Ako si Marites dela Cruz, apatnapu’t dalawang taong gulang.
Walong taon na mula nang ako’y makipaghiwalay sa asawa kong si Ramon. Umalis akong walang dala kundi ilang damit at puso kong durog na durog. Mula noon, itinuring ako ng dati kong biyenan—si Aling Rosario—na parang kaaway. Kapag nagkikita kami sa palengke, bigla na lang siyang tatalikod o sisigaw ng masasakit na salita. Hindi na ako muling bumalik sa bahay na ‘yon — ang bahay na dati kong tinawag na “tahanan.”

Pero isang umaga, may tawag mula sa bangko na nagpahinto sa tibok ng puso ko.
“Magandang araw po, Ma’am,” sabi ng boses sa kabilang linya. “Kayo po ang legal na benepisyaryo ng isang life insurance account. Halaga po ay mahigit ₱3,000,000… ngunit may isang kondisyon.”

Nanigas ako, hawak pa rin ang cellphone habang nanginginig ang kamay ko.
Tatlong milyon? Mula kanino?

Pagdating ko sa bangko, iniabot ng opisyal ang isang sobre na may tatak ng pangalan ng aking dating asawa — Ramon Dela Cruz.
Napatitig ako. “Ibig sabihin… patay na siya?”

Tahimik lang ang opisyal at marahang tumango.
Parang may humigpit sa dibdib ko. Biglang bumalik lahat ng alaala — ang mga gabing mag-isa akong umiiyak, ang mga pangakong napako, at ang sakit ng bawat umagang gumigising akong wasak pa rin.

Ayon sa dokumento, may iiwan siyang ₱3 milyon para sa akin, kapalit ng isang kondisyon:
“Ang benepisyaryo ay kailangang pumirma sa kasunduan na aalagaan ang ina ng yumao habang ito’y nabubuhay.”

Tahimik ang buong silid.
Napangiti ako, mapait: “Ito ba’y testamento o parusa ng tadhana?”

Binuksan ko ang isa pang sobre. Sa loob, may liham—sulat-kamay, nanginginig ang bawat linya, ngunit pamilyar ang mga letra.

“Marites,

Patawad.

Hindi ito totoong testamento—buhay pa ako, pero desperado.
Si Mama ay may malubhang sakit. Wala nang gustong mag-alaga. Sa deliryo, pangalan mo pa rin ang binabanggit niya.

Alam kong galit ka sa kanya… at sa akin. Pero wala na akong ibang malalapitan.
Ginamit ko ang paraang duwag na ito para lang mapilit kang bumalik—kahit minsan.

Ang ₱3 milyon ay ipon ko nitong walong taon. Isang paumanhin, isang panubos.

Kahit tanggihan mo, ililipat ko pa rin ito sa account mo.

Sana lang, mapatawad mo ako kahit kaunti.”

Nabasa ko iyon nang paulit-ulit, habang ang mga luha ko’y unti-unting tumulo sa papel.
Peke pala ang tawag ng bangko — isang palabas, isang desperadong pagsisinungaling para lang mapanumbalik ang aking mukha sa harap niya.

Matagal akong nakatulala.
Naghahalo ang awa, galit, at lungkot sa dibdib ko.
Pero sa bandang huli, alam kong may mga bagay na hindi kayang bilhin ng pera.

Tumitig ako sa opisyal ng bangko — na pala’y matagal nang kaibigan ni Ramon — at marahan kong sinabi:
“Hindi ko tatanggapin ang pera.
Hindi ako pipirma sa kahit anong kasunduan.
Ang perang ‘yan pwedeng magpagaling ng maysakit, pero hindi nito kayang pagalingin ang nakaraan.”

Natigilan siya.
Tumayo ako, kinuha ang bag ko, at lumakad palabas ng opisina.
Sa labas, mahinang bumubuhos ang ulan — parang gustong hugasan ang mga alaala ng kahapon.

Habang nakasakay ako sa taxi pauwi, tanaw ko ang Quezon City sa likod ng bintana — basa, malabo, parang mga taong ayaw umamin ng pagkakamali.
Marahil nagsisisi na talaga siya. Pero alam ko: ang pagpapatawad ay hindi laging pagbabalik, at ang pag-ibig ay hindi palaging kaligtasan.

Ngumiti ako habang may luha pa rin sa pisngi.
Hindi na ako ‘yung babaeng iniwan walong taon na ang nakalipas.
Wala man akong milyon sa bangko, mayaman naman ako — sa dignidad, sa lakas ng loob, at sa kalayaan.