WALANG BUMABATI SAKIN KASI ISA LAMANG RAW AKONG ANAK NG MAGSASAKA—NAGULAT SILA SA AKING NARATING DAHIL SA AKING AMA

Tahimik lang akong nakaupo sa likod ng silid noong araw ng graduation namin. Lahat sila may dalang bulaklak, may kasama pang pamilya na nakasuot ng magagarang damit. Ako lang yata ang may amang naka-tsinelas, sunog sa araw, at may bakas ng lupa sa mga kamay. Pero siya ang pinakapinagmamalaki kong tao sa mundo—si Tatay Nardo, isang simpleng magsasaka.

Habang tinatawag isa-isa ang mga pangalan ng mga magtatapos, ramdam ko ang mga tingin ng mga kaklase kong dati’y tinatawanan ako. “Ay, siya ‘yung anak ng magsasaka, ‘di ba?” bulong ng isa. “Siguro hindi ‘yan aabot kahit kolehiyo,” sabi ng isa pa, sabay tawa.

Tumingin ako kay Tatay. Nakangiti siya, kahit halatang pagod. Wala kaming pambiling bagong barong, kaya suot ko pa rin ‘yung luma kong polo na tinahi ni Nanay bago siya pumanaw. Ang diploma kong tatanggapin, sabi ni Tatay, ay para raw kay Nanay.

Pagkatapos ng graduation, halos walang bumati. Dumadaan lang sila sa tabi ko, nakangiti pero may halong pangungutya. “Congrats, anak ng magsasaka,” sabi ng isa, sabay kindat. Ngumiti lang ako, pero sa loob ko—sinabi ko sa sarili ko: “Balang araw, babatiin niyo rin ako. Hindi dahil sa yaman, kundi dahil sa kung sino ako.”

—

Lumipas ang mga taon. Habang ang iba sa kanila’y nagtrabaho sa lungsod, ako’y bumalik sa baryo namin. Tinulungan ko si Tatay sa bukid, pero sa gabi, nag-aaral ako ng mga bagong paraan ng pagtatanim at teknolohiya ng agrikultura sa pamamagitan ng lumang cellphone. Madalas akong pinagtatawanan sa bayan.

“Uy, si Daniel! Akala ko magnenegosyo sa Maynila, ayan nagbubungkal pa rin ng lupa,” sabi ni Carlo, dating kaklase kong laging may bagong sapatos.
Ngumiti lang ako. “Oo, Carlo. Pero may balak ako. Hindi lang basta tanim—may plano akong baguhin ang buhay ng mga magsasaka rito.”
Nagtawanan sila. “Ambisyoso ka talaga. Eh magsasaka ka lang!”

—

Ilang taon pa ulit ang lumipas. Unti-unti kong sinimulan ang proyekto kong tinawag kong “BukidTech”—isang online platform na tumutulong sa mga lokal na magsasaka na maibenta ang ani nang direkta sa mga mamimili, nang walang gitnang negosyante. Pinondohan ko ito sa pamamagitan ng maliit na ipon at tulong mula sa mga NGO na naniwala sa layunin ko.

Minsan, habang tinutulungan ko si Tatay mag-ani, bigla siyang napahinto.
“Anak, ang layo na ng narating mo. Pero tandaan mo, kahit anong taas mo na, huwag mong kalimutan kung saan ka nagsimula.”
Napatingin ako sa langit. “Hindi ko po makakalimutan, Tay. Dahil kayo po ang dahilan kung bakit ako narating ito.”

—

Makalipas ang limang taon, inimbitahan ako ng parehong paaralang minsang nilait ako, bilang guest speaker para sa graduation. Pagpasok ko sa auditorium, halos hindi ako makilala ng mga dating kaklase ko. Naka-amerikana ako, pero dala ko pa rin ang ngiti ng isang anak ng magsasaka.

Habang papunta ako sa entablado, nakita ko si Carlo—ngayon ay empleyado ng isa sa mga kumpanyang bumili ng systema ko. Nakatingin siya sa akin na parang hindi makapaniwala.
“Daniel?” tanong niya. “Ikaw ba ‘yung may-ari ng BukidTech?”
Ngumiti ako. “Oo, ako nga.”

Umupo siya, tahimik. Kita sa mata niya ang pagsisisi, pero wala na akong galit.

Sa talumpati ko, sinabi ko:

> “May mga panahong walang bumabati sa atin dahil mababa raw ang pinagmulan natin. Pero hindi kailanman sukatan ng dangal ang trabaho ng magulang. Ang pinakamalaking yaman na minana ko sa aking ama ay hindi lupa, kundi ang paniniwala na kahit anak ka ng magsasaka, maaari kang magtanim ng pangarap at anihin ito balang araw.”

Pagkatapos ng talumpati, lumapit ang punong guro. “Salamat sa inspirasyon, Ginoong Reyes. Isa kang ehemplo.”
Tumango ako. “Para po ito kay Tatay Nardo—ang tunay na ugat ng lahat ng ito.”

—

Kinagabihan, umuwi ako sa aming bukid. Nakaupo si Tatay sa ilalim ng puno ng mangga, may hawak na lumang radyo.
“Pinakinggan ko ‘yung speech mo kanina, anak,” sabi niya. “Ngayon, hindi lang ako ama ng magsasaka… ama na rin ako ng isang bayani ng mga magsasaka.”
Tumawa ako, sabay yakap sa kanya. “Hindi po ako bayani, Tay. Ako lang ang ani ng inyong sakripisyo.”

At sa unang pagkakataon, kinabukasan sa bayan, walang tumingin sa akin na may pangmamaliit. Sa halip, lahat ay bumati, nakangiti, may respeto.
“Si Daniel, anak ng magsasaka… pero ngayon, siya na ang dahilan kung bakit umaangat ang mga magsasaka sa buong rehiyon.”

Ngumiti ako habang tinitingnan si Tatay sa malayo.
Ang mga kamay niyang basag, siya ang totoong nagtanim ng tagumpay ko.

Minsan, ang hinamak ng mundo, ‘yun pala ang magtuturo dito kung ano ang tunay na dangal.