SABI KO SA SARILI KO HINDI AKO MAG-AANAK HANGGANG MAMATAY AKO—PERO SA EDAD NA 65, DOON DUMATING ANG BATANG NAGPABAGO NG PANANAW KO SA BUHAY

Si Lorenza “Lola Enza” Villamor ay kilala sa buong baryo bilang isang babaeng matigas ang loob, tahimik, at kontento nang mag-isa. Sa edad na 65, tinupad niya ang pangako niya sa sarili: Hindi ako mag-aanak. Hindi ako mag-aalaga ng kahit sino. Mag-isa akong mamamatay—at ayos lang sa’kin.

Madalas siyang makita sa lumang bahay na gawa pa sa narra, kasama ang paborito niyang tsaa at ang munting hardin na siya mismo ang nag-aalaga. Iyon lang ang mundo niya—payapa, tahimik, at walang sino mang masasaktan niya… o makakasakit sa kanya.

Pero isang hapon ng Nobyembre, nabasag ang katahimikan.

Habang papauwi siya mula sa palengke, narinig niya ang mahinang pag-iyak mula sa gilid ng waiting shed. Nang lumapit siya, nakita niya ang isang maliit na batang babae, gusgusin, nanginginig, at hawak-hawak ang isang lumang stuffed bear.

“Anak…? Nasaan ang magulang mo?” tanong ni Lola Enza, pilit pinapatay ang takot at pag-aalala sa puso.

Hindi tumingin ang bata. Tuloy lang ang pag-iyak.

“Name mo, iha?”

Mahina, parang hangin lang: “A-Aya po.”

At doon nagsimulang mabasag ang pangakong binitawan ni Lola Enza buong buhay niya.

—

Sa una, dinala lamang niya si Aya sa bahay para painitin at mapakain. Isang gabi lang, sabi niya sa sarili. Bukas, dadalhin ko sa barangay hall.

Pero nang makita niya ang gutom ng bata, ang manipis na kumot na dala nito, ang takot sa mga mata… parang may kumalabit sa parte ng puso niyang akala niya’y matagal nang sarado.

“Nak, matulog ka muna rito. May kutson ako sa sala,” malambing niyang sabi.

“’Wag n’yo po akong iiwan,” mahigpit ang kapit ni Aya sa braso niya.

Parang may pumunit sa matagal nang pinatigas na damdamin ni Lola Enza.

“H-hindi kita iiwan… ngayong gabi,” sagot niya.

—

Kinabukasan, kasama niyang pumunta si Aya sa barangay hall. Habang hinihintay ang social worker, nakaupo ang bata sa kandungan niya, mahigpit ang hawak sa kanyang damit.

“Natatakot po ako, Lola…” bulong nito.

Hindi siya dapat naaapektuhan. Hindi siya dapat masaktan. Pero sa tono ni Aya, ang matatag na si Lola Enza ay parang lumambot na tila ginawang malamig na putik.

Pagbalik ng social worker, seryoso ang mukha.
“Walang record si Aya. Wala ring report ng nawawalang bata na tugma sa description niya.”

“Paano ’yan? Hindi ba natin pwedeng… alagaan muna?” tanong ni Lola Enza, hindi makapaniwala sa sariling bibig na siya mismo ang nagsabi niyon.

“Kung may taga-bantay na responsible, mas mabuti sa bata. Pero temporary lang.”

Temporary.

Yun ang salita.

Pero habang papauwi sila at nakahawak si Aya sa kamay niya, alam niyang may binabago nang hindi niya mapigilan.

—

Dumaan ang mga araw. Ang “temporary” ay naging isang linggo. Ang isang linggo ay naging isang buwan.

Natutunan na ni Aya ang umupo sa hardin kasama si Lola Enza. Tuwang-tuwang sumisigaw ng:

“Lola! May bagong usbong o!”
At lagi namang napapangiti si Enza, isang ngiting hindi na niya maalala kailan huling lumabas.

Isang gabi habang pinapatulog si Aya, humarap ito sa kanya.

“Lola… mahal niyo po ba ako?”

Parang may humigpit na lubid sa dibdib niya.
“Ano bang tanong ’yan, iha?”

“Kasi po ako… mahal ko kayo.”

Isang simpleng pangungusap. Pero sapat para mabasag ang pangako niya na pinanghahawakan niya buong buhay:

Hindi ako mag-aanak.

Pero paano kung ang anak pala… dumating sa iyo nang hindi mo hinihingi?

—

Isang hapon, dumating muli ang social worker.
“May posibleng pamilya raw sa kabilang probinsya na naghahanap ng bata. Kailangan namin si Aya ngayong araw.”

Parang gumuho ang buong mundo ni Lola Enza.
“Ano? Hindi niyo man lang kami b-bibigyan ng panahon—”

“Protocol po ito, Ma’am.”

“Lola…” Mahigpit na niyakap siya ni Aya. “’Wag mo ’ko ibigay… please.”

Sa unang pagkakataon sa loob ng maraming taon, hindi na niya kinaya ang pigilan ang luha.

“Hindi kita kayang mawala, Aya… Hindi ko kaya.”

“Sige po,” sabi ng social worker, “pero kailangan nating siguraduhin kung sila talaga ang pamilya niya. Maari po kayong sumama sa amin.”

—

Pagdating nila doon, kumulog ang dibdib ni Lola Enza. Isang mag-asawa ang naghihintay. Mukhang masalimuot ang sitwasyon, may halong kaba at pag-aalinlangan.

Paglapit ni Aya, halos hindi tumingin ang bata sa dalawa. “Hindi ko sila kilala,” mahina niyang sabi.

Nagpaliwanag ang mag-asawa: ang nawala nilang anak ay limang taong gulang na lalaki—hindi babae. Kaya hindi si Aya ang hinahanap nila.

Sa sobrang relief, napaupo si Lola Enza at napaiyak. Hindi niya napigilan.
Tinabihan siya ni Aya at yumakap.

“Lola… pwede po ba… ako na lang ’yung apo n’yo?”

Hindi na kailangan ng kahit anong sagot.

Niyakap niya ang bata nang mahigpit, parang natagpuan niya ang parte ng buhay na matagal na niyang itinatanggi.

—

Makalipas ang anim na buwan, naayos ang papeles. At nang tuluyan nang maging legal ang pag-aalaga niya kay Aya, halos hindi makapaniwala ang buong baryo.

Si Lola Enza, ang babaeng nagsabing wala siyang balak magka-anak, ay ngayon may batang palaging nakakapit sa kamay niya.

At sa unang pagkakataon sa loob ng 65 taon, nagbago ang mundo niya.

Nang gabing iyon, nakaupo sila ni Aya sa harap ng hardin, pinapanood ang mga fireflies.

“Lola,” sabi ni Aya, nakasandal sa kanya, “ano po ang pinakamagandang nangyari sa buhay n’yo?”

Humawak si Lola Enza sa maliit na kamay ng batang minahal niya nang hindi niya inaasahan.

“Ikaw, Aya. Ikaw ang himala ko.”

At sa tahimik na gabi, sa gitna ng liwanag ng alitaptap, naramdaman niya ang isang bagay na hindi niya kailanman inakala:

Hindi siya nagkulang. Hindi siya nag-iisa.
At hindi pa pala huli ang lahat para magmahal.

Dahil minsan, ang pamilyang hinahanap natin… sila mismo ang makakahanap sa atin