NAGLAKAD NG LIMANG ORAS ARAW-ARAW ANG MAGKAPATID SA BUNDOK PARA MAKAPASOK SA ESKWELA, AT NAG-IYAKAN ANG BUONG BARYO NANG UMUWI SILA BITBIT ANG KANILANG MGA DIPLOMA

Sa kasuluk-sulukan ng Sierra Madre, sa isang liblib na lugar na tinatawag na Sitio Bato, nakatira ang magkapatid na sina Kardo at Lena.

Wala silang kuryente.
Wala silang maayos na tubig.
At ang pinakamalapit na High School ay nasa bayan pa—limang oras na lakaran mula sa kanilang kubo.

“Kardo, suot mo na naman ’yang tsinelas mong butas,” puna ni Lena habang naglalakad sila sa maputik na daan.

Alas-kwatro pa lang ng madaling araw, naglalakbay na sila gamit ang sulo.

“Ayos lang ’to, bunso,” ngiti ni Kardo. “Basta makatapos tayo. Tinali ko naman ng alambre eh.”

Araw-araw, binabagtas nila ang matatarik na bangin, tumatawid sa tatlong ilog na rumaragasa kapag umuulan, at nagtitiis sa init ng araw.

Ang baon nila?
Madalas ay nilagang kamote o saging lang.

Walang pera pambili ng softdrinks o burger. Tubig sa sapa ang iniinom nila kapag nauuhaw.

Madalas silang pinagtatawanan ng mga kaklase nila sa bayan.

“Uy, ayan na ang mga taga-bundok!” kantiyaw ng mga bully.
“Ang baho ng putik sa paa n’yo!”

Yuyuko lang si Lena sa hiya, pero hahawakan ni Kardo ang kamay niya.

“Hayaan mo sila, Lena. Ang putik, nahuhugasan. Ang kamangmangan, mahirap tanggalin kung hindi tayo mag-aaral.”

Dumaan ang mga taon.

Maraming beses silang gustong sumuko.
Nariyang nilagnat si Lena sa daan dahil sa ulan.
Nariyang halos tangayin si Kardo ng baha sa ilog.
Nariyang pumasok sila na walang laman ang tiyan.

Pero ang buong Sitio Bato ay naging sandalan nila.

Kapag walang baon, aabutan sila ni Mang Gusting ng tinapay.
Kapag sira ang payong, pahihiramin sila ni Aling Puring ng sako pangtakip sa ulo.

Ang pangarap nina Kardo at Lena ay naging pangarap ng buong baryo.

Pagkatapos ng High School, nakakuha sila ng Scholarship sa State University sa siyudad.

Kinailangan nilang lumuwas at iwan ang baryo ng apat na taon.

Isang hapon sa buwan ng Abril.

Tahimik ang Sitio Bato.
Nasa labas ng kubo ang matatandang magulang nina Kardo at Lena na sina Tatay Mulong at Nanay Sela.

Nakatanaw sila sa paanan ng bundok.

“Darating kaya sila?” tanong ni Nanay Sela, na lumabo na ang mata sa kakahintay.

“Darating ’yun,” sagot ni Tatay Mulong.

Maya-maya, may natanaw silang dalawang anino na paakyat sa makipot na daan.

Hindi na sila naka-unipormeng putikan.
Hindi na sila naka-tsinelas na may alambre.

Naka-suot sila ng toga.
Itim na toga na kumikislap sa sikat ng hapon.

“Nariyan na sila!” sigaw ng isang kapitbahay.
“Nariyan na ang mga anak ng Sitio Bato!”

Naglabasan ang buong baryo.
Ang mga magsasaka, iniwan ang kalabaw.
Ang mga nanay, iniwan ang labada.

Lahat sila, tumakbo pasalubong sa magkapatid.

Hingal na hingal sina Kardo at Lena sa pag-akyat.
Pero sa pagkakataong ito, hindi pagod ang nararamdaman nila—kundi tagumpay.

Paglapit nila kay Tatay Mulong at Nanay Sela, lumuhod ang magkapatid.

“Tay, Nay…” iyak ni Kardo.

Inilabas nila ang dalawang rolled parchment na may ribbon.

“Ito na po,” sabi ni Lena habang humahagulgol.
“Wala na po kaming assignments. Graduate na po kami.”

Binasa ni Tatay Mulong ang nakasulat sa diploma, kahit hirap siyang bumasa:

RICARDO M. SANTOS – BS CIVIL ENGINEERING (CUM LAUDE)
ELENA M. SANTOS – BS AGRICULTURE (MAGNA CUM LAUDE)

Nag-iyakan ang buong baryo.

Ang mga matatandang nag-abot ng kamote noon,
ang mga kapitbahay na nagpahiram ng payong—
lahat sila ay napaluha.

“Engineering…” bulong ni Tatay Mulong, nanginginig ang kamay na humahaplos sa diploma.
“Anak, makakagawa ka na ng tulay sa ilog natin? Para hindi na mahirapan ang mga bata?”

“Opo, Tay,” sagot ni Kardo.
“Babalik po ako dito. Ipapagawa ko ang kalsada at tulay para wala nang estudyanteng maglalakad ng limang oras sa putikan.”

“At ako naman po,” sabi ni Lena,
“Tutulungan ko po ang mga magsasaka na palaguin ang ani n’yo gamit ang natutunan ko. Payayamanin natin ang lupang ito.”

Niyakap ng buong baryo ang magkapatid.

Sa araw na iyon, napatunayan nila na kahit gaano katirik ang bundok,
at kahit gaano kalayo ang lalakarin,

walang imposible sa taong may pangarap.

Ang putik sa kanilang mga paa noon,
ay siya ngayong ginto na bitbit nila pauwi