NANGANAK AKO NANG WALANG NANAY KO—DAHIL MAS PINILI NIYANG SAMAHAN ANG ATE KO SA PANGANGANAK

Hindi ko kailanman inakala na darating ang araw na manganak ako nang wala ang nanay ko sa tabi ko.
Simula pa lang ng pagbubuntis ko, sinabi na niya, “Ako ang bahala sa inyo ng ate mo kahit sabay pa kayong manganak.”

Magkasunod kaming nabuntis ni Ate Eliza, tatlong linggo lang ang pagitan.
Lagi niyang pinaparamdam na hindi niya kami pababayaan, at buo ang tiwala ko na tutuparin niya iyon.

Pero isang madaling-araw, habang tulog pa ang lahat, biglang sumakit nang matindi ang tiyan ko.
Pumutok ang panubigan ko at halos manginig ako sa kaba.
Tinawagan ko agad si Mama, pilit kumakapit sa pag-asang darating siya.

Nang sinagot niya ang tawag, ramdam ko agad ang taranta sa boses niya.
“Anak, si Ate mo! Nasa ospital na siya ngayon, manganganak na raw!”
Hindi ako nakapagsalita agad.
Mahina kong sabi, “Ma… ako rin. Sumisikip na ang tiyan ko.”

Natigilan siya sandali bago nagsalita ulit.
“Anak, mauuna yata si Ate mo. Pupuntahan ko muna siya pero susunod ako agad diyan, pangako.”

Mas kumirot ang dibdib ko sa sinabi niya kaysa sa sakit ng katawan ko.
Si Mark, asawa ko, agad akong dinala sa ospital.
Habang umaandar ang sasakyan, nakapikit lang ako at pinipigilan ang luha.

Pagdating namin, sunod-sunod ang contractions.
May mga nurse na nagtatanong kung nasaan ang nanay ko pero hindi ko sila matingnan.
Si Mark naman, tingin nang tingin sa cellphone, baka mag-text o tumawag si Mama.

“Wag mo na siyang tawagan,” sabi ko nang mahina. “Pinili na niya.”

Habang hinihintay akong ilipat sa delivery room, tumawag si Ate.
Narinig ko mula sa phone ni Mark, umiiyak siya at nagtatanong, “Nasaan si Mama? Akala ko pupunta siya dito.”

Wala na kaming sinabi.
Pareho naming kinimkim ang sakit—magkaibang sitwasyon, pero parehong masakit.

Nang oras na para dalhin ako sa delivery room, tanging takot at kirot ang kasama ko.
Si Mark, hawak-hawak ang kamay ko habang napapahiyaw ako sa bawat contraction.

Biglang pumasok si Tita Norma, kapatid ni Mama.
Hindi ko ine-expect na darating siya.
Hinawakan niya ang kamay ko at bumulong, “Nandito ako. Hindi ka nag-iisa. Pasensya na sa kapatid ko.”

Doon tuluyang bumigay ang luha ko—hindi lang sa sakit ng katawan, kundi sa pagod ng puso.

Nang lumabas ang anak ko, sabay halos ang iyak namin.
Si Mark ay nanginginig habang hinahalikan ang noo ko.
Si Tita naman pinupunasan ang pawis ko habang nakangiti.
Pero sa isip ko, isang pangalan pa rin ang hinahanap ko—si Mama.

Wala pa rin siyang tawag o text.

Kinahapunan, habang tulog si baby sa tabi ko, biglang bumukas ang pinto.
Si Mama.
Magulo ang buhok, namamaga ang mata, at halatang galing sa iyak at pagmamadali.

Hindi siya agad lumapit.
Tumingin lang siya sa akin, saka naupo sa gilid ng kama.

“Anak…” garalgal ang boses niya.
“Patawarin mo ako. Si Ate mo na-CS. Nataranta ako, di ko naisip na… mas kailangan mo ako dahil unang beses mo ito. Mali ako. Sobra. Gusto kong tumakbo agad dito pero nanghinayang ako sa oras…”

Hindi agad ako sumagot.
Tinitingnan ko lang siya—para siyang batang natatakot mapagalitan.

“Ma,” sabi ko habang pinupunasan ang luha ko, “gusto mo ba siyang hawakan?”

Kinuha ko si baby at inabot sa kanya.
Nang mapahawak siya sa apo niya, umiyak siya nang mahina.

“Hindi ako tita ha,” sabi niya sabay ngiti-iyak.
“Lola agad ako.”

Kinabukasan, dinalaw ako ni Ate sa kabilang ward.
Maputla siya pero nakangiti.

“Sabay pa halos lumabas ang mga anak natin,” sabi niya.
“Pero nauna ka, ha. Bunso ka pero ikaw pa naunang manganak.”

Napatawa ako kahit may kirot pa.
Si Mama naman, nakaupo sa pagitan naming dalawa, yakap ang dalawang apo na parang baka may mawala.

“Ngayon lang ako naputol sa gitna,” sabi niya, “pero mula ngayon, hindi ko na kayo ipaglalaban sa oras. Lahat kayo, pantay sa akin.”

Hinawakan ko ang kamay niya at ni Ate.
“Ma, hindi namin hinihiling na piliin mo kami. Ang gusto lang namin, maramdaman na hindi kami nauuwi sa huli.”

Tumango siya, umiiyak pero magaan na ang loob.
“Hindi ko kayo naging pangalawa,” sagot niya. “Ako ang nagkulang. Pero babawi ako.”

At sa unang gabing puno ng lampin, luha, gatas, yakap, at tawanan, doon ko naramdaman ang tunay na gaan.
Hindi dahil nakalimutan ko ang sakit, kundi dahil pinili kong magpatawad at mahalin pa rin.

Siguro, iyon ang totoong kapanganakan—hindi lang ng anak ko, kundi ng panibagong puso namin bilang mag-ina

Lumipas ang tatlong buwan mula nang manganak ako at si Ate.
Pareho kaming abala, pareho ring kulang sa tulog — at pareho ring natututo pa lang sa bagong papel namin bilang mga ina.

Si Mama, gaya ng ipinangako niya, halos araw-araw nasa pagitan naming magkapatid.
Tuwing umaga, dumadaan muna siya sa bahay ko sa Cavite, dala ang isang thermos ng mainit na sabaw o lugaw.
Pagkatapos tanghalian, dumidiretso siya sa bahay ni Ate sa kabilang bayan.

Minsan nga, sabi ni Mark habang nakatingin kay Mama na karga si baby,

“Hindi na yata siya lola, Ma — parang full-time yaya na rin.”

Ngumiti lang si Mama.

“Hindi ako nagrereklamo. Noon ko pa pinangarap ’to — makita ang mga anak ko na may sariling anak. Pero alam ko rin na may kailangang ayusin.”

Hindi ko akalaing kahit ilang buwan na ang lumipas, hindi pa rin pala tuluyang nawala ang kurot ng tampo sa loob ko.
Kapag nakikita kong mas matagal siyang tumatambay sa bahay ni Ate, may kung anong nanunundot sa dibdib ko.

“Baka mas sanay siya kay Ate,” bulong ko minsan kay Mark habang binubuhat si baby.
“Hindi naman siguro ganon. Baka kailangan lang ni Ate ng mas tulong kasi CS siya,” sagot niya.

Pero sa tuwing nakikita ko silang magkasamang nagluluto o nagkukwentuhan sa video call, napapaisip pa rin ako:
Bakit parang mas madali kay Mama mahalin si Ate?

Hanggang isang hapon, habang pinapatulog ko si baby, dumating si Mama nang hindi ako inaasahan.
Tahimik siyang pumasok, dala ang isang maliit na kahon.

“Anak,” sabi niya, “may gusto akong ipakita sa ’yo.”

Binuksan niya ang kahon.
Nandoon ang dalawang maliit na bracelet ng baby — isang kulay asul, isang kulay pink.

“Ginawa ko ’yan noong buntis pa lang kayo ng Ate mo. Akala ko sabay ko kayong maaalagaan. Pero noong araw na iyon…”
Napahinto siya, nanginginig ang kamay.
“…nang pumili ako, doon ko narealize na kahit gaano ko kayo kamahal, hindi ko kayang hatiin ang sarili ko nang sabay. Kaya mula noon, sinubukan kong bumawi sa oras na hindi ko naibigay.”

Tahimik lang ako. Pero sa loob ko, may isang pader na unti-unting nagbibitak.

“Ma,” sabi ko, “akala ko kasi… mas gusto mo si Ate. Parang mas madali kayo magkasundo.”
Ngumiti siya nang malungkot.
“Hindi ’yon totoo. Mas madali lang akong magpakatatag sa kanya kasi panganay siya. Pero ikaw, ikaw ang laging nagpapakita ng damdamin mo. At natatakot ako noon — natatakot na baka masaktan kita ulit.”

Hindi ko napigilang umiyak.
Ang mga salitang iyon, iyon pala ang matagal ko nang hinihintay.

Kinagabihan, tumawag si Ate.
“Bunso, si Mama ba d’yan ngayon?” tanong niya.
“Oo, bakit?”
“Pumunta siya kanina rito. Naiyak ako. Nag-sorry siya ulit. Sabi niya, gusto niyang may isang araw na tayong tatlo lang.”

Natahimik ako.
“Tatlo?”
“Oo,” sabi ni Ate, tumatawa sa kabilang linya. “Walang asawa, walang baby. Tayo lang — para raw makabawi siya.”

Hindi ako nakasagot. Matagal ko nang gustong marinig ’yon — na si Mama gusto rin akong kausapin, hindi lang dahil sa apo.

Isang Linggo ng umaga, nagkita kami sa lumang bahay naming kinalakihan.
Ang mga kurtina’y luma na, pero amoy pa rin ng kape ni Mama.

Habang nagluluto siya ng sinigang, tinawanan niya kami ni Ate.

“Naalala niyo ba noong nag-aaway kayo sa sabaw? Lagi niyong pinaghihintay ang isa’t isa. Parang ngayon — pero mga nanay na kayo.”

Habang kumakain kami, nagbukas siya ng isang lumang album.
May mga litrato naming magkasabay na binibinyagan, sabay nagde-debut, sabay halos lahat.

“Siguro,” sabi ni Mama habang tinitingnan ang litrato, “kaya ako natakot noon. Kasi lagi kong iniisip na kaya kong sabay kayong hawakan. Pero hindi pala laging kaya ng mga magulang na maging ‘pantay.’ Minsan, kailangan din nilang matutong magpatawad sa sarili nila.”

Tahimik kaming dalawa ni Ate.
Ako na ang unang nagsalita.

“Ma, hindi mo kailangang bumawi sa amin. Ang gusto lang namin, maramdaman na nandiyan ka — kahit tahimik lang.”

Lumapit siya at niyakap kami pareho.
Mainit, mabigat, pero magaan.

“Mula ngayon,” sabi niya, “kapag sabay kayong tatawag, hindi ako mamimili kung sino ang uunahin. I-on speaker ko na lang para sabay ko kayong marinig.”

Nagtawanan kami. Pero sa loob ng tawa, may luhang lumaya.

Ngayon, mag-iisang taon na ang mga anak namin ni Ate.
Magkalapit ang bahay namin, at si Mama — hindi na kailangang imbitahan.
Siya na ang unang kumakatok tuwing umaga, may dalang tinapay o gatas.

Kapag sabay nagigising ang mga baby, sabay din siyang kumakanta ng lullaby — minsan mali-mali ang tono, pero totoo ang lambing.

Isang gabi, habang nag-aayos kami ng mga lampin, bigla niyang nasabi:

“Ngayon ko lang naramdaman kung gaano kahirap maging ina… sa dalawang anak na pareho kong mahal, pero sabay nangangailangan.”

Niyakap ko siya mula sa likod.

“Ma, ngayon ko lang din naintindihan kung gaano kahirap ang puyat, takot, at pag-aalala. Pero kung ganito pala ang pagmamahal ng ina, kaya kong tiisin kahit lahat ng sakit.”

Ngumiti si Ate.

“Ngayon alam na natin, Bunso, kung bakit minsan nagkakamali si Mama. Kasi tayo mismo, kaya rin nating magkamali, basta para sa anak.”

At doon, sa gitna ng gatas, lampin, at tawa ng mga baby, natutunan naming tatlo ang pinakamatinding leksyon:

Ang pagiging ina, hindi paligsahan — kundi pag-ibig na paulit-ulit mong ibinibigay, kahit sabay-sabay ang humihingi.

Kinabukasan, habang tinitingnan ko si Mama na nakahiga sa sofa, tulog habang karga ang apo niya, napangiti ako.
Dati, gusto ko lang siyang kasama sa panganganak.
Pero ngayon, mas mahalaga — kasama ko na siya sa lahat ng araw pagkatapos.

At doon ko naintindihan:
Ang tunay na “panganak” ay hindi lang ang pagsilang ng anak mo — kundi ang muling pagsilang ng sarili mo bilang anak, at bilang ina.