Sa maliit na baryo ng San Ildefonso, ako si Lira, isang ina na pinalaki ang anak kong si Eli, mag-isa. Simula nang iniwan ako ng ama niya, halos araw-araw akong pinagchichismisan ng mga kapitbahay.

“Bata pa lang, walang tatay na. Kawawa naman,” maririnig ko habang naglalaba ako sa harap ng bahay.

“Ewan ko ba kung sino talagang ama n’yan. Baka kung kaninong lalaki lang,” dugtong pa ng iba.

Masakit. Pero tinuruan ko ang sarili kong ngumiti kahit mahapdi. Hindi ko kailanman ipinaramdam kay Eli na kulang siya. Ginawa kong mundo ko ang anak ko.

Bumabangon ako tuwing alas-kwatro ng umaga, nagtitinda ng kakanin sa palengke, tapos pagkatapos ng klase niya, sabay kaming naglalakad pauwi. Minsan maririnig ko pa ang mga batang nanunukso,
“Si Eli, walang tatay! Walang tatay!”

Ngunit sasagot lang siya ng mahina, “Meron akong nanay, at sapat na ‘yon.”

Doon ko siya niyakap ng mahigpit. Kasi sa bawat salitang ‘yon, naroon ang tapang na hindi ko naipakita noon.

Pagkaraan ng sampung taon, lumaki si Eli na matalino, mabait, at mapagmahal. Pero madalas siyang tahimik tuwing makakakita ng mga pamilyang kumpleto. Isang gabi, tinanong niya ako,
“Ma, nasaan po ba talaga si Papa?”

Napatingin ako sa kanya, at sa unang pagkakataon, wala akong nasagot. Sapagkat ang totoo, hindi ko rin alam kung nasaan ang ama niya. Ang alam ko lang, isang araw ay umalis siyang bigla, iniwan akong buntis, at nagpadala lang ng isang liham na nagsasabing, “Kapag dumating ang araw na kailangan mo ako, hahanapin kita mismo.”

Pinaniwalaan kong wala nang babalik.

Hanggang isang araw—isang hapon na puno ng alinsangan—may narinig kaming malalakas na ugong ng mga sasakyan. Nang sumilip ako sa bintana, nakita ko ang tatlong itim na SUV na huminto sa harap ng bahay namin.

Lumabas ang mga kapitbahay, nagmamasid, nagbubulungan.

“Baka hinahanap na ‘yang si Lira.”

“Baka may atraso.”

“Baka mayaman ‘yung tatay ng anak niya!”

Hindi ko alam kung anong mararamdaman ko—takot, kaba, o pag-asa.

Bumaba ang ilang lalaking naka-itim na suit. Isa sa kanila ay lumapit at nagtanong,
“Ma’am Lira Dela Cruz?”

“O-opo,” sagot ko, nanginginig.

“May gustong makipagkita sa inyo. Nasa loob ng sasakyan.”

Lumapit ako, at nang bumukas ang pinto ng SUV, tumigil ang mundo ko.

Isang lalaking naka-puting barong, matikas, pero halatang may luha sa mata, ang bumaba.

“Lira…” mahinang tawag niya.

Hindi ako nakapagsalita.

“R-Rico?” halos pabulong kong nasabi.

Tumango siya. “Oo, ako ‘to. Ang tatay ni Eli.”

Nag-ingay ang mga tao sa paligid. Parang eksena sa pelikula.

“’Yun pala ‘yung ama!”

“Mayaman pala!”

“Aba, tingnan mo!”

Ngunit wala akong pakialam. Ang tanging mahalaga, nandoon siya, nakatingin sa amin ng anak kong matagal nang nangungulila.

Lumapit si Rico kay Eli. “Anak…”

Tumingala si Eli, may luha sa mata. “Totoo po ba?”

Lumuhod si Rico at niyakap ang anak namin nang mahigpit. “Patawarin mo ako, anak. Akala ko mawawala kayo sa panganib kung lalayo ako. Noon, tinutugis ako dahil sa negosyo ng pamilya namin—hindi ako makabalik. Pero nang malaman kong ligtas na ang lahat, una kong hinanap ang pangalan mo, Lira… at si Eli.”

Niyakap ko rin sila, at sa unang pagkakataon, nakaramdam ako ng kapayapaan.

Ilang minuto pa, bumaba ang isa sa mga kasamahan ni Rico at nagsabi,
“Sir, handa na po ‘yung property papers. Naipasa na po sa pangalan nila.”

Nagulat ako.

“Ano ‘yon?” tanong ko.

“Ang bahay at lupa na tinitirhan ninyo… ipinaayos ko na sa inyo. Hindi n’yo na kailangang umalis dito,” sabi ni Rico habang nakangiti. “Ito ang simula ng bagong buhay natin.”

Napaiyak ako. Hindi dahil sa yaman o bahay—kundi sa wakas, may tatay na si Eli, at may pamilya na ulit kami.

Lumapit ang isa sa mga kapitbahay na dati ay palaging nanlilibak sa akin.

“Lira… pasensiya na ha, kung minsan napagsalitaan ka namin.”

Ngumiti lang ako. “Wala ‘yon. Ang mahalaga, natutunan nating lahat na hindi dapat husgahan ang isang taong tahimik lang na lumalaban.”

Mula noon, nagbago ang tingin ng buong baryo sa amin. Si Eli, na dati’y tinutukso, ngayon ay hinahangaan. At ako—na dati’y pinagtatawanan—ay naging inspirasyon ng mga ina sa paligid.

Tuwing gabi, habang nakahiga kami ni Eli, maririnig ko siyang mahina ngunit masayang nagsasabi,
“Ma, kompleto na tayo.”

At doon, sa gitna ng tahimik na gabi at malamig na hangin, napangiti ako habang pinipigilan ang luha.

Kasi totoo nga—ang tagal kong hinintay, pero ang bawat luha at hirap pala ay may kapalit na himala.

Dahil minsan, ang mga itim na sasakyang humihinto sa harap ng bahay mo, hindi pala nagdadala ng panganib… kundi ang matagal mo nang hinihintay na sagot ng langit.