NAGPAALAM ‘YUNG ASAWA KONG MAGTRABAHO SA SYODAD, PERO HINDI MA UMUWI. NALAMAN KO MAY BOY FRIEND PALA SIYA DO’N

Tawagin ninyo na lang ako sa pangalang Rogelio.
May dalawa kaming anak ng asawa kong si Silya. Sa hirap ng buhay, todo kayod talaga ako. Minsan, halos wala na akong tulog makapaghanap lang ng ipapakain sa mga bata. Ang gusto ko lang noon, mabigyan sila ng magandang kinabukasan kahit kapos kami sa ngayon.

Isang araw, lumapit sa akin si Silya at nagpaalam.
Sabi niya, gusto raw niyang magtrabaho sa siyudad para makatulong.
Alam kong mabigat ang desisyon, pero dahil sa tiwala ko sa kanya at sa pangarap naming makaahon, pumayag ako. Tatlong oras ang biyahe mula sa amin papunta sa siyudad, kaya naiintindihan ko kung minsan ay hindi siya agad makauwi.

Pero lumipas ang mga linggo, naging mga buwan, wala nang balita. Wala nang tawag, wala nang mensahe.
Hanggang sa isang araw, may kapitbahay kaming umuwi mula sa siyudad. Siya ang nagsabi sa akin ng totoo, na si Silya ay may kinakasama nang iba.

Parang gumuho ang mundo ko noon.
Hindi ko alam kung saan ako kukuha ng lakas.
Hindi ko alam kung paano ko ipapaliwanag sa mga anak namin kung bakit hindi na umuuwi si Nanay nila.

Gabi-gabi, habang nakatitig ako sa mga bata na mahimbing na natutulog, pinipigilan ko na lang ang pagluha. Ang sakit. Lalo na kapag tinatanong ng bunso ko, “Tay, kailan po uuwi si Nanay?”

Hindi ko alam kung ano ang isasagot.
Pero kahit gano’n, pinilit kong bumangon.
Pinilit kong ngumiti kahit durog-durog na ang puso ko.
Kasi alam kong kailangan ako ng mga anak ko, ako na lang ang natira sa kanila.

Ngayon, lumipas na ang ilang taon.
Natuto akong magmahal muli, hindi ng ibang babae, kundi ng buhay, at ng mga anak ko.
Sila ang dahilan kung bakit tuloy ang laban ko.
At kahit iniwan kami ni Silya, hindi ko siya kinamuhian.
Sa halip, ipinagdasal ko siya.
Dahil alam kong balang araw, kung ano man ang itinanim ng bawat isa, ay yun din ang kanyang aanihin.

Hindi lahat ng iniwan, talo.
Minsan, sa pag-iwan ng iba, mas nakikilala mo kung gaano ka kalakas, gaano ka kahalaga, at gaano mo kayang itaguyod ang sarili mong mundo.
Ang tunay na tatay, hindi lang haligi ng tahanan, kundi sandigan ng mga anak kahit wasak na ang puso

Lumipas ang mahigit apat na taon mula nang umalis si Silya at hindi na bumalik.
Sa panahong ‘yon, natutunan kong sanayin ang sarili sa katahimikan ng gabi — ‘yong katahimikang dati ay puno ng tawa niya, ngayon ay napalitan ng ingay ng mga pinggan at mga batang nag-aaway sa assignment.

Buhay tatay, buhay nanay, lahat ako.
Hanggang sa isang gabi, habang naghuhugas ako ng plato, may kumatok sa pinto.

Pagbukas ko, halos malaglag ang plato sa kamay ko.
Nakatayo ro’n si Silya — payat, maitim, tila walang tulog sa ilang linggo.
Bitbit niya ang isang lumang bag at isang kahon ng gatas.

“Rogelio…” mahina niyang sabi. “Pwede ba akong pumasok?”

Tahimik lang ako.
Hindi ko alam kung galit ba ako, o naaawa.
Sa likod ko, narinig ko ang boses ng panganay:

“Tay, sino ‘yan?”

Lumapit ako sa pinto at saglit na huminga nang malalim.

“Anak… si Nanay mo.”

Nagkatinginan silang magkakapatid — parang hindi makapaniwala.
‘Yong bunso, tumakbo agad, niyakap siya.
Pero ‘yong panganay, si Marco, tumalikod lang at pumasok sa kuwarto.
‘Yong mga mata niya, malamig — kagaya ng sakit na naiwan ng ina nila.

Pagkatapos nilang magkita, inaya ko si Silya na mag-usap sa labas ng bahay.
Umupo kami sa bangko sa may punong mangga, tahimik ang paligid, tanging alingawngaw ng mga kuliglig ang maririnig.

“Bakit ka bumalik, Silya?” tanong ko.
“Hindi ako humihingi ng tawad para mapatawad agad, Rogelio. Gusto ko lang marinig mo kung bakit.”

Tumango ako. Kahit ang totoo, may parte sa akin na ayaw nang marinig.
Pero pinakinggan ko siya.

“Nang pumunta ako sa siyudad, akala ko makakatulong ako. Pero nung nagkausap kami nung lalaking ‘yon, akala ko pagmamahal ang inaalok niya.
Pero hindi pala. Ginamit lang niya ako. Noong nalaman kong buntis siya sa iba, iniwan niya ako. Wala na akong mukhang maipakita sa inyo.”

Umiyak siya habang nagsasalita.
Hindi ako gumalaw.
Matagal akong tahimik, hanggang sa sabihing ko:

“Alam mo bang bawat gabi, tinatanong ng mga anak mo kung kailan ka uuwi?
Alam mo bang sa bawat tanong nila, ako ang kailangan magpanggap na malakas kahit wasak na wasak ako?”

Tumango siya, umiiyak, at ang tanging nasabi:

“Rogelio… hindi ko hiling na tanggapin mo ako. Pero sana, kahit kaunting pagkakataon lang na makita ko sila ulit.”

Mula noong gabing ‘yon, araw-araw pumupunta si Silya sa bahay.
Tinutulungan niya ako maglaba, magluto, mag-ayos ng bahay.
Pero ramdam ko, si Marco, palaging iwas tingin.

Isang gabi, habang sinusuklay niya ang buhok ng bunso, narinig kong sinabi ni Marco:

“Ma, bakit mo kami iniwan?
Hindi mo ba kami naisip nung panahong ‘yon?”

Hindi agad siya sumagot.
Huminga lang nang malalim, at marahang hinawakan ang kamay ng anak.

“Anak, minsan may mga taong nagkakamali hindi dahil gusto nila, kundi dahil akala nila tama.
Pero araw-araw mula nang umalis ako, ‘yon ang pagkakamaling araw-araw kong pinagsisisihan.”

Tahimik lang si Marco.
Pero nang paalis na ako para pumasok sa trabaho kinabukasan, lumapit siya sa akin at bulong:

“Tay, hindi pa ako handa patawarin siya… pero ayokong makita siyang umiiyak.”

At doon ko napagtanto:
Ang mga sugat, kahit anong pilit mong takpan, dahan-dahan ding maghihilom sa oras ng pag-unawa.

Paglipas ng ilang linggo, muling naglakas-loob si Silya na humarap sa akin.

“Rogelio, aalis na ako bukas. Nakahanap ako ng trabaho sa bayan.
Pero salamat sa pagkakataong makita ulit ang mga anak natin.”

Tahimik ako, sabay sabi:

“Hindi mo kailangang umalis, Silya. Pero kung sa palagay mo ‘yon ang paraan para magsimula, sige.
Pero tandaan mo — kung sakaling gusto mong bumalik, hindi bilang asawa ko, kundi bilang ina nila… bukas ang pinto ng bahay na ‘to.”

Umiyak siya, at sa unang pagkakataon matapos ang maraming taon, ngumiti nang totoo.

Ngayon, dalawang taon na mula nang huling umalis si Silya.
Minsan, dumadalaw siya tuwing Linggo — dala ang mga laruan o baon para sa mga bata.
Si Marco, ngayon ay nasa kolehiyo, at minsan, nakikitang ngumingiti sa tuwing dumadalaw ang ina niya.

Ako naman, natutong tumingin sa buhay nang mas mahinahon.
Hindi ko na inaalala kung sino ang mali, kung sino ang tama.
Dahil sa huli, ang pinakamagandang ganting-diwa sa taong nanakit sa’yo ay kapatawaran na galing sa puso.

Hindi lahat ng iniwan ay kailangang gantihan ng galit.
Minsan, ang pinakamalalim na paghihiganti ay ang ipakitang kaya mong maging mas mabuting tao,
mas mapagmahal na magulang, at mas payapang kaluluwa.

Kasi sa mundong puno ng pagkakamali, ang tunay na lakas ay hindi sa pagbitaw — kundi sa kakayahang magpatawad kahit hindi humihingi ng tawad.