Hinamak ang binata ng kanyang mga kaklase dahil tindero lamang siya ng lugaw. Subalit sa araw ng graduation nila ay dumating siya sa sakay ng helicopter. Magandang araw sa inyo mga kaserye. Ngayon ay buklatin natin ang panibagong pahina na naglalaman ng paksang. Lugaw boy ang tunay na tagumpay. [Musika] Tahimik lamang ang paligid ng silid aralan habang isa-isang lumalabas ang mga estudyante matapos ang klase.

Nakatungo si Arnold may dala-dalang lumang bag na tila ilang taon ng gamit. Habang nagmamadali siyang lumabas, narinig niya ang bulungan ng ilang kaklase. Ayun na si lugaw boy. Mahinang sabi ng isa sa tawa. Grabe, araw-araw na lang yan. Parang walang ibang alam kundi mag-aral at magtinda ng lugaw. Hindi na niya pinansin.

Sanay na siya sa ganitong mga salita. Ibinaba niya ang tingin. Ayaw makipagsabayan ng tingin sa iba. Sa loob ng unibersidad, kilala si Arnold bilang isa sa mga pinakamasipag. Ngunit siya rin ang pinakatahimik. Kung may recitation, mahina ang boses niya. Kung may group work, madalas ay siya ang tahimik na gumagawa ng karamihan sa proyekto.

Hindi siya palakibo at marahil iyun din ang dahilan kung bakit madali siyang pinagti-tripan ng ilan. Paglabas niya sa gate ng unibersidad, sinalubong siya ng malakas na sikat ng araw. Pinunot niya ang kanyang lumang sumbrero at nagsimulang maglakad pauwi. Hindi siya tulad ng ibang kaklase na may sasakyan o sundo.

Mas gusto niyang maglakad upang makatipid at makapagmuni-muni. Habang naglalakad, iniisip niya ang mga aralin, ang mga dapat gawin, at syempre ang lugawan na hinihintay siya. Pagdating sa kanilang bahay, agad niyang naamoy ang pamilyar na halimuyak ng mainit na lugaw. Ang amoy ng luya, bawang at sabaw ng manok na matagal ng nakasanayan ng kanilang mga suki.

Ang karatulang nakasabit sa harap ng bahay ay simpleng kartolina lang na may nakasulat na lugaw ni Aling Tes. Anak, buti dumating ka na. Sigaw ng kanyang ina mula sa loob si Elling Tes habang abala sa pagtimpla ng sabaw. May dumating kasing order baka pwede mong ihatid sa kabilang kanto. Ngumiti si Arnold at agad na nagpalit ng damit. Opo ma. Sandali lang po.

Wala siyang reklamo. Sanay na siya sa ganitong gawain mula ng siya ay nasa high school pa lamang. Tumutulong na siya sa lugawan. Sa tuwing uuwi siya mula sa paaralan, diretsong sa harap ng kalan ang punta. Tumutulong sa paghiwa ng bawang, paghugas ng plato o paghahain sa mga parokyano. Para sa kanya hindi ito nakakahiya.

Sa katunayan, ito ang nagbibigay ng saysay sa bawat araw niya. Ito na po yung dalawang lugaw. May tokwa’t baboy. Sabi ni Arnold sa parokyanong laging nakaupo sa gilid. Salamat iho. Buti na lang ka nahihiya tumulong sa magulang mo. Sagot ng matanda. Hindi po nakakahiya yon. Dito po kami kumakain araw-araw eh.

tugon ni Arnold sabay na ngiti. Habang gabi na at unti-unting humuhupa ang dami ng tao, umupo si Arnold sa tabi ng ina. Pareho silang pawis at pagod ngunit masaya. Anak, kung hindi dahil sao hindi ko kakayanin ito. Sabi ni Aling Tess habang hinahalo ang natitirang lugaw. Ngumiti si Arnold. Ma, huwag po kayong magbiro. Kung hindi dahil sa inyo ni papa, wala ako rito.

Yun lang naman po kaya kong gawin. Tumulong. Tahimik silang dalawa habang nagliligpit ng mga gamit. Sa labas ng lugawan, maririnig ang mga batang naglalaro at mga kapitbahay na nagkukwentuhan. Para kay Arnold, iyun na ang musika ng kanyang gabi. Ang simpleng ingay ng paligid na tanda ng tahimik na kasiyahan. Ngunit sa tuwing nasa eskwelahan siya, ibang mundo ang kanyang ginagalawan.

Kinabukasan, pagpasok niya sa klase, agad siyang napansin ng grupo nina Rico, ang pinakabibo at mayamang estudyante sa kanilang section. “Uy, mga pare, nakita ko kahapon to si lugaw boy.” sigaw ni Rico habang pinagtatawanan ng barkada. Nakakita daw ako sa kanto. Nag-aabot ng order ng lugaw. May bitbit pang topperwear. Ang astig ha.

Dagdag ni Marco na sabay tawanan pa ng iba. Tumingin si Arnold sandali. Tapos ay ibinalik ang mata sa kanyang notes. Hindi siya nagsalita. Hoy Arnold seryoso kami? Magkano ba yung lugaw niyo? Baka naman may discount sa kaklase. Pang-aasar ni Jessa na kunwaring inosente. Ngumiti lamang siya ng marahan pilit na pinapanatili ang respeto.

Salamat sa tanong pero sana po sa susunod kung bibili kayo hindi para pagtawanan. Tahimik ang sandali. Napatingin ang ilan sa grupo ni Rico ngunit ilang segundo lang muling nagtawanan ang mga ito. Si Arnold ay bumalik sa pagsusulat sa kanyang notebook. Parang walang narinig. Habang lumalabas ng silid, nilapitan siya ng kaklaseng si Liza, isa sa mga iilang hindi sumasali sa pangungutya.

Arnold, huwag mo na lang pansinin sila. Minsan kasi kapag nila alam ang hirap mo, madali silang manghusga. Ngumiti siya. Sanay na po ako basta wala akong inaagrabyado. Ayos lang. Sabay silang lumakad palabas ng campus. Ngunit si Arnold gaya ng nakasanayan, agad nagpaalam. Salamat, Lisa. Pero kailangan ko ng umuwi. Baka hinahanap na ako sa lugawan.

Tumango lang ang babae at ngumiti. Ang sipag mo talaga. Sana lahat ganyan. Pag-uwi niya, abala na ang kanyang ama. si Mang Ramil sa paghuhugas ng mga kaldero. “Anak, kamusta sa eskwela?” tanong nito. “Okay lang po, pa. Medyo marami lang pong gawain. Ganun talaga. Pero buti na lang may lugawan tayo. Hindi mo kailangang mag-alala sa baon.

” Sagot ng Ama sabay tawa. Napangiti si Arnold. Alam niyang simpleng pamilya lang sila ngunit puno ng pagmamahalan. Sa tuwing tinitingnan niya ang lugawan, tila nakikita niya ang mga pangarap na unti-unting nabubuo. Habang tinutulungan niyang magligpit, napatingin siya sa mga lumang larawan na nakasabit sa pader.

Larawan iyon ng unang araw ng kanilang lugawan. Isang lumang mesa, ilang bangko at dalawang mangkok ng lugaw. Napabuntong hininga siya. Ma, naaalala niyo po ba noong tatlo lang tayong kumakain dito dati?” “Oo naman,” sagot ng ina. “Sabi nga ng kapitbahay natin noon, walang bibili ng lugaw sa garahe.

Pero tingnan mo ngayon, dinadayo na tayo.” Ngumiti si Arnold. Kaya nga po ko kailan man ikakahiya ang lugaw natin. Dito ako natutong magsumikap. Makalipas ang ilang oras habang pinapatay na nila ang ilaw ng lugawan. Napaisip si Arnold sa mga pangungutya ng mga kaklase. Siguro kung iba ako, matagal na akong sumuko. Mahina niyang sabi sa sarili.

Anak, tawag ni Aling Tes mula sa loob. Wala po ma. Iniisip ko lang gusto kong makatapos agad. Para sa inyo, lumapit si Aling Tes at hinaplos ang balikat ng anak. Anak, huwag mong madaliin. Basta gawin mo ang tama at huwag kang mahihiyang tumulong. Ang dangal ng tao hindi nasusukat sa trabaho kundi sa puso. Tumango si Arnold. Opo ma.

Pangako ko po. Balang araw maipagmamalaki ako. Pagsapit ng gabi, naupo siya sa kama. Hawak ang kanyang notebook. Binasa niya ang mga notes ngunit ang isip niya ay lumilipad sa mga pangarap. makapagtapos magkaroon ng maayos na negosyo at makitang masaya ang kanyang mga magulang. Habang tinatapos niya ang assignment, narinig niya ang mahinang tinig ng ina mula sa labas.

Arnold, anak, matulog ka na ha. Maaga pa bukas. Opo ma, matutulog na po. Ngumiti siya sa ilalim ng mahinang ilaw ng bumbilya. Sumulat siya ng isang pangungusap sa huling pahina ng kanyang notebook. Hindi nakakahiya ang pagiging tindero kung ang bawat tinda ay bunga ng marangal na paggawa. At bago siya pumikit, muling binalikan ng kanyang isip ang mga tawanan ng mga kaklase.

Ngunit sa pagkakataong ito, hindi na niya ito iniinda. Ang mas naririnig niya ay ang tunog ng sandok na humahao sa kumukulong lugaw. Ang musika ng kanyang buhay ang paalala ng kung sino siya at kung saan siya patungo. Sa katahimikan ng gabi, ngumiti si Arnold. Hindi niya kailangang ipakita sa mundo ang kanyang halaga.

Darating ang araw na kusa itong makikita ng lahat. Sa isang simpleng bahay na yari sa pinagtagpi-tagping kahoy at yero, naroon ang pinagmulan ng lahat. Ang lugaw ni Aling Tes. Sa unang tingin, karaniwang karenderya lamang ito na itinayo sa garahe ng kanilang bahay. Ngunit sa bawat umuusok na mangkok ng lugaw, may kwento ng sakripisyo, pag-asa at pagmamahal.

Bago pa sumikat ang araw, gising na si Mang Ramil, ang ama ni Arnold. Tahimik niyang hinuhugasan ang malaking kaldero habang si Aling Tes naman ay naggigisa ng bawang at luya. Ang amoy ng kanilang lugaw ay kumakalat na sa buong kanto. Isang amoy na kayang gumising ng gutom kahit sa antok na antok na mga tambay.

Ramil, pakitingnan mo nga yung manok. Baka nasobrahan ang tubig. Sabi ni Aling Tes habang hinahalo ang sabaw. Aba, tama lang to. Alam mong ayaw ng mga suki yung masyadong malabnaw. Tugon ng asawa niya. Sa gilid ng kalan dumating si Arnold. Kakagising lang. Pupungas-pungas pa siya ngunit agad nang nagsuot ng t-shirt at apron.

“Good morning po,” pati niya. “Tutulong na po ako.” Ngumiti ang ina. “Anak, mag-almusal ka muna.” Dito na lang po ako kakain mamaya ma. Sayang ang oras. Marami na sigurong bibili ngayon. Sanay na si Arnold sa ganitong umaga. Hindi man siya obligado kusa siyang gumigising para tumulong. Habang ang ibang kabataan ay nagpapahinga pa, siya ay nakatayo na sa harap ng lamesa.

Nag-aayos ng mga mangkok at kutsara. Pagsapit ng 6, nagsimula ng dumating ang mga unang parokano. Mga construction worker na pawis na kahit maaga pa lang. Aling Tes pa-order nga ng tatlong lugaw yung may extra sabaw ha. Sigaw ng isa. Opo, manong. Arnold. Pakikuha yung tokwawat baboy. Wika ng ina. Agad kumilos si Arnold.

mabilis at maingat. Mayitmo ang kilos nila sa lugawan parang sanay na sanay na sayaw ng magina sa araw-araw na gawain. Heto po tatlong lugaw. Sabi ni Arnold sabay ngiti. Salamat iho. Ang sarap talaga ng lugaw niyo. Walang tatalo. Sagot ng matandang manggagawa. Sumunod namang dumating ang tatlong estudyante mula sa kalapit na high school. May bitbid na bag.

Mukhang nagmamadali papasok. Kuya Arnold, pabili po ng dalawang lugaw yung may itlog. Sige saglit lang. Sagot niya sabay halong ng sabaw. Pag-abot niya ng mangkok, ngumiti ang mga ito. Ang sarap talaga dito. Mas okay pa kaysa sa cafeteria. Ang ganitong papuri ang siyang nagbibigay lakas sa kanya. Kahit pagod sa pag-aaral at puyat sa paggawa ng assignment, nawawala ang bigat ng katawan kapag nakikita niyang busog at masaya ang mga kumakain.

Habang abala sila sa pagtitinda, dumating si Mang Ramil galing palengke. May dalang sako ng bigas. Ay naku, buti nakabalik ka na agad. Sabi ni Aling Tes. Syempre alam mo namang mabilis maubos yung lugaw kapag ganitong oras. Anak, pakitulungan mo nga ang tatay mo. Dagdag pa ng ina. Agad namang lumapit si Arnold at tinulungan ng ama.

Pa bigat pala nito ah. Ngumiti si Mang Ramil. Ganyan talaga anak. Kung gusto mong umasenso, kailangan marunong kang magbuhat ng hirap. Habang pinapawisan, ngumiti si Arnold. Alam niyang literal man o hindi, totoo ang sinabi ng Ama. Ang bawat butil ng bigas na iyon ay simbolo ng kanilang tiyaga. Mabilis lumipas ang oras.

12 na ng tanghali at punong-puno pa rin ang kanilang garahe. May mga tricycle driver na nagsasalo-salo. May ilang nanay na may kasamang bata at may ilang empleyadong kumakain bago pumasok sa trabaho. Arnold, dagdagan mo nga ng sabaw yung mesa tatlo. Utos ni Aling Tes. Opo, Ma. Habang inihahain niya, napansin niyang may bagong mukha.

Isang lalaking nakaputing polo mukhang may kaya. Tahimik itong kumakain sa sulok. Matapos kumain, lumapit ito sa kanila. Masarap ang lugaw niyo ha. Simple pero malasa. Maraming salamat po, tugon ni Aling Tes. Alam niyo dapat magtayo kayo ng branch sa bayan. Sayang pwede yan. Ngumiti lang ang mag-asawa. Sanay silang makarinig ng ganoon.

Ngunit sa ngayon kuntento sila sa isang garahe. Para sa kanila hindi kailangang maging marangya ang tagumpay. Basta may kumakain at bumabalik sapat na iyon. Pagsapit ng hapon, unti-unti ng nababawasan ang mga parokyano. Si Arnold ay nagliligpit ng mga pinagkainan habang ang ina ay nagbibilang ng kita. “Ma, mukhang mas malaki po ang benta ngayon.

” Sabi niya habang binubura ang mga talsik ng sabaw sa lamesa. “Salamat sa Diyos, anak. Unti-unti umaangat tayo, tugon ng ina. Pero kahit anong mangyari ma, sabi ni Arnold, huwag po tayong magbabago. Dito po tayo nagsimula. Napangiti si Aling Tes. Alam mo anak, yan din ang lagi kong sinasabi sa tatay mo. Dito sa garahe, dito nagsimula lahat.

Dito ko kayo pinakain. Dito tayo natutong tumawa kahit minsan umiiyak din. Tahimik na napatingin si Arnold sa paligid. Ang dating lumang garahe na may isang mesa at dalawang bangko ay ngayo’y punong-puno ng ala-ala. Dito siya natutong maghugas ng pinggan, maghalo ng lugaw at higit sa lahat magpahalaga sa bawat sentimong pinaghihirapan.

Pagsapit ng gabi matapos nilang isara ang lugawan, naupo silang tatlo sa labas. Ang hangin ay malamig at ang ilaw mula sa kalye ay mahinang tumatama sa kanilang mga mukha. Ramil sabi ni Aling Tess, “Naalala mo pa ba nung halos walang bumibili sa atin?” “Oo naman” sagot ni Mang Ramil. “Pero sabi ko sao Tes, basta masarap ang lugaw mo. Kakain din ang mga tao.

” Tumawa silang tatlo. Si Arnold naman ay tahimik lang. Nakatingin sa kawali na kanina lang ay puno ng sabaw. Pama sabi niya. Minsan po naiisip ko parang kakaiba yung lugaw natin. Parang kahit simpleng pagkain ang dami pong kwento. Ngumiti si Aling Tes. Tama ka anak kasi bawat halong sabaw may halong pagod, pagmamahal at panalangin.

Tumingin si Arnold sa mga magulang niya. Sa kanyang puso, alam niyang hindi lang ito basta negosyo. Ito ang puso ng kanilang pamilya, ang lugar kung saan nagsimula ang lahat at kung saan nila natutunang pahalagahan ang bawat maliit na bagay. Kinabukasan, bago pa sumikat ang araw, muling bumangon si Arnold. Habang inaayos niya ang mesa, napangiti siya. Ma, pa, sabi niya.

Walang araw, lalaki pa to. Pero kahit lumaki man, hindi ko po kakalimutang dito tayo nagsimula sa simpleng garahe. Ngumiti si Aling Tes at hinawakan ang balikat ng anak. Anak, tandaan mo ito. Ang malalaking pangarap minsan sa maliliit na lugar nagsisimula. Tumango si Arnold at sa sandaling iyon tila mas lalong tumibay ang kanyang pangarap na balang araw.

Ang lugaw na minamaliit ng iba ay magiging simbolo ng tagumpay ng isang pamilyang marunong pahalagahan ng sipag at kababaang loob. At sa bawat umuusok na mangkok ng lugaw, patuloy nilang ipinapaalala sa lahat na ang tunay na yaman ay nasa pusong marunong kumayod at magpasalamat. Mainit ang sikat ng araw nang dumating si Arnold sa unibersidad.

Pitbit niya ang lumang backpack na bahagyang kupas na sa tagal ng paggamit. Habang papasok sa gate, ilang estudyante ang bumati ngunit hindi sa paraan ng gusto niyang marinig. Uy, ayan na si lugaw boy. Sigaw ng isang lalaki. Baka may libreng sabaw ka diyan, Arnold. Sabaytawa ni Rico, kilalang pilyo sa kanilang klase.

Sumabay pa sina Marco at Jessa parehong nakatawa na parang may nasabing napakatuwa. Si Arnold ay tumigil sandali, ngumiti ng pilit at nagpatuloy sa paglakad. Hindi siya nagsalita. Hindi siya nagtaas ng tingin. Parang sanay na sanay na siya sa ganitong eksena. Araw-araw pareho lang. Habang naglalakad papunta sa silid aralan, ramdam niya ang mga matang nakatingin. Mga bibig na nakikigulo.

Sa bawat hakbang, parang mas bumibigat ang bag sa kanyang likod. Ngunit sa loob-loob niya pinipigilan niyang masaktan. Wala yan Arnold. Pag-aral ka lang. Huwag mong sayangin ang araw mo sa mga taong walang alam sa paghihirap. Pagsapit ng unang klase, umupo siya sa pinakalikod. Gaya ng nakasanayan, tahimik siyang naglabas ng notebook, ballpen at ilang lumang papel.

Ang ilan sa mga kaklase niya ay nag-uusap tungkol sa bagong cellphone, bagong sapatos, bagong kotse. Siya naman ay nakikinig lang. Hindi dahil naiinggit kundi dahil alam niyang ibang daan ang tinatahak niya. Grabe no si Rico may bagong iPhone na naman. bulong ng isa sa mga kaklase oh.

Regalo daw ng tatay niya si Arnold kaya. Anong phone niyan? Sabat ni Marco sabay kind sa iba. Baka yung may button pa. Sagot ni Jessa habang nagtawanan silang tatlo. Hindi na niya pinansin. Sa halip, nagtuon siya sa lecture ng professor. Ngunit kahit anong pilit niyang magpocus, paulit-ulit sa isip niya ang tawanan ng mga kaklase. Pagkatapos ng klase, dumiretso siya sa ctin.

Habang nakapila para bumili ng tinapay, muli na namang lumapit si Rico. Arnold, huwag mo na bilhin yan. Alam kong lugaw lang kinakain mo sa bahay. Baka mo magustuhan yung lasa ng tinapay dito. Biro ni Rico sabay tawa. May ilang estudyanteng narinig at nakisabay sa tawanan. Ngunit si Arnold huminga ng malalim.

Ayos lang, Rico. Sagot niya ng kalmado. Lugaw man yan o tinapay, pareho namang nakakabusog. Natigilan si Rico bahagyang natahimik ang mga nakikinig. Ngunit bago pa man makasagot ang mga ito, kinuha na ni Arnold ang tinapay at umalis. Hindi niya kailangan ng gulo. Ang gusto lang niya ay makapagtapos. Sa jeep pauwi, nakatanaw siya sa labas.

Nakikita niya ang mga batang naglalaro sa tabi ng kalsada. May ilan pang kumakain ng fish ball sa kanto. Sa isip niya, simple lang ang saya nila. Sana ganun din sa unibersidad. Wala sanang nangaapi. Wala sanang mayabang. Pagdating sa bahay, sinalubong siya ng amoy ng bawang at luya. Ang pamilyar na halimuyak ng lugaw ang agad nagpagaan ng loob niya.

“Anak, andiyan ka na pala.” bati ni Aling Tes habang hinahalo ang sabaw sa malaking kaldero. “Opo ma!” sagot niya sabay ngiti kahit may halong pagod sa mata. Kumain ka muna Arnold. May natira pa rito. Mainit pa. Tahimik siyang naupo at nagsimulang kumain. Habang pinagmamasdan siya ng ina, napansin nito ang lungkot sa kanyang mukha.

“Anak, bakit parang malungkot ka?” tanong ni Aling Tes habang nag-aayos ng mga mangkok. “Wala po ma.” mabilis niyang sagot. Masaya po ako basta’t nakakatulong ako sa lugawan, sapat na po iyon.” Ngumiti ang ina bagam’t alam niyang may itinatago itong bigat. “Arnold, alam kong may mga taong hindi makakaintindi sa atin,” wikaan nito.

Pero tandaan mo, anak, hindi mo kailangang ipaliwanag ang sarili mo sa lahat. Ang mahalaga, alam mo kung saan ka galing at kung ano ang pinaghirapan mo. Tumango si Arnold. Opo, ma. Naiintindihan ko po ngunit sa loob-loob niya may kirot pa rin. Hindi dahil sa mga salitang ibinabato sa kanya kundi dahil sa pakiramdam ng pagkakaiba na sa mundong ginagalawan niya tila may sukatan ng halaga batay sa kayamanan.

Makalipas ang ilang sandali, dumating si Mang Ramil pawisan at galing palengke. “Arnold, kamusta ang klase?” tanong nito habang ibinababa ang dala. “Ayos lang po, pa,” sagot niya. “Myo nakakapagod pero okay lang.” Buti naman. Alam mo anak, ang pagod sa pag-aaral ay puhunan. Hindi lahat binibigyan ng pagkakataong makatapos kaya sipagan mo pa. Paalala ng Ama.

Ngumiti si Arnold pilit man ngunit may kasamang pag-asa. Opo pa, gagawin ko po ang lahat. Habang nag-uusap sila, may pumasok na grupo ng mga suki, mga tricycle driver na matagal ng parokano. Arnold, pa-order nga ng tatlong lugaw yung may tokwa’t baboy. Sigaw ng isa. “Sige po, saglit lang.” Sagot niya sabay abot ng mangkok.

Habang nakikita niyang kumakain ang mga ito, napangiti siya. Sa lugawan na ito, walang mayaman o mahirap. Lahat pantay, lahat busog. Nang magtapos ang gabi at maisara nila ang lugawan, lumabas si Arnold sa harap ng bahay. Tahimik niyang pinagmasda ng mga bituin. Sa kanyang isipan, naroon pa rin ang mga tawa. Nina Rico, Marco at. Ngunit ngayon iba na ang pakiramdam.

Hindi ko kailangang ipaliwanag ang sarili ko. Mahina niang bulong. Hindi ko kailangang patunayan sa kanila ngayon. Balang araw makikita rin nila ang halaga ng aming lugaw. Pinakiramdaman niya ang malamig na simoy ng hangin at sa bawat pagbuga ng hininga tila unti-unting nababawasan ang bigat sa dibdib.

Sa loob ng bahay, narinig niya ang boses ng kanyang ina. “Anak, tulog ka na. Maaga pa bukas.” “Opo, ma. Sandali lang po. Tumingala siya sa langit at ngumiti. Ang mga bituin ay tila kumikislap na parang mga mata ng pag-asa. Paalala na kahit gaano kaliit, patuloy pa rin silang nagniningning. Sa sandaling iyon, nagpasya si Arnold sa sarili.

Hindi siya hihinto, hindi siya susuko, dahil bawat pangungutya na tinatanggap niya ay magiging gatong sa kanyang tagumpay. At balang araw, ang mga tawag na lugaw boy ay magiging tanda ng isang kwento ng pagbangon, isang kwentong ipinagluto ng pagmamahal, pinainit ng sakripisyo at tiningnan ng buong dangal. Mabilis ang paglipas ng mga araw habang ang karamihan sa mga kaklase ni Arnold ay abala sa mga gala, party at social media posts ng kanilang mga bagong sapatos o mamahaling cellphone.

Si Arnold naman ay abala sa mas tahimik ngunit mas makahulugang bagay ang pagtulong sa lumalaking negosyo ng kanilang pamilya. Sa una, garahe lamang ang lugawan nila. Ngunit dahil sa malinamnam na lugaw ni Aling Tes, nagsimula itong kilalanin sa buong barangay. Maging ang mga tagaibang bayan ay dumadayo na upang matikman ito.

Maraming gabi na halos hindi natutulog si Aling Tes at Mang Ramil para makapaghanda ng sangkap. Si Arnold naman kapag tapos na sa pag-aaral ay agad nagbibihis upang tumulong. Anak, magpahinga ka muna. Galing ka pa sa klase. Sabi ni Aling Tes habang tinatanggal ang takip ng kaldero. Ayos lang po, ma.

Mas gusto kong dito ako tumutulong. Sagot ni Arnold sa ngiti. “Hay, itong batang to parang hindi napapagod.” Natatawang wika ng ina. “Hindi po siguro ako napapagod kasi masaya po ako sa ginagawa natin.” tugon niya habang nag-aayos ng mga mangkok. Tuwing gabi, pagkatapos ng bentahan, madalas siyang maupo sa maliit na mesa at magbubukas ng lumang laptop.

Doon niya ginagawa ang simpleng business plan, isang listahan ng mga gastos, kita at mga ideya kung paano pa nila mapapalago ang negosyo. Hindi siya eksperto ngunit may disiplina siya. Sinusubukan niyang matutunan ang basic accounting, inventory at simpleng marketing sa pamamagitan ng panonood ng mga libreng video online.

Pa, kung magbubukas tayo ng branch sa kabilang bayan, mas madaming tao roon lalo na sa may terminal. Pwede tayong maglagay ng stall. Sabi ni Arnold isang gabi. Kaya ba natin ‘yun anak? Malaking puhunan din yan. Sagot ni Mang Ramil habang nagbibilang ng pera sa lumang kahon. Subukan po natin. Ako po bahala sa layout ng pwesto.

Tayo na mismo ang gagawa ng diseno. Hindi natin kailangang gumastos ng malaki. Hm. May punto ka Arnold. Sabi ng Ama sabay ngiti. Hindi na ako magtataka kung balang araw ikaw na mismo ang magpapatakbo ng lahat nito. At doon nga nagsimula ang unang maliit na branch ng lugaw ni Aling Tes. Isang lumang pwesto lamang ito sa tabi ng terminal ng jeep pero naging patok agad.

Sa unang linggo pa lang dumagsa na ang mga parokano, mga manggagawa, estudyante at mga biyahero na naghahanap ng masarap, mainit at abot kayang pagkain. Isang gabi habang nagbibilang ng kita na pangiti si Arnold. “Maha, grabe po ang dami pong benta natin ngayong linggo.” Masayang sabi niya. Oo nga anak,” sagot ni Aling Tess halatang nagpipigil ng luha.

“Hindi ko akalaing ganito lalaki ong lugawan natin. Dati ako lang, tatay mo at isang kaldero. Ngayon tatlong kaldero na tayo” sa bat ni Mang Ramil sa Baytawa. At may branch na tayo. Dagdag ni Arnold. Pero kahit lumago pa at tuma pa, sana hindi natin makalimutang dito tayo nagsimula sa garahe. Sandaling natahimik ang tatlo, ang tingin nila sa lumang garahe ay hindi lamang espasyo kundi simbolo ng kanilang mga pangarap.

Samantala, sa unibersidad abala naman ang mga kaklase ni Arnold sa pagpapasikat ng kani-kanilang mga gamit. Uy, nakita mo yung post ni Jessa? Nasa beach sila kagabi. Ang ganda ng resort. Sabi ng isang kaklase. Oo. Si Marco nga naka-brand new shoes. Ang mahal non. Imported daw. Sagot ng isa.

Si Arnold kaya? Tanong ni Rico na may halong pang-aasar. Siguro busy magtinda ng lugaw kagabi. Nagtawanan na naman sila. Naririnig ni Arnold ang usapan ngunit hindi na siya naapektuhan. Napangiti na lamang siya habang naglalakad sa pasilyo. Hawak ang lumang cellphone na halos ayaw ng mag-on. Hindi ko kailangang ipagyabang kahit ano,” bulong niya sa sarili.

Ang mahalaga, may ginagawa akong makabuluhan. Habang nakaupo sa ilalim ng puno sa bakuran ng unibersidad, madalas niyang isulat sa kanyang maliit na notebook ang mga plano niya para sa negosyo. Mga ideya tulad ng maglagay ng delivery service gamit ang motor. Gumawa ng lugaw na may espesyal na toppings. Magpatayo ng maliit na komisary.

Hindi niya kailangan ng mamahaling laptop o mayarbong opisina. Ang kailangan lang niya ay sipag, tiyaga at pananalig. Isang hapon habang papauwi, napatingin siya sa lumang garahe nila. Ang dingding nito ay may mga bakas ng mantika at usok ng kalan. Ngunit para kay Arnold, ito ang pinakamagandang lugar sa mundo.

Dito kami nagsimula, mahina niyang sabi. At kahit saan makarating, dito pa rin ako babalik. Lumapit si Aling Tes at tinabihan siya, “Anak, bakit nakangiti ka mag-isa diyan? Naalala ko lang po yung unang araw natin dito, ma.” Sagot niya. Yung halos walang bumibili. Pero ngayon ang dami na po. Nakakatuwa lang isipin.

Oo nga anak, pero kahit gaano tayo umunlad, tandaan mo, hindi tayo aangat kung hindi tayo marunong lumingon. Opo ma. Hindi ko po makakalimutan ‘to. Ngumiti si Aling Tes at hinaplos ang buhok ng anak. Alam mo Arnold, hindi lang lugaw ang binebenta natin. Binebenta rin natin ang tiyaga, pagmamahal at respeto sa bawat kumakain dito. Tumango si Arnold.

Kaya nga po ako proud sa lugawan natin. Hindi lang dahil pinapakain nito ang tiyan ng tao kundi pati puso nila. Habang lumalalim ang gabi, tahimik na naupo si Arnold sa harap ng laptop. Gumagawa na naman siya ng listahan, gastos, puhunan at target sales. Ngunit sa gitna ng kanyang pagsusulat, bigla siyang napatingin sa lumang larawan na nakadikit sa dingding.

Larawan nila ng kanyang mga magulang, nakangiti sa harap ng lugawan. Balang araw mga pa bulong niya. Gagawin kong kilala ang lugaw natin. Pero kahit sumikat hindi natin isasara ong garahe kasi dito nagsimula ang lahat. Lumabas siya sandali sa labas ng bahay. Tumingin sa kalangitan at huminga ng malalim. Sa bawat pituin na kumikislab.

Para bang nakikita niya ang bawat pagod, bawat pawis at bawat gabing walang tulog na ginugol ng kanyang mga magulang. Tahimik ang paligid ngunit sa puso ni Arnold may malakas na tinig na nagsasabi, “Hindi mo kailangang ipagsigawan ang tagumpay mo sapagkat ang tunay na tagumpay kusang naririnig sa puso ng mga taong nagsumikap.

At sa gabing iyon, sa harap ng lumang garahe, muling ngumiti si Arnold. Sa simpleng ilaw ng poste at halimuyak ng lugaw na sumisingaw sa hangin, muling nagpaalala sa kanya ang buhay na hindi kailangang maging marangya upang maging makabuluhan. Mainit ang singaw ng lugaw ng gabing iyon. Abala si Arnold sa paghahalo ng malaking kaldero habang si Aling Tes ay abala sa pagtanggap ng mga order.

Amoy bawang at luya ang paligid. Pamilyar na amoy na nagbibigay init sa bawat gabing malamig. Nakaapron si Arnold. Pawis at pagod pero kita sa mga mata niya ang kasipagan at dedikasyon. Wala siyang iniintindi kundi ang mga suki nilang matiang pumipila kahit 10 oras na ng gabi. Anak, pakidagdagan nga ng tubig ong isa. Masyadong malapot.

Sabi ni Aling Tes habang hinahalo rin ang isa pang kaldero. Opo, ma. Mabilis natugon ni Arnold. Habang kumikilos siya. Naririnig niya ang ingay ng mga tricycle sa labas at ang tawanan ng ilang kabataang dumadaan. At doon niya nakita ang hindi inaasahang grupo sina Rico, Marco at Jessa mga kaklase niyang kilala sa pagiging mayayabang.

May hawak silang milk tea na kaayos ang buhok at suot ang mamahaling damit na halatang bagong labas sa mall. “Uy, tingnan niyo.” sigaw ni Marco sabay turo kay Arnold. Si lugaw boy talaga oh? Nandito na naman sa paborito niyang kainan. Tumawa sila ng malakas. Napatingin sandali si Arnold pero agad niyang ibinalik ang tingin sa nilulutong lugaw.

Pinilit niyang manatiling kalmado. Hindi ito ang unang beses na nilapastangan siya ng mga ito. Pero bawat pagkakataon ay parang tinatamaan ng pako ang puso niya. Pabili nga ng lugaw. Sabad ni Jessa na may ngiti panunukso. May discount ba kapag kaklase mo? Sabay tawa ng dalawa. Tahimik lang si Arnold habang kinuha ang mangkok at sinimulang ihain ng lugaw.

Salamat sa suporta. Mayahon niyang sagot sabay abot ng mangkok. Hindi siya lumingon kahit narinig niya ang mga tawan ng grupo. Grabe pare, lugaw na nga lang. Ang kapal pa ng mukha magbenta. Pulong ni Rico pero sapat para marinig ng ilan sa paligid. Patuloy silang nagtawanan. Parang wala silang pakialam sa hiya ng iba.

Ngunit sa halip na sumagot, mas pinili ni Arnold na magpatuloy sa kanyang ginagawa. Alam niyang kung sasabay siya, mas lalo lang siyang bababa sa antas ng mga taong hindi marunong rumespeto. Isa pa, hindi siya lumaki para makipagtalo. Lumaki siya para matutong magtiis at magsikap. Habang patuloy sa paghalakhakang grupo, nakatingin si Aling Tes mula sa gilid.

Ramdam niya ang kirot sa puso. Nakita niya kung paano pinagtatawanan. Ang anak niyang buong araw ay nag-aaral at sa gabi ay nagbabanat ng buto. Napakapit siya sa apron at halos maiyak. Lumapit siya kay Arnold. Anak, bakit mo hinayaan silang ganon? Dapat man lang ipinagtanggol mo ang sarili mo. Mahina niyang sabi.

Ngumiti si Arnold kahit may bakas ng pagod at kaunting lungkot sa kanyang mga mata. Huwag niyo ng intindihin, ma. Hindi nila alam na itong lugawan ang magpapayaman sa atin. Natahimik si Aling Tes at bagaman halatang pinipigil ang luha, napangiti siya. Anak, hindi mo alam kung gaano ako proud sayo? Ngumiti rin si Arnold.

Ngunit sa loob-loob niya may apoy na unti-unting naglalagablab. Isang tahimik na pangako sa sarili. Darating ang araw, ma. Darating ang araw na hindi na nila ako pagtatawanan. Pag-alis ng grupo nina Rico, muling bumalik sa dati ang lugawan. Ang mga suki ay patuloy na kumakain. Ang ilan ay nakangiti kay Arnold bilang tanda ng paghanga sa kanyang pagpipigil.

“Yan ang anak mo, Tes.” sabi ng isang matandang lalaki na suki nila. Tahimik pero may dangal. Hindi basta nagpapadala sa tukso. Ngumiti si Aling Tes. Oo nga po. Alam niyo kahit bata pa yan marunong ng magtimpe. Hindi siya tulad ng iba na basta sumusuko. Habang pinupunasan ni Arnold ang mesa, hindi niya maiwasang mapatingin sa labas.

Nakita niya ang mga ilaw ng tricycle, ang kalsadang puno ng alikabok at ang lumang karatulang nakasabit sa dingding. Lugaw ni Aling Tes. Mainit, masarap mapagkalinga. Para kay Arnold hindi iyon basta karatula. Isa itong paalala ng kanilang pinagmulan. isang simbolo ng sakripisyo at pagmamahal. Makalipas ang ilang oras, nagsara na sila ng lugawan.

Habang nagliligpit, muling nagsalita si Aling Tes. Anak, hindi mo alam kung gaano kahalaga sa amin ng tatay mo ang tulong mo dito. Kung hindi dahil sa’yo, baka matagal na kaming sumuko. Tama na po ‘yan ma. Sagot ni Arnold habang nilinis ang kalan. Wala yon. Lahat naman po tayo nagtutulungan. Ganyan talaga ang pamilya. Tahimik silang nagpatuloy.

Ang katahimikan ng gabi ay tila nagbibigay ng espasyo para sa pagninilay. Sa kabila ng pagod, may kakaibang saya sa puso ni Arnold. Alam niyang may halaga ang ginagawa nila hindi lang para sa kabuhayan kundi para sa kanilang dangal bilang pamilya. Pagkatapos magligpit, umupo siya sa labas ng tindahan. Tumingala sa langit at nakita ang mga bituin.

Bakit kaya gann no? Bulong niya sa sarili. Kapag mahirap ka, parang madali kang pagtawanan ng iba. Ngunit agad din siyang ngumiti. Hindi bale ang mahalaga alam ko kung sino ako. Sa loob ng bahay, si Aling Tes naman ay nakatingin sa anak mula sa bintana. Napaisip siya kung gaano kabilis lumaki si Arnold. Mula sa batang umiiyak kapag napapaso sa lugaw.

Ngayon ay binata ng marunong magtimpi at magpatawad. Lumapit siya at marahang tinapik ang balikat ng anak. Arnold, halik na at magpahinga ka na. Maaga pa bukas tumango si Arnold at ngumiti. Opo, ma. Pero sandali lang po. Gusto ko lang magpahinga dito saglit. Habang nakaupo, pinikit niya ang mga mata. Sa isip niya, muling sumulpot ang mukha nina Rico, Marco at Jessa.

Ngunit sa halip na galit, awa ang naramdaman niya. Siguro hindi nila alam kung gaano kasarap ang lugaw kapag niluto mo ng may pagmamahal. Sa gabing iyon, isang panibagong lakas ang sumibol sa puso ni Arnold. Hindi niya kailangang patunayan agad ang sarili sapagkat alam niyang darating ang panahon na ang lugaw nilang pinagtatawanan ay magiging daan ng kanilang pag-angat.

At bago siya pumasok sa bahay, muli siyang tumingin sa kanilang lumang karatula. Mahina niyang bulong. Balang araw maikita nilang hindi nakakahiya ang magtinda ng lugaw. Nakakahiya lang kung wala kang respeto sa taong nagsusumikap. Ngumiti siya isinara ang ilaw ng tindahan at pumasok sa kanilang munting tahanan.

Sa dilim ng gabi, naroon ang liwanag ng pag-asa. at sa puso ni Arnold, nakaukit ang pangakong hindi siya titigil hangga’t hindi niya napapatunayan na ang taguring lugaw boy ay magiging isang pangalan ng tagumpay. Lumipas ang mga taon at tila dahan-dahang nagbago ang ihip ng hangin sa buhay ng pamilya ni Arnold.

Ang dating maliit na lugawan sa garahe ay unti-unting lumago. Mula sa isang kariton, naging kainan na may maayos na signage at sariling kusina. Ngayon may mga delivery trucks na may nakasulat na lugaw ni Aling Tes. Mainit, masarap, mapagkalinga. Tuwing umaga abala ang mga tauhan nila sa paghahanda ng mga order.

May mga empleyadong nagbabalot ng itlog, may naghihiwa ng luya at may mga driver na naghahatid sa iba’t ibang branch sa kalapit na bayan. Sa gitna ng lahat ng ito, si Arnold ngayon ay nasa kolehiyo pa rin. Ngunit nasa huling taon na ay patuloy na tumutulong sa pamamalakad. Arnold, anak, siguraduhin mong dumaan yung delivery sa San Rafael branch ha.

Sabi ni Aling Tes habang inaayos ang mga papel. Opo ma. Nakatawag na po ako kay Mang Boy. Paalis na rin daw po sila. Sagot ni Arnold na kasalukuyang abala sa pag-a-update ng inventory sa laptop niya. Hindi makapaniwala minsan si Arnold na ang simpleng lugawan nilang pinagtatawanan noon ay may sarili ng komisary.

Ang malaking kusina ay puno ng stainless na kagaman. malayo sa dating kalderong kinakalawang at kala na hinihipan pa bago umapoy. Ngunit kahit gaano kalaki ang kanilang narating, nanatili silang nakatapak sa lupa. Isang araw habang pinagmamasdan ni Arnold ang lumang garahe kung saan lahat nagsimula, nilapitan siya ng ama niya.

Anak, gusto mo bang ipaos na to? Para maganda na ring tingnan, modern na lugawan na. Sabi ni Mang Lo, sabay lingon sa lumang pader na may bitak na. Ngumiti si Arnold. Huwag na po pa. Hayaan na natin to. Dito po nagsimula lahat. Yan ang pundasyon ng tagumpay natin. Napangiti si Mang Lito. Tama ka anak. Kahit gaano kataas ang marating natin dapat nating kalimutan kung saan tayo nagsimula.

Sa eskwelahan naman, nanatiling tahimik si Arnold. Sa paningin ng mga kaklase, siya pa rin ang simpleng binata na walang hilig sa social media. o mamahaling gamit habang ang iba’y abala sa pagpapakita ng bagong cellphone o sapatos, si Arnold ay abala sa paggawa ng kaniyang thesis tungkol sa small business sustainability and family-based management.

Habang nasa library, narinig niya ang boses ni Rico. Oo, si Rico pa rin. Kaklase pa rin niya hanggang sa huling taon. Uy, tingnan mo si Arnold oh. Bulong nito kay Marco. Ang sipag talaga pero parang wala namang nangyayari. Akala mo kung sinong businessman sa dami ng notebook. Hindi na umiwas si Arnold.

Ngumiti siya at tumingin sandali. Kumusta, Rico? Medyo nagulat ang kaklase sa mahinaong tono niya. Ah ayos naman. Ikaw busy pa rin sa lugaw. Tumango si Arnold. Oh pero ngayon medyo mas marami ng trabaho. Delivery, branches, accounting. Maraming natutunan. Napangiti si Jessa na naroon din. Wow branches.

Ibig sabihin dumami na talaga kayo. Ngumiti lang si Arnold. Kaunti lang naman. Pero sapat para masuportahan ang pamilya at mga empleyado namin. Tahimik ang grupo. Parang biglang nagbago ang ihip ng hangin. Hindi ito yabang ramdam nilang totoo at taos sa puso ang mga sinabi ni Arnold. Pag niya, nadatnan niyang abala si Aling Tres sa pag-aayos ng mga papeles para sa bagong business permit.

Anak, tulungan mo nga ako rito. Ang dami na nating papeles. Nakakapanibago. Lumapit si Arnold at tinulungan siya. Sabi ko po sa inyo dati ma, darating din yung araw na hindi na tayo mangungutang para bumili ng bigas. Tumawa si Aling Tes. Oo nga. Ngayon nga tayo na ang bumibili ng bigas ng maramihan. Habang inaayos nila ang mga dokumento.

Napansin ni Arnold ang lumang resibo na nakasiksik sa folder. “Ma ano po to?” ngumiti si Aling Tes. Yan ang unang kinita natin noong unang araw ng lugawan. Dal lang yan pero yan ang dahilan kung bakit tayo nakabangon. Tinitigan iyon ni Arnold na para bang isang kayamanang walang katumbas. Iingatan ko to ma.

Paalala to ng lahat ng hirap natin. Makalipas ang ilang araw, dumating ang araw ng final defense ng thesis ni Arnold. Nakasuot siya ng simpleng long sleeves at itim na pantalon. Malinis, maayos pero hindi mamahalin. Habang ang iba ay nagmamadaling magpa-impress, kalmado lamang siya. Sa harap ng panel, ipinresenta niya ang kanyang pag-aaral tungkol sa familyowned enterprises.

Ang isang negosyo, sabi niya sa kalmadong tinig ay hindi lang tungkol sa kita. Ito ay tungkol sa puso, disiplina at respeto sa pinanggalingan. Kung alam mong pinagpaguran mo ang bawat tagumpay, hindi mo kailangang ipagyabang iyon. Tahimik ang silid. Ang mga panelist ay halatang humanga. Matapos ang presentasyon, isa sa kanila ang nagsabi, “Napakagandang pananaw, Mr.

Santos. Ramdam naming hindi lang ito research. Buhay mo mismo ang inspirasyon dito.” Ngumiti si Arnold. Salamat po, sir. Totoo po kasi galing sa lugawan ang pamilya ko. Pag-uwi niya, sinalubong siya ng pamilya. Kumusta anak? Tanong ni Aling Tes. Pasado po ma. Defense Dan sagot niya sa bayakap sa ina. Salamat sa Diyos sigaw ni Mang Lo.

Ang anak kong tindero ng lugaw magiging ganap na propal na. Natawa si Arnold ngunit sa loob niya hindi niya nakitang hiwalay ang pagiging tindero at pagiging propesyal. Para sa kanya pareho lang iyon. Parehong nangangailangan ng sipag at dangal. Kinagabihan, habang nagdadasal siya bago matulog, napaisip siya sa lahat ng pinagdaanan nila.

Ang mga gabing ginugol niya sa paghahalo ng lugaw ang mga pangungutyang tiniis niya at ang mga ngiting nakikita niya ngayon sa mukha ng mga magulang niya. Panginoon, mahinang dasal niya. Salamat po. Alam kong malayo pa ang tatahakin pero kung ito ang simula ng lahat ng biyaya, sapat na po ito para sa akin. Sa labas ng kanilang bagong bahay, tanaw pa rin ang lumang lugawan.

Ngayon ay may karatulang bagong pinturahan ngunit nanatiling may parehong pangalan. Tuwingabi mga taong kumakain doon. Estudyante, tricycle driver, construction worker tulad ng mga unang parokano nila noon. At tuwing dumaraan si Arnold laging may ngiti sa kanyang labi sapagkat alam niya hindi man siya makilala ng mundo bilang mayaman sa mata ng Diyos at ng kanyang pamilya.

Siya na ang tunay na matagumpay. Tahimik siyang naupo sa tabi ng lugawan. Tinanaw ang kalangitan at bulong niya sa sarili. Hindi kailangang maging sikat para matawag na matagumpay. Ang mahalaga, marunong kang magpasalamat sa kung saan ka nagsimula. At sa pag-ihip ng malamig na hangin ng gabi, tila narinig niya ang tinig ng kanyang ina mula sa loob.

“Anak, halika na! May lugaw pa rito. Mainit pa.” Ngumiti si Arnold tumayo at pumasok sa lumang lugawan. Ang lugar na saksi sa bawat luha, bawat ngiti at bawat tagumpay na kanilang tinamasa. Masilaw ang araw ngunit magaan ang hangin sa umagang iyon. Ang araw na pinakahihintay ng lahat ng mag-aaral. Sa loob ng malawak na covered court ng unibersidad, abala ang mga kaklase ni Arnold sa paghahanda.

May mga nag-aayos ng toga, may nagse-selfie, may tumatawa at nagyayabangan tungkol sa mga planong trabaho pagkatapos ng graduation. “Grabe, tapos na rin sa wakas.” sigaw ni Marco habang pinapahid ang pawis sa no after nito beach agad tumawa si Rico. Oo nga pero teka nasaan na si Lugao boy? Sabay taas ng kilay niya sabay lingon sa paligid.

Baka naglalakad pa lang mula bahay nila sabat ni Jessa habang nag-aayos ng lipstick. O baka naman nakasakay na sa tricycle niya. Biro pa niya na sinabayan ng halakhakan ng grupo. Sigurado ako. Muling sabi ni Rico habang inaayos ang kwelyo ng toga. Pagdating non, amoy lugaw pa rin. Tahanan muli, ang ilan pang kaklase sa paligid ay nakide sa biro.

Bagaman may ilan ding na tahimik, tila nagsawa na rin sa paulit-ulit na pangungutya. Ngunit si Arnold na wala pa sa venue ay hindi nila alam na may kakaibang umagang naghihintay sa kanila. Habang ang mga estudyante ay nagpipicturan at nagkukwentuhan, biglang may mga napalingon sa labas ng court. May narinig silang kakaibang ugong, malakas, paulit-ulit at papalapit.

Sa una, inakala nilang may paparating na bagyo o eroplano. Pero nang lumapit pa, napansin nilang may mga taong nagtitilian at naglalakad palabas. Uy, ano y? Tanong ni Jessa sabay hawak sa braso ni Marco. Parang helicopter. Sagot ni Marco na may halong pagdududa. Helicopter dito sa campus. Hindi naman siguro. Sabi ni Rico sabay tawa.

Malay mo baka may dumadalaw lang na pulitiko. Ngunit habang tumatagal lalong lumalakas ang ugong ng mga propeller. Ang hangin ay humahampas na sa mga banderita sa paligid ng field. At ang mga estudyante ay nagsimulang lumabas ng court para silipin kung sino ang paparating. Grabe, totoo nga. sigaw ng isang estudyante sa labas. May helicopter nga.

Nagkatinginan sina Rico, Marco at Jessa halatang sabik at curious. Tara tingnan natin ang yaya ni Marco. Lumabas sila sabay-sabay at doon nila nakita ang eksenang hindi nila malilimutan. Sa gitna ng malawak na field, unti-unting bumababa ang isang helicopter. Ang mga guro, magulang at estudyante ay nagkukumpulan, nagpipicturan at sumisigaw sa tuwa.

“Wow! Sino kayang VIP yan?” tanong ni Jessa habang tinatakpan ang mukha sa hangin mula sa propeller. Umugong ang paligid ng dumating ang helicopter. Sa una, isang mahina lamang na ingay ang narinig ng mga tao. Ngunit habang papalapit ito, unti-unting lumakas ang tunog ng mga propeller hanggang sa halos mabingi na ang mga nakatayo sa paligid ng field.

Nagtayuan ng mga estudyante, napahinto ang mga guro at pati ang mga magulang na abala sa pag-aayos ng mga upuan ay napatingala. Uy, helicopter nga. Sigaw ng isang mag-aaral habang tinatakpan ang kanyang buhok na tinatangay ng malakas na hangin. Nagkatinginan ang mga kaklase ni Arnold sina Rico, Marco at Jessa.

“Hindi kaya? Hindi. Imposible.” Sabi ni Rico habang pinipigilan ang toga niya na tinatangay ng hangin. Baka artista o pulitiko, sagot ni Marco. Ngunit halata sa kanyang mukha ang pagkasabik. Parang ang lapit-lapit na nito sa field. Wika ni Jessa sabay takip sa mukha. Nang tuluyang bumaba ang helicopter sa gitna ng malawak na damuhan.

Nagtakbuhan ang mga osisero upang masilip kung sino ang laman nito. Ang mga guro at staff ng paaralan ay nagtulong-tulong upang ayusin ang mga estudyanteng nagkukumpulan. Ang din mismo ay napatingin sa labas. nagtatanong sa kanyang assistant kung sino raw ang dumating. Habang bumabagal ang ikot ng mga propeller, tahimik na bumukas ang pinto ng helicopter.

Sa sandaling iyon, tila huminto ang lahat ng ingay. Ang mga mata ng mga estudyante ay sabay-sabay na tumutok sa lalaking bumaba. Isang binatang nakasuot ng simpleng barong tagalog. May maayos na tindig at ngiting puno ng kababa ang loob. Si Arnold. Halos hindi makapaniwalang bulalas ni Rico. Sunod na bumaba ang mga magulang ni Arnold, si Mang Lito at Aling Tes.

Kapwa nakasuot ng marangal ngunit hindi magarbo. Ang kanilang mga mukha ay may dalang ning tagumpay na hindi kailan man kayang tumbasan ng yaman o karangyaan. Tahimik ang lahat. Ang dating ingay ng mga biruan ay napalitan ng bulungan at pagkamangha. May mga estudyanteng nagtatakip ng bibig.

May mga nakanganga at ang ilan ay napayuko sa hiya. Dumaan si Arnold sa gitna ng mga estudyante papasok sa venue. Sa bawat hakbang niya, tila naglalaho ang lahat ng masasakit na salitang ibinato sa kanya noon. Wala siyang bakas ng galit sa mukha. Tanging payang ngiti lamang. Lumapit si Jessa halatang kinakabahan. Arnold, ikaw kayo pala ang dumating sa kan ng helicopter.

Ngumiti si Arnold. Oo, kami nga. Kasama ko sina mama at papa. Ngayon lang nila ang gustong maranasan sumakay. Sumingit si Marco, hindi pa rin makapaniwala. Pero paano? Sa inyo ba talaga yon? Sandaling natahimik si Arnold bago sumagot. Hindi po amin ang helicopter. Mahinahon niyang sabi. Pero pinagamit sa amin ng isa naming business partner.

Sabi niya, “Dapat daw maranasan naming pamilya yon dahil simula pa lang puro hirap ang dinaanan namin.” Napasulyap siya sa langit parang pinipigil ang luha at lahat ng to dugtong niya. Nagsimula lang sa lugaw. “Lugaw?” tanong ni Rico halos pabulong. Ngumiti si Arnold ngunit sa ngiting iyon ay may lalim na parang kayang bumura ng lahat ng nakaraan.

Oh Rico, galing yan sa lugaw na pinagtatawanan niyo noon. Walang sumagot. Parang biglang natuyo ang mga salita sa bibig ng lahat. Ang mga kaklase niyang minsang tumawa sa kanya ay ngayo’y hindi makatingin ng diretso. Ang ingay ng paligid ay muling napalitan ng katahimikan. Ngunit ngayon hindi na ito katahimikan ng paghamak.

Isa itong katahimikan ng pagkamangha at paghiya. Lumapit si Jessa halos nagmamakaawa ang tono. Arnold, patawad ha. Hindi namin alam, hindi namin alam na ganito na pala kayo ka-successful. Maamo ang sagot ni Arnold. Walang dapat ikahiya, Jessa. Wala akong galit sa inyo. Alam ko minsan talaga hindi natin agad nakikita ang halaga ng simpleng bagay.

Pero yung lugaw na iyon yun ang bumuhay sa amin. Yun ang nagturo sa akin ng sipag. At yun din ang dahilan kung bakit ako nakatayo rito ngayon. Nakatungo si Rico. Hindi na siya makatingin kay Arnold. Pare, ang tanga ko pala noon. Ang yabang ko. Hindi mo kailangang sisihin ang sarili mo. Sagot ni Arnold. Ang importante natututo tayo.

Sa sandaling iyon, may marahang lumapit na guro ang kanilang advisor na si Ma’am Dela Cruz. Arnold sabi niya, “Ang mga magulang mo ay dapat kong batiin. Hindi ko akalaing ang tahimik kong estudyante noon ay may ganitong kwento ng tagumpay.” Ngumiti si Arnold. Salamat po ma’am pero hindi po ito tungkol sa kayamanan para po ito sa mga magulang kong hindi sumuko kahit kailan.

Nakangiti si Aling Tes habang pinagmamasda ng anak. Anak, sabi ko sao noon darating ang araw na makikita nila kung gaano kabuti ang bunga ng lugaw natin. Ngumiti si Arnold at yumakap sa ina. Oo nga po ma. Tama kayo. Sa wakas dumating na rin yung araw na yon. Habang nakatayo sila sa gitna ng venue napapaligiran ng mga kaklas guro, mararamdaman ang kakaibang aura ng respeto at paghanga.

Hindi ito dahil sa helicopter o sa kayamanan kundi dahil sa kwento ng isang pamilyang nagsimula sa hirap. At ngayon ay patunay na hindi kailanman hadlang ang pagiging simple para makamit ang tagumpay. Muling nagkatinginan sina Rico, Marco at Jessa. Wala silang masabi kundi ngiti. Sa mga mata nila, mababakas ang pagkilala sa taong minsang tinawag nilang lugaw boy.

Ngayon, malinaw sa kanilang lahat, hindi pala ito basta-basta. Lugaw boy. Siya ang binatang tinuruan ng lugaw kung ano ang halaga ng sipag, kababa ang loob at paggalang. At habang papasok si Arnold sa loob ng venue, sumunod sa kanya ang tingin ng lahat. Tilabidbit niya ang mensaheng mananatili sa bawat isa.

Ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa sasakyan mong sinasakyan kundi sa kung gaano mo pinahahalagahan kung saan ka nagsimula. Tahimik ng ngumiti si Arnold, huminga ng malalim at bumulong sa sarili. Salamat Panginoon sa wakas natapos ko na hindi lang ang pag-aaral kundi ang pagsubok na minsang nagpaluha sa akin. At sa sandaling iyon nang humupa ang ugong ng helicopter, ang katahimikan ng paligid ay napalitan ng palakpakan hindi para sa helicopter kundi para kay Arnold.

Matapos ang seremonya ng pagtatapos, unti-unti ng nagsimula ang masayang kaguluhan sa paligid. Ang mga estudyante ay nagpipicturan kasama ang kanilang pamilya. Ang iba na may nagtatakbuhan paakyat sa entablado para mag-selfie. Ngunit sa gitna ng kasiyahan, kapansin-pansin si Arnold. Nakaupo lamang sa gilid. Pitbit ang kanyang medalya at diploma at ngiting payapa ang nakahabis sa kanyang mukha.

Lumapit si Aling Tes at hinaplos ang balikat ng anak. Anak, hindi ko mapigilan yung luha ko. Parang kailan lang nagtitinda tayo ng lugaw sa gilid ng kalsada. Ngayon heto ka graduate na. At tinitingala pa ng mga dating ng hamak. Ngumiti si Arnold at humalik sa noon ng ina. Kung hindi niyo po ako sinamahan sa lahat ng hirap ma, hindi ako aabot dito.

Ang diploma na para sa inyo ni papa. Napatango si Mang Lo. Nakangiting na kamasid. Tama ka ran anak. Pero higit sa lahat gusto kong ipagmalaki ka hindi dahil sa mga naabot mo kundi dahil hindi mo nakalimutan kung sino ka. Habang nag-uusap silang tatlo, isang pamilyar na boses ang marahang lumapit mula sa likuran. Arnold.

Paglingon niya, nakita niya si Rico, ang dating pinakabibo at mayabang sa klase. Ngayon ay tila hindi makatingin ng diretso. Nakatungo ito halatang kinakabahan. May hawak pang maliit na papel, tila, sulat o mensahe. Bro, mahina nitong sabi. Pasensya na ha. Hindi namin alam noon. Hindi ko alam. Ang tingin ko lang sao dati mahirap, tahimik, walang direksyon pero mali ako.

Ang totoo ikaw pala ang may pinakatatag na direksyon sa ating lahat. Tahimik lang si Arnold sa unaamasid sa kaibigan na dati nagpasimuno ng mga biro sa kanya. Paglaon ay tinapik niya si Rico sa balikat. Wala ‘yun bro. Lahat naman tayo nagkakamali. Ang mahalaga natuto tayo. Napangiti si Rico sabay bunot ng mahina niyang tawa.

Grabe ikaw pa rin yung Arnold na kilala ko. Hindi nagbabago kahit anong mangyari. Siguro kasi sagot ni Arnold, kapag masyado kang nasanay sa hirap, natututunan mong pahalagahan kahit maliit na bagay. Hindi mo na kailangan ipagyabang kung ano ang meron ka kasi alam mong pwedeng mawala lahat yon sa isang iglap. Nakatungo si Rico halatang tinamaan.

Tama ka Ran. Alam mo bro, ngayong nakikita kita parang gusto kong magsimula ulit. Maging mas totoo sa sarili ko. Ngumiti lang si Arnold at iniabot ang kamay. Walang huli para magsimula, Rico. Basta bukas ang puso mo laging may pagkakataon. Nagkamayan silang dalawa at sa sandaling iyon tila nabura ang lahat ng mga panlalait at galit ng nakaraan.

Habang sila’y nag-uusap, lumapit din sina Marco at Jessa. Si Jessa na minsang umiwas sa kanya dahil nahihiya raw makitang kausap ang lugaw boy ay ngayon ay may ngiting may halong hiya at paghanga. Arnold, sabi ni Jessa, gusto ko ring humingi ng tawad. Noon pinabayaan kong matawa sa mga biro nina Rico.

Hindi ko ipinagtanggol ka kahit alam kong mali. Patawarin mo ako. Tumango si Arnold. Wala akong sama ng loob Jessa. Ang totoo natutuwa pa nga ako na nandito ka ngayon para magsabi niyan. Ang buhay kasi parang lugaw. Kahit gaano katagal mong pakuluan, lalambot din ang tigas ng loob kapag sinabayan ang tiyaga at init ng puso. Natawa si Jessa sabay punas ng luha.

Ikaw talaga pati sa mga salita mo may lugaw. Lugaw lang talaga ang alam kong ihambing. Biro ni Arnold sabay tawarin. Pero yun ang nagpatatag sa amin eh. Nakatingin lang si Marco, hindi umiimik. Nang sa wakas ay nagsalita siya. Seryoso ang tinig. Arnold, saludo ako sayo pare. Hindi ko akalaing ganito ka pala katatag.

Ikaw ang patunay na yung mga taong tahimik. Sila yung may pinakamaraming pinagdaanan. Ngumiti si Arnold. Salamat Marco. Basta tandaan niyo, lahat tayo may pagkakataon para umangat. Hindi kailangan ng helicopter o malaking negosyo. Kailangan lang ng puso, tiyaga at pananalig sa Diyos. Habang nag-uusap sila, napapansin ng mga guro at magulang sa paligid ang kakaibang tagpong iyon.

Ang grupo ng mga kabataang dati ay punong-puno ng yabang at kompetisyon. Ngayo’y nakatayo sa paligid ni Arnold. Nagkakabiruan, nagkakape at nagkukwentuhan ng may respeto. Si Arnold talaga. Sabi ni Ma’am Dela Cruz sa kapwa guro, ibang klase ang aura ng batang yan. Hindi niya kailangang magyabang para mapansin. Ang presensya niya sapat para magturo ng aral. Tumango ang isa pang guro.

Kung ganito lang sana ang lahat ng estudyante marunong tumanggap ng hirap, marunong magpatawad at marunong tumingin sa pinanggalingan. Sa di kalayuan, nakatayo sina Aling Tes at Mang Lito. Parehong may mga luhang hindi maitago. Liwanag ng mata ko talaga ong batang to. Sabi ni Aling Test, mahina ang boses. Ang daming umapo ni minsan hindi siya nagdamdam.

Laging sinasabi, “Ma, balang araw mai din nila.” Ngayon ayan na. Sagot ni Mang Lo. Nakangiti. Hindi lang nila siya naintindihan. Hinangaan pa. Nagpatuloy ang kasiyahan. Ang mga kaklase ni Arnold ay naglapitan isa-isa. Bawat isa may dalang mga simpleng salita ng paghingi ng tawad at paghanga. May mga nagsasabing Arnold, idol ka namin.

May mga humihingi ng payo kung paano magsimula ng negosyo at may ilan pang gusto raw tumulong sa lugawan ng pamilya niya. Ngunit sa bawat papuri, isa lang ang sagot ni Arnold. isang ngiti at isang simpleng salamat. Lahat ng to galing kay Lord. Sa huli nang halos maubos na ang tao sa venue, tumayo si Arnold sa gitna ng stage kung saan kanina lang ginanap ang seremonya.

Tinitigan niya ang mga bakanteng upuan at sa isip niya, bumalik ang mga ala-ala. Ang pagbebenta ng lugaw sa umaga bago pumasok sa klase, ang mga biro ng kaklase, ang mga gabing nag-aaral habang nagluluto sa tabi. Tahimik siyang napangiti. Lahat ng sakit may kapalit. Lahat ng hirap may bunga. Bulong niya sa sarili.

Sa dulo ng silid, lumapit si Rico muli. Arnold, may plano ka ba pagkatapos nito? Ngumiti siya, marami. Pero ang una kong plano, tulungan pa ang mas maraming tao. Gusto kong iangat ang mga kagaya natin na nagsimula sa wala. Kasi kung ako nagawa akong tumayo, kaya rin nila. Natahimik si Rico.

Grabe bro, hindi lang pala ikaw ang matagumpay. Inspirasyon ka na rin. Ngumiti si Arnold at marahang sumagot. Kung may natutunan ka sa kwento ko, yun na ang tunay na tagumpay para sa akin. At sa sandaling iyon, habang humahaplos ang dapiton sa kanilang paligid, tila nagsara ang isang pahina ng nakaraan, puno ng sakit ngunit tinatakan ng kapatawaran at pagbabago.

Ang mga dating mapangata ngay’y humahanga. Ang dating katawa-tawa ngayo’y simbolo ng inspirasyon. At si Arnold ang binatang simpleng tindero ng lugaw ay patunay na sa kababaang loob naroon ang pinakatotoong anyo ng tagumpay. Dito ko na nga po isasara ang kabanatang pinamagatang lugaw boy ang tunay na tagumpay