NAKULONG ANG AKING INA SA KRIMEN NA ALAM KONG HINDI NAMAN NIYA GINAWA–KAYA GUMAWA AKO NG SARILI KONG IMBESTIGASYON PARA MALAMAN ANG TUNAY NA SALARIN

Naiiyak ako habang nakatingin kay Inay sa loob ng selda. Namumutla siya, nanghihina, ngunit pilit na ngumiti nang makita akong dumating.

“Ana… anak, umuwi ka na. Huwag mo nang intindihin ’to,” mahinang sabi niya, hawak ang malamig na bakal na pagitan namin.

“Hindi, Nay,” sagot ko, pinigilan ang nanginginig kong boses. “Hindi ko hahayaang mabulok ka rito sa kasalanang hindi mo ginawa.”

Ang kaso raw: ninakawan at sinaktan niya ang matandang may-ari ng tindahan sa kabilang kanto. Pero kilala ko si Inay. Kahit barya, hindi niya kaya’t kunin nang hindi nagpapaalam. At noong gabing nangyari ang krimen, kasama ko siya sa bahay—pero walang naniwala sa akin.

Pag-uwi ko, humarap ako sa mesa namin. Inilatag ko ang mga papel, larawan, oras, at mga detalyeng nakuha ko mula sa barangay at sa mga kapitbahay. Para akong estudyanteng nag-aaral para sa pinakamahirap na pagsusulit sa buhay.

Sa unang linggo ng sarili kong imbestigasyon, kakaunti lang ang nakalap ko. Pero isang gabi, habang Pasko na halos at malamig ang hangin, may lumapit sa akin sa kanto—si Mang Lito, ang tahimik naming kapitbahay na bihira magsalita.

“Ana,” mahinang sabi niya, parang may kinakatakutan. “May sasabihin ako… pero huwag mong sabihing sa akin mo nalaman.”

“Po? Ano ’yon?”

“’Yung totoong nangyari sa tindahan… hindi nanay mo ang nakita kong lumabas. Lalaking payat, naka-itim, may dalang bag. Takot lang akong magsalita… dahil kilala ko kung sino siya.”

Parang may sumabog sa dibdib ko.

“Sino, Mang Lito? Sabihin niyo.”

Humigop siya ng hangin, nanginginig ang boses. “Pamankin ni Aling Norma… si Rodel.”

Si Rodel—yung tambay sa kabilang kalye, madalas lasing, at ilang beses nang nahuli sa petty theft. Pero bakit hindi siya ang pinagbigyan ng hinala? Dahil ba mas madali para sa mga pulis ang magparatang sa isang mahirap na tulad ni Inay?

Kinabukasan, sinundan ko si Rodel. Sa loob ng isang linggo, minanmanan ko ang bawat galaw niya. Isa sa mga gabi, nakita ko siyang pumasok sa isang abandonadong bodega. Dahil sa kaba, nanginginig akong sumunod. Sa loob, amoy sigarilyo, at tanging isang ilaw lang ang tumatama sa lumang mesa.

At doon ko nakita—isang bag na kulay itim, at sa loob nito, mga gamit na kawangis ng kinuha mula sa tindahan. May mga alahas, pera, at relo ng matanda.

Hindi ko na napigilan. Lumabas siya mula sa dilim, nagulat nang makita ako.

“Ano’ng ginagawa mo rito?” sigaw niya.

“Alam ko na ang ginawa mo, Rodel,” sagot ko, pilit pinatatatag ang loob. “At hindi ako aalis dito hangga’t hindi ako nakakakuha ng ebidensya para mapasok ka sa kulungan at mapalaya ang nanay ko.”

Napangisi siya. “Wala kang testigo. Wala kang recording. At sa tingin mo, papayag akong ilabas mo ’yan?”

Habang papalapit siya sa akin, naramdaman kong unti-unting tinatakpan ako ng takot. Pero bago pa siya makalapit nang tuluyan—

“Anak, ilapit mo ang phone mo.”

Si Mang Lito iyon, nasa loob pala ng bodega, nakaabang. Nauna siyang tumawag ng dalawang tanod. Narinig at nakita ng phone ko ang pag-amin ni Rodel habang nagmamayabang siya kanina. Pati ang mukha niya, malinaw na malinaw.

Nagpanting ang tenga ni Rodel at tumakbo, pero huli na. Pumasok ang dalawang tanod at agad siyang pinigilan habang ako naman ay halos maalog sa sobrang kaba.

Pagdating ng pulis, isinuko ko ang recording at ang bag.

—

Dalawang linggo ang lumipas bago nabigyan ng bagong hearing ang kaso ni Inay. Nasa loob ako ng courtroom, nanginginig, habang pinapatugtog ang recording.

“Ako ’yan! Ako ang kumuha sa tindahan!” sigaw ni Rodel sa video, na may halong yabang at pagmamayabang.

At nang tingnan ko ang nanay ko, bumabagsak na ang luha niya.

Pagkatapos marinig ang testimonya, ebidensya, at mismong pagkompirma ng mga tanod at ni Mang Lito, narinig ko ang pinakamagandang pangungusap sa buong buhay ko.

“Acquitted. You are free.”

Parang bumagsak sa akin ang buong mundo. Tumakbo ako papunta kay Inay. Niyakap ko siya nang mahigpit, parang ayaw ko na siyang pakawalan.

Umiyak siya sa balikat ko. “Anak… bakit mo ’to ginawa? Pwede ka sanang masaktan…”

“Nay,” sagot ko, humihikbi, “ikaw ang nanay ko. Hindi ako papayag na may umaapak sa’yo. At hinding-hindi ako papayag na makulong ka sa kasalanang hindi mo ginawa.”

Lumapit si Mang Lito at ngumiti. “May mga tao pa ring handang tumulong, Ana. Kahit hindi halata.”

Ngumiti ako pabalik. “Salamat po.”

—

Pagkalabas namin ng presinto, humawak si Inay sa kamay ko.

“Ana… uuwi na tayo?”

Ngumiti ako, hinaplos ang kamay niya.

“Oo, Nay. Uuwi na tayo. At simula ngayon… walang sinuman ang magtatangka pang sirain ang pangalan mo. Hindi ko sila hahayaang ulitin ’yon.”

Habang naglalakad kami pauwi, ramdam ko ang malamig na simoy ng hangin, parang nagpapaalala na may hustisya pa rin sa mundong ito—basta may anak na handang lumaban para sa ina.

At sa gabing iyon, humigpit ang yakap ko sa kanya, alam kong tapos na ang bangungot.

At magsisimula na kami ulit—malaya, payapa, at magkasama