“MULA NANG MAMATAY SI MAMA, HINDI NA AKO PINANSIN NI PAPA — PERO SA GRADUATION, NANG MALAMAN NILA ANG LIHIM NG STEPMOM KO, LAHAT SILA NAIYAK.”

Ako si Clarisse, labing-walong taong gulang, at lumaki akong alam kong hindi ako mahal ng sarili kong ama.
Namatay si Mama noong ako’y pitong taong gulang pa lang dahil sa sakit sa puso.
Simula noon, parang kinuha rin ng langit ang lahat ng init at pagmamahal sa bahay namin.
Si Papa, si Rogelio, ay naging malamig, abala sa negosyo, at bihira nang umuwi.

Pagkalipas ng dalawang taon, ipinakilala niya sa akin ang isang babae —
maganda, bata, at laging nakangiti — si Tita Lorna.
Akala ko, sa wakas, magkakaroon na ako ng ina ulit.
Pero hindi ko alam, magsisimula pala ang pinakamalungkot na yugto ng buhay ko.

ANG BAHAY NA WALANG PAMILYA

Nung una, maayos si Tita Lorna.
Tinatawag niya akong “anak,” tinutulungan ako sa assignments, nilulutuan ako ng paborito kong sinigang.
Pero nang dumating ang unang pagkakataon na magkasama lang kaming dalawa sa bahay, nagbago ang lahat.

“Wag mong isipin na nanay mo ako,” malamig niyang sabi habang nag-aayos ng buhok.
“Hindi ako dito para palitan ang mama mo. Nandito ako kasi gusto akong makasama ng tatay mo. Kaya kung ako sa’yo, huwag ka nang umaasa.”

Para akong binuhusan ng malamig na tubig.
Simula noon, hindi na ako kumain sa hapag-kainan.
Tuwing sabay silang kakain, mananahimik ako sa kwarto, kumakain ng tinapay at tubig.

Si Papa?
Walang napapansin.
Para sa kanya, maayos ang lahat basta walang gulo.

ANG MGA TAHIMIK NA TAON NG SAKIT

Lumipas ang mga taon na puro pag-iwas, pagod, at pagluha.
Kapag may event sa school, laging busy si Papa.
At si Tita, palaging may dahilan:

“May migraine ako, anak. Hindi kami makakadalo.”

Kaya sa bawat recognition, ako lang ang mag-isa.
Tinitingnan ko ang ibang estudyante na may kasamang magulang,
at sa puso ko, paulit-ulit kong sinasabi:

“Balang araw, maririnig din nila ako.”

Kaya nagsikap ako.
Hindi para sa kanila, kundi para kay Mama.
Sa bawat gabing umiiyak ako, sa bawat paggising na walang yakap,
ang tanging kasama ko ay ang larawan ni Mama sa lumang frame.

“Ma, kung nasaan ka man, pangako… magiging proud ka sa akin.”

ANG ARAW NG GRADUATION

Pagkaraan ng labindalawang taon, dumating na ang araw na pinakahihintay ko.
Ang araw ng graduation.
Puno ang auditorium.
Mga magulang, guro, estudyante — lahat masaya, nagpipicture, nagtatawanan.

Ako, tahimik lang, bitbit ang lumang bag at medalya ko sa kamay.
Hindi ko inasahan na pupunta sila.
Pero nang tumingin ako sa dulo ng hall — nandoon si Papa, naka-barong.
At sa tabi niya, si Tita Lorna, suot ang mamahaling bestida.

Hindi ko alam kung matutuwa ako o matatakot.

Tinawag ang pangalan ko:

“Valedictorian — Clarisse Santiago!”

Tahimik akong naglakad papunta sa entablado.
Pero habang nakatingin ako sa kanila, may kung anong bumigat sa dibdib ko.
Hindi galit.
Hindi takot.
Kundi katotohanang matagal ko nang gustong sabihin.

ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA LAHAT

Humawak ako sa mikropono.
Tahimik ang buong hall.

“Magandang hapon po sa inyong lahat.
Sa harap ninyo ngayon ay isang batang matagal nang naghihintay marinig ang salitang ‘I’m proud of you.’
Hindi ko po alam kung kailan ko maririnig ‘yon… pero kahit wala, natutunan ko pa ring lumaban.”

Narinig kong may mga nagbulungan.
Tumingin ako kay Papa, diretso sa mga mata niya.

“Marami po akong gustong pasalamatan — una, sa Diyos, pangalawa, sa aking Mama na nasa langit.
Kasi kahit wala na siya, siya pa rin ang dahilan kung bakit ako nagsikap.
At panghuli… sa babaeng kasama ng tatay ko ngayon.”

Tahimik.
Lahat napatingin kay Tita Lorna.

“Maraming salamat po sa mga pagkakataong pinahirapan n’yo ako.
Sa bawat salitang nakasakit, sa bawat pagtingin na parang hindi ako bahagi ng pamilya.
Dahil kung hindi dahil sa inyo, hindi ko malalaman kung gaano ko kayang tumayo mag-isa.”

Tumulo ang luha ko, pero ngumiti ako.

“At sa araw na ito, hindi ko kayo kinamumuhian.
Kasi kung galit ang ipapalit ko, magiging katulad din ako ninyo.
Kaya imbes na galit… salamat. Dahil binigyan n’yo ako ng lakas na hindi ko alam na meron ako.”

Tahimik ang lahat.
Hanggang sa marinig ko ang hikbi ni Papa.
Lumapit siya sa entablado, umiiyak, at niyakap ako nang mahigpit.

“Anak, patawarin mo ako.
Hindi ko nakita kung ano ang pinagdadaanan mo.
Hindi ko alam na habang abala ako sa trabaho, unti-unti kang nawawala sa akin.”

Niyakap ko siya pabalik.

“Pa, hindi ko kailanman hinanap ang kayamanan ninyo.
Gusto ko lang… maramdaman na may pamilya pa rin ako.”

Si Tita Lorna, umiiyak din.
Lumapit siya at mahina niyang sabi,

“Clarisse, patawarin mo ako.
Hindi ko alam kung bakit ako naging ganito.
Pero ngayon, gusto ko talagang maging ina mo.”

Ngumiti ako.

“Hindi ko po kailangang palitan si Mama. Pero kung gusto n’yong maging pamilya, handa ako.”

At doon, ang buong auditorium — mga guro, estudyante, at magulang — umiiyak at pumalakpak.

ANG PAMILYA NA MULING NABUO

Pagkatapos ng graduation, unti-unting nagbago ang lahat.
Si Papa ay nagsimulang bumawi — lagi nang nasa bahay, lagi nang kasama sa hapag-kainan.
At si Tita Lorna, unti-unting naging totoo — nagluluto, nagtuturo, at higit sa lahat, nagmamahal.

Ngayon, kami ay muling isang pamilya.
Hindi perpekto, pero totoo.
At tuwing tinitingnan ko ang diploma ko, palagi kong sinasabi sa sarili ko:

“Hindi lahat ng sugat ay kailangang takpan —
kasi minsan, ‘yung sugat na ‘yon ang nagpapatunay na kaya mong magmahal kahit nasaktan ka na.”