Isang 70-taóng gulang na matandang babae ang nagdala ng ₱800,000 papunta sa bahay ng kanyang anak para doon na manirahan sa kanyang pagtanda. Ngunit habang nasa labas ng pinto, aksidente niyang narinig ang sinabi ng kanyang manugang—at agad siyang umuwi, umiiyak…

Si Aling Nena ay higit 70 taong gulang na. Maagang pumanaw ang kanyang asawa, kaya matagal na siyang mag-isang naninirahan sa isang maliit na bahay sa probinsya. Buong buhay niya’y nagsikap siya bilang labandera at tindera para mapagtapos sa pag-aaral ang kanyang dalawang anak na lalaki.

Ngayon, mahina na ang kanyang katawan at kakaunti na lamang ang kanyang ipon—mayroon lang siyang mga ₱800,000 na natira, na nakuha niya matapos ibenta ang maliit na lupang minana niya mula sa kanyang mga magulang. Plano niyang dalhin ang pera sa Maynila, at doon manirahan kasama ng panganay niyang anak at manugang. Ang gusto lang niya ay makatulong sa kaunting paraan at magkaroon ng kasama sa kanyang pagtanda.

Maagang-maaga nang umalis si Aling Nena. Maingat niyang inilagay ang kanyang mga damit sa lumang bag, at ibinalot sa panyo ang pera bago itinago sa ilalim ng mga gamit. Sumakay siya ng bus patungong Maynila, at habang papalapit sa subdivision ng anak, napaluha siya sa tuwa—sa wakas, makakasama na niya ang kanyang mga apo.

Ngunit nang nasa tapat na siya ng pinto ng apartment sa ikatlong palapag, narinig niyang nagsasalita ang kanyang manugang na si Liza sa telepono. Hindi niya inasahan ang mga salitang iyon. Nang marinig niya, napaluha si Aling Nena, bumaba ng hagdan, at agad na sumakay ng bus pauwi sa probinsya.

Hindi na niya gustong manatili pa roon, kahit isang minuto…

Habang nakaupo si Aling Nena sa bus pauwi ng probinsya, hindi niya mapigilan ang patuloy na pag-agos ng luha. Sa loob ng tenga niya, paulit-ulit pa ring umaalingawngaw ang boses ng manugang niyang si Liza:

“Ma, ‘wag mong hayaang tumira rito si Nanay ha. Baka sa atin pa ipamana ‘yung perang sinasabi niya. Pero pag dito siya tumira, dagdag gastusin pa ‘yan. Hindi ko kaya, Mark! Hindi ko kaya!”

Hindi na niya narinig ang sagot ng anak niyang si Mark. Ang tanging narinig niya bago siya tuluyang umalis ay ang malamig na tono ni Liza, parang walang awa, parang hindi siya ang matandang nagpalaki sa kanilang dalawa.

Habang tumatakbo ang bus, hinawakan ni Aling Nena ang maliit na bag na naglalaman ng ₱800,000. Hindi iyon maliit na halaga para sa kanya — bunga iyon ng halos buong buhay niyang pagtitipid at pagsisikap. Ngunit sa sandaling iyon, parang wala nang saysay ang pera. Ang gusto niya lang ay yakapin siya ng anak niyang si Mark, sabihing “Ma, dito ka na lang.” Pero hindi niya iyon narinig.

Pagdating niya sa probinsya, madilim na. Walang tumulong sa kanya magbaba ng mga gamit. Ang tahimik ng paligid, tanging huni ng mga kuliglig at hampas ng hangin sa mga dahon ang naririnig. Binuksan niya ang pinto ng bahay na halos guguho na, at nang makita ang lumang larawan ng asawa niya sa dingding, napaupo siya at napaiyak nang malakas.

“Lando… kung nandito ka lang sana,” bulong niya. “Hindi ko na alam kung saan ako tatanda.”

Lumipas ang ilang araw. Tahimik ang buhay ni Aling Nena sa baryo, ngunit tila mas kalmado ang puso niya. Tuwing umaga, nagtitimpla siya ng kape sa lumang kalan at pinagmamasdan ang umuusok na tasa, iniisip kung paano siya nakarating sa puntong iyon ng buhay.

Isang hapon, may kumatok sa pinto. Akala niya’y kapitbahay lang na humihingi ng asukal, ngunit laking gulat niya nang makita ang panganay niyang anak, si Mark. Namumutla ito, halatang hindi mapakali.

“Ma…” mahina nitong sabi. “Pwede ba kitang makausap?”

Tahimik lang si Aling Nena. Pinaupo niya ang anak sa lumang silya, saka siya naglagay ng dalawang tasa ng kape.

“Ma, pasensya ka na,” panimula ni Mark. “Hindi ko alam na narinig mo pala si Liza noong araw na ‘yon. Hindi ko siya pinayagang magsalita ng gano’n, pero…” huminto siya, at tila hindi makatingin sa ina, “…pero natakot ako. Natakot akong mawalan ng asawa, natakot akong masira ang pamilya ko.”

Tahimik lang si Aling Nena. Hindi siya nagsalita.

“Ma,” dugtong ni Mark, “umalis si Liza kagabi. Iniwan niya ako. Sinabi niyang kung hindi ko siya papayagang magdesisyon tungkol sa bahay, aalis siya. Hindi ko siya pinigilan. Ma… gusto kong ikaw ang kasama ko. Kung tatanggapin mo pa rin ako.”

Hindi agad nakapagsalita si Aling Nena. Matagal bago siya tumingin sa anak. “Anak,” sabi niya sa wakas, “hindi ako galit. Pero natutunan ko nang hindi lahat ng gusto natin ay kailangang pilitin. Baka kailangan mo munang matutong tumayo nang mag-isa bago mo ako makasama.”

Tumingin si Mark sa ina, bakas ang pag-amin sa mga mata. “Ma, may isa pa akong dapat sabihin. Alam mo bang hindi si Liza ang nagsabi ng totoo tungkol sa pera mo?”

Nagulat si Aling Nena. “Ano’ng ibig mong sabihin?”

“Ma,” sagot ni Mark, “hindi siya nagsasalita tungkol sa pera mo. Ang kausap niya sa telepono ay pinsan niyang may utang sa kanya. Ang tinutukoy niyang ‘pera’ ay pera ng pinsan niya, hindi sa’yo. Miscommunication lang. Narinig mo lang ang huling parte ng usapan.”

Natigilan si Aling Nena. Parang biglang bumalik sa kanya ang lakas ng loob na nawala. “Ibig mong sabihin…”

“Oo, Ma,” patuloy ni Mark, “gusto ka naming isama ni Liza sa bahay. Nagulat lang siya nang hindi ka tumuloy, at akala niya galit ka sa kanya. Naghahanap kami sa’yo sa loob ng dalawang araw. Kaya ako nandito.”

Tahimik ang buong paligid. Ang ingay ng mga kuliglig ay parang nawala. Tumulo ang luha ni Aling Nena — hindi dahil sa lungkot, kundi sa halo-halong emosyon: gulat, hiya, at ginhawa.

“Anak…” bulong niya. “Hindi ko alam. Akala ko talaga ayaw niyo na sa akin. Nakita ko sa mata ng manugang mo noon, parang may galit.”

“Pagod lang siya noon, Ma,” sabi ni Mark. “Mahal ka niya. At mahal kita. Hindi namin sinasadya.”

Lumapit si Mark at niyakap ang ina nang mahigpit. Doon, sa pagitan ng yakap at luha, unti-unting nabura ang maling akala, at napalitan ng kapatawaran.

Kinabukasan, bumalik silang mag-ina sa Maynila. Pagdating nila sa apartment, sinalubong sila ni Liza na umiiyak. Niyakap nito agad si Aling Nena.

“Ma, pasensya na po. Hindi ko po alam na nasaktan ko kayo. Sana po mapatawad ninyo ako.”

Ngumiti si Aling Nena. “Wala kang dapat ipaliwanag, anak. Minsan, ang mga salita, kahit totoo, nagiging masakit kapag mali ang oras na marinig.”

Mula noon, nagsimula silang muli. Si Aling Nena ay tumira na kasama ng pamilya ni Mark at Liza. Hindi niya ginastos ang ₱800,000 — sa halip, itinago niya ito sa bangko at sinabing, “Para ito sa edukasyon ng mga apo ko.”

Ngunit may lihim pa pala si Aling Nena. Ilang buwan matapos siyang manirahan sa Maynila, tumanggap siya ng liham mula sa bangko sa probinsya. Ayon dito, may lumang account na nakapangalan sa kanyang asawa, si Mang Lando — at dahil hindi ito nagalaw sa loob ng tatlong dekada, pinagsama ang interes at deposito, umabot ito sa halos ₱2 milyon.

Napangiti si Aling Nena. “Lando, kahit wala ka na, tinutupad mo pa rin ang pangako mo na aalagaan kami,” sabi niya habang nakatingin sa langit.

Nang tanungin siya ni Mark kung ano ang gagawin niya sa pera, sagot ni Aling Nena ay simple lang:

“Hindi ko ito itatago. Bubuksan natin ng maliit na tindahan sa kanto, para may trabaho si Liza at ikaw. Ang tunay na yaman, anak, hindi ‘yung pera sa bangko—kundi ‘yung pamilya na marunong magpatawad at magmahal.”

At mula noon, araw-araw, makikita si Aling Nena sa harap ng tindahan, nakaupo, nakangiti habang pinapanood ang kanyang mga apo na naglalaro sa kalye. Sa tabi niya, ang lumang bag na minsang naglaman ng ₱800,000 — ngayon ay puno na ng mga resibo, candy wrapper, at larawan ng kanyang pamilya.

Wala nang luha sa kanyang mga mata.
Tanging kapayapaan.

Wakas.