NAGKOMA AKO NG ILANG BUWAN, HINDI ALAM NG MGA MANUGANG KONG NADIDINIG KO PA RIN LAHAT NG MASAMA NILANG PLANO—ISANG ARAW PARA SILANG NAKAKITA NG MULTO

Ang sabi ng doktor, wala na raw akong malay. Tatlong buwang nakaratay, nakakabit sa tubo, nakapikit ang mga mata. Pero ang totoo, gising ang diwa ko—naglalakad ang isip ko sa bawat sulok ng ospital, tahimik lang na pinapakinggan ang mga bulong at buntong-hininga.

Ako si Aling Virginia, 68 anyos. Mataas ang presyon ko at inatake ako habang nagluluto. Simula noon, coma daw ako. Hindi ko kaya magsalita, hindi ko kaya gumalaw… pero bawat salita, bawat yabag, bawat buntung-hininga—ramdam at rinig ko.

At doon ko narinig ang tunay na ugali ng manugang kong sina Marites at Glenda.

“Kung sakaling mamatay na si Mama, hati tayo sa pera niya,” bulong ni Marites.

“Pati bahay, ha? Kay Daniel dapat mapunta ‘yon. ‘Wag na kay Joel, wala naman siyang ambag,” sagot ni Glenda.

Narinig ko rin ang isa pa nilang usapan na mas masakit.

“Yung alahas niya, pakialaman na natin. Wala na naman ‘yang malay. Bago pa maagaw ng mga kapatid niya.”

Tumulo ang luha ko, pero walang nakakakita. Wala silang kaalam-alam na bawat salita nila parang kutsilyong isinusuksok sa puso ko.

Ang dalawang anak ko, sina Daniel at Joel, ay parehong nag-aalala pero madalang ang punta dahil may trabaho at pamilya. Akala ng mga asawa nila, makakalusot sila.

Pero noong isang beses, pumasok si Glenda sa kwarto ko kasama si Marites.

“Kung hindi pa ito mamatay sa sunod na buwan, tayo pa ang mahihirapan sa bayarin sa ospital,” sabi ni Glenda habang inaayos ang kumot ko.

“Mas mabuti nang kunin na siya kaysa tayo pa ang gumastos,” dagdag ni Marites, walang pakundangan.

Gusto kong sumigaw, gusto kong gumalaw, pero ni isang daliri hindi kumikilos. Kaya tahimik kong tiniis—at inipon ang lahat ng narinig ko.

Isang hapon, narinig ko ang boses ni Doktor Ramirez. “May brain activity pa siya. Posibleng magising.”

Nang marinig iyon ng mga manugang ko, napahinto sila.

“Kapag nagising ‘yan at nalaman ang mga sinabi natin, yari tayo,” kaba ni Marites.

“Hindi ‘yan magigising. Kung sakali man, hindi niya matatandaan,” tugon ni Glenda, tila kampante.

Pero dumating ang araw na hindi nila inaasahan.

Isang gabi, habang tahimik ang lahat, naramdaman kong parang may bumukas na pinto sa katawan ko. Kumislot ang daliri ko. Inangat ko ang talukap ng mata ko nang dahan-dahan. Para akong ipinanganak muli.

Nadatnan ako ng nurse na nakadilat at nakatingin sa kisame. Agad nilang tinawag ang doktor at pamilya ko. Dumating sina Daniel, Joel, pati mga manugang ko.

“Ma?! Gising ka na!” sigaw ni Joel na umiiyak.

Ngumiti ako nang bahagya. Hindi pa ako makapagsalita nang buo, pero malinaw na malinaw ang isip ko.

Nagyakap ang mga anak ko, tuwang-tuwa at umiiyak sa saya.

Pero sina Marites at Glenda? Para silang nakakita ng multo—namutla, nanginginig, at hindi makatingin sa akin.

Pagkalipas ng tatlong linggo ng therapy, nakakapagsalita na ako. Isang hapunan sa bahay namin ang naging umpisa ng lahat.

Naupo silang lahat sa mesa—mga anak ko, apo, at mga manugang. Tahimik lang ako habang nakatingin sa kanila.

Tapos, mahinahon kong sinabi, “Alam n’yo bang gising ang isip ko sa ospital? Rinig ko lahat ng sinabi sa tabi ko.”

Natigilan ang lahat.

“Marites… Glenda… akala n’yo wala akong alam? Narinig ko kayong pinag-uusapan ang pera ko, bahay ko… pati kamatayan ko. Plano n’yo kung paano hahatiin habang nakaratay ako.”

Para silang natuyuang dahon—hindi makapalag.

Si Daniel ang unang nagsalita, galit ang tono. “Ano’ng ginawa n’yo sa nanay namin?!”

Sumingit si Joel, nanginginig ang panga. “Binabantayan kayo ng Diyos. Buti may konsensya pa kami.”

Humagulgol si Glenda. “Nadala lang po kami ng takot sa gastos…”

Si Marites naman, halos hindi makahinga. “Tita… patawad po—”

Hindi ako sumigaw. Hindi ako nagwala. Tumingin lang ako sa kanila nang diretso.

“Sana pera lang ang mahal n’yo, hindi ang kamatayan ko.”

Mula noong gabing ‘yon, nagbago ang kilos nila. Si Glenda, araw-araw akong dinalaw at tinutulungan. Si Marites, nagboluntaryo sa mga check-up ko. Hindi ko alam kung dahil sa takot o konsensya, pero tahimik akong nagmasid.

Isang buwan matapos akong makalakad nang tuluyan, nagdesisyon ako.

Tinipon ko ang pamilya ko sa sala. Hawak ko ang ilang dokumento.

“Ang bahay na ito… mapupunta kay Joel at sa pamilya niya. Si Daniel, may lupa akong iniwan sa kanya. Ang ipon ko sa bangko, hati sa mga apo.”

Tahimik ang mga manugang.

Tinitigan ko sila at mahinahong nagsabi, “Walang mapupunta kahit isang singkong duling sa mga taong nagtangka akong ilibing habang humihinga pa.”

Walang nakaimik.

Pero sa halip na palayasin sila nang tuluyan, binigyan ko sila ng isang pagkakataon.

“Kung gusto n’yong bumawi, hindi sa akin… kundi sa mga anak ko at sa mga apo ko. Respeto at malasakit, ‘yan ang kayamanang hinahanap ko.”

Simula noon, nagbago ang ihip ng hangin sa bahay namin. Hindi naging perpekto, pero unti-unting lumambot ang kwarto na dati’y puno ng kasakiman.

At sa tuwing makakasalubong ko sina Marites at Glenda, hindi man sila nakatingin sa mata ko… ramdam kong bawat tingin ko sa kanila, para silang nakakakita ng multo ng sarili nilang pagkakasala.

At ako? Buhay na buhay—hindi para maghiganti, kundi para ipamukha sa kanila na ang konsensya ang pinakamabigat na parusang hindi kailangang isigaw.