni Ramon ang pagbubukas ng programa. Mga kababayan, panimula  niya. Noon, ako po ay isang simpleng mekaniko na walang pangarap kundi maiahon sa hirap ang aking ina. Pero natutunan ko ang tagumpay ay hindi tungkol sa pag-angat ng sarili kundi sa pag-angat ng iba. Tumayo si Angela at nagpatuloy.

Lahat tayo ay may kanya-kanyang laban sa buhay. Ngunit sa bawat kabiguan may pag-asang naghihintay. Si Ramon ang patunay na ang kabutihan gaano mang kaliit ay may kakayahang baguhin ang dadhana. Palakpakan ang mga tao. Ang ilan ay naiyak. Si Luis naman ay lumapit sa entablado bitbit ang isang plake.

Mama, papa, ito po ay para sa inyo. Mula sa lahat ng estudyante, salamat dahil tinuruan ninyo kaming maniwala na kahit galing sa mahirap, pwedeng umasenso ng marangal. Niyakap siya ni Ramon at Angela. Habang pumapalakpak ang lahat, ang huling gabi ng katahimikan isang gabi. Matapos ang kasiyahan, nakaupo si Ramon sa ilalim ng punong mangga sa kanilang bakuran.

Ang malamig na hangin ay hinahaplos ang kanyang mukha. Lumapit si Angela may dalang dalawang tasa ng kape. Hindi ka pa rin mapakalikapag gabi. Ano? Ngumiti si Ramon. Sanay lang akong magpasalamat sa gabi, mahal kasi sa katahimikan mas malinaw kong naririnig ang tinig ng Diyos. Tumabi si Angela sumandal sa balikat niya.  Ano raw sabi ng tinig mo ngayon na hindi ko dapat kalimutan kung saan ako nanggaling. Sagot ni Ramon.

At na dapat kong ipagpatuloy ang pangtulong hangga’t  kaya pa. Tahimik silang nagmasin sa bituin. Sa malayo, maririnig ang mga batang nagtatawanan. at mga makina sa training center na pinapatay na ng mga estudyante. Lahat ay payapa, lahat ay masaya. Ang huling panalangin ni Ramon.

Kinabukasan, habang abala si Angela sa kusina, tinawag siya ni Luis. Ma, si Papa po ay nasa labas. Parang natutulog. Lumabas si Angela at nakita si Ramon na nakaupo pa rin sa ilalim ng mangga. May hawak na lumang wrench at nakangiti. Tahimik na bumagsak ang luha ni Angela. Yeah