SA REUNION NAMIN, PINAGTAWAN NILA AKO DAHIL ISANG FISH BALL VENDOR LANG AKO. PERO NAPANGANGA SILA NOONG MALAMAN NILANG 40 CART ANG FISH BALL KO SA IBA’T IBANG BAYAN AT KUMIKITA ITO NG 10K TO 15K A DAY, NAPABILIB SILA

Ako si Ramilo Santos, 33 years old, isang simpleng lalaking piniling magsimula sa maliit. Kung dati’y ang amoy ng mantika at usok ng fishball ang araw-araw kong kasama, ngayon, amoy gasolina ng mga delivery motorcycle at bagong linis na stainless cart na ang bumabati sa akin tuwing umaga. Pero bago ko narating ‘to, dumaan muna ako sa mga panahong halos gusto ko nang sumuko.

Labingpitong taon lang ako nang mamatay si Tatay. Si Nanay, naglalaba sa mga kapitbahay para lang may pang-ulam kami. Bilang panganay, ako ang umako sa responsibilidad. Hindi ako nakapagtapos ng kolehiyo. Gusto ko sanang mag-engineer gaya ng pinsan kong nagtatrabaho sa abroad, pero hindi talaga kaya.

Kaya isang araw, nang makita kong mabenta sa kanto ‘yung fishballan ni Mang Rudy, naisip ko, “Bakit hindi ko subukan?”

Nanghiram ako ng tatlong libong piso kay Nanay. Binili ko ng kalan, kawali, at maliit na payong. Nag-umpisa akong magtinda sa gilid ng eskwelahan. Mainit, nakapaso sa balat ‘yung mantika, pero tiis lang. Araw-araw, bitbit ko ‘yung mga pangarap ko sa loob ng timbangan at plastic na tinitirikan ng fishball.

May mga batang bumibili, may mga estudyanteng tumatawa, pero may ilan ding dumaraan na mga dating kaklase ko na nang-aasar.

“Si Ramilo oh, fishball pa rin! Akala ko mag-aaral ‘yan!”

Ngumiti lang ako.
Kasi sabi ni Nanay, “Anak, huwag mong ikahiya kung saan ka nagsimula. Lahat ng malaki, nagsisimula sa maliit.”

Paglipas ng isang taon, napansin kong malakas pala talaga ang benta ko tuwing uwian.
Isang araw, may lumapit sa akin na dating tambay sa amin. Sabi niya, gusto rin daw niyang magtinda.
Ang ginawa ko, binigyan ko siya ng isa sa mga lumang set ko ng gamit, at sinabi kong,

“Tinda ka rin. Ako na bahala sa puhunan, hati tayo sa kita.”

‘Yun ang unang beses na nagkaroon ako ng “branch.”

Pagkaraan ng ilang buwan, dalawa na silang nagtatrabaho para sa akin.
Hindi ko namalayan, lumipas ang tatlong taon, labinlimang cart na ang under ko.
At hindi lang fishball, meron nang kwek-kwek, kikiam, hotdog, tokneneng, at gulaman.
Nilagyan ko ng logo ang bawat cart. “RAM’S STREET DELIGHTS.”
May uniforme pa ang mga tauhan ko, puti, malinis, at maayos tingnan.

Doon nagsimula akong kilalanin sa amin bilang “Si Ramilo na dating fishball vendor, ngayon negosyante na.”

Taong 2025. Naimbita ako sa 10th-year high school reunion namin.
Medyo nagdadalawang-isip pa akong pumunta.
Hindi dahil nahihiya ako, kundi ayokong isipin ng iba na nagyayabang ako.

Pagdating ko sa venue, puro mamahaling sasakyan ang nakaparada.
May SUV, may van, may mga naka-blazer, at may mga aleng naka gown.
Ako naman, simpleng polo at jeans lang, pero sa loob-loob ko, may konting kaba.

Pagpasok ko, may sumigaw,

“Uy! Si Ramilo! Kamusta, pare?”

Nakangiti sila, pero ramdam kong may halong biro.
Isa sa kanila, teacher na ngayon. Isa, engineer. Yung isa, seaman.
Yung isa naman, may asawa nang nurse sa Canada.

Nagtanong ang isa, “Ikaw Ramilo, anong trabaho mo ngayon?”
Ngumiti ako. “Ah, nagtitinda lang ako ng fishball.”

Biglang tumahimik silang lahat.
Tapos sabay tawa ang ilan.

“Fishball pa rin? Grabe, pare, walang pagbabago!”

“Sayang ka, matalino ka pa naman noon!”

Tinawanan ko na lang. Hindi ako sumagot.
Kinuha ko lang ang baso ng juice, ngumiti, at nagpatuloy sa pakikinig sa mga kwento nila.

Pero maya-maya, dumating si Leo, kaklase kong kababata rin.
Nang makita niya ako, agad siyang lumapit at niyakap ako.

“Pre! Grabe, ikaw pala ‘to! Eh ‘yung business mo kumusta na?”

Sabay tanong ng iba, “Anong business?”
At doon nagsimulang magbago ang ihip ng hangin.

Sabi ni Leo, “Alam niyo ba? ‘Yung fishball business ni Ramilo, may 40 cart na ngayon sa buong probinsya.
Kada bayan, may dalawang cart na naka-motorcycle setup, stainless lahat.
Hindi lang fishball, may buong street food package pa, at kumikita ng 10,000 hanggang 15,000 pesos kada araw!”

Napatingin silang lahat sa akin. Tahimik.
Yung mga kanina’y nagtatawanan, ngayon ay napapanganga.
Yung iba, bumubulong ng, “Grabe, hindi ko akalain.”

Ngumiti lang ako, sabay sabi, “Simple lang naman ako. Basta masaya ang mga tauhan ko at nakakakain nang maayos pamilya ko, ayos na ako doon.”

Pagkatapos ng event, lumabas ako sa parking area.
Pinindot ko ang key, at umilaw ang sports car ko, kulay itim, makintab, at bagong modelo.
Tahimik lang ang paligid.
Yung ilan sa mga kaklase ko, napatigil.

Habang papasok ako sa loob ng sasakyan, narinig kong may nagsabi,

“Grabe, siya ‘yung tinatawanan natin kanina.”

“Oo nga. Siya pala ang pinakatagumpay sa atin.”

Ngumiti lang ako.
Hindi ko na kailangang ipaliwanag.
Ang mga resulta na mismo ang nagsalita para sa akin.

Hindi mo kailangang ipagyabang kung gaano kalaki ang narating mo.
Hindi mo kailangang ipaliwanag sa mundo kung gaano ka nagsikap.
Dahil darating ang araw, ang bunga ng pagpupursige mo ang mismong magpapakilala sa’yo.

Ang tagumpay, hindi nasusukat sa kung anong titulo mo o sa kung ilang taon kang nag-aral.
Nasusukat ito sa kung gaano ka kasipag, katuso, at kababaang-loob sa bawat hakbang mo.

At higit sa lahat, huwag mong ikahiya ang maliit mong simula.
Dahil kung marunong kang magsimula sa wala, marunong ka ring umangat nang may dangal.