Si Aling Dely, isang tindera ng gulay sa palengke sa loob ng maraming taon, ay nagsikap buong buhay para mapagtapos ang kanyang nag-iisang anak na lalaki. Nang ikasal ito, labis ang kanyang tuwa—ibinenta niya ang lahat ng naipon, halos ₱3.8 milyon, para makabili ng isang condominium unit sa Quezon City. Gusto lang niyang may maayos na tirahan ang mag-asawa, hindi na kailangan magrenta buwan-buwan.

Nang iabot niya ang titulo ng lupa, ngumiti lang siya at sabing:
– “Matanda na ako. Wala na akong ibang pangarap kundi makita kayong masaya. Ituring n’yo na ’to bilang regalo ng nanay.”

Noong una, mabait at malambing ang manugang niyang si Trina.
– “Nanay, dito na po kayo tumira. Sayang ang renta sa probinsya.”

Pero paglipas ng apat na taon, unti-unting nagbago si Trina. Naging mainitin ang ulo, madalas magreklamo:
– “Ang dami n’yong kalat, Nay. Lagi kayong maingay, nagkakasakit tuloy ang bata.”

Isang araw, habang ang anak ni Aling Dely ay nasa business trip, nagulat siya nang makita ang sarili niyang mga gamit nakasiksik sa isang maleta sa may pinto.
– “Nanay, matanda na po kayo. Baka mas mabuti bumalik na kayo sa probinsya. Masikip na dito,” malamig na sabi ni Trina.

Hindi na nagsalita si Aling Dely. Sa halip, tahimik niyang kinuha ang maleta at bumaba sa lobby ng condo. Doon siya tumawag sa isang numero—kalma pero matatag ang boses.

Tatlong araw makalipas, nagulat si Trina nang makatanggap ng opisyal na abiso mula sa korte…

Tatlong araw matapos palayasin ni Trina si Aling Dely mula sa condo, abala ang babae sa pag-aayos ng bahay. Pakiramdam niya, sa wakas, tahimik na rin ang paligid. Walang magpapaalala kung paano magluto ng adobo, walang magpupuna sa pag-aalaga niya sa bata.

Ngunit nang tumunog ang doorbell, hindi niya alam na doon magsisimula ang pagkabagsak ng lahat.

“Delivery po!” sigaw ng guard. Inabot nito ang isang sobre na may tatak ng Quezon City Regional Trial Court.

Nagtataka, binuksan ni Trina iyon—at halos mahulog ang hawak niyang kape nang mabasa ang laman:

“Notipikasyon mula sa korte: Isinampa laban kay Trina Santos at Miguel Santos ang kaso ng ‘illegal possession of property’ (iligal na pagmamay-ari ng ari-arian).”

Hindi siya makapaniwala.
– “Ano ‘to?! Paanong illegal possession, eh amin ‘tong bahay na ‘to!”

Nang dumating si Miguel, ang anak ni Aling Dely, hinarap agad niya ito.
– “Miguel! Yung nanay mo! Nagsampa siya ng kaso laban sa atin!”

Tahimik lang si Miguel. Binasa niya ang dokumento, at unti-unting pumait ang mukha niya.
– “Trina… hindi ko alam kung paano ko sasabihin ‘to sa’yo. Pero totoo—hindi nakapangalan sa atin ang condo. Sa pangalan pa rin ni Nanay.”

– “Ano?! Pero binigay niya ‘to, ‘di ba? Siya pa ngang nagsabi—‘regalo ng nanay’!”
– “Oo, pero walang deed of donation. Wala ring transfer of ownership. Ibig sabihin, sa batas… siya pa rin ang may-ari.”

Nanginginig si Trina.
– “Hindi! Hindi ako papayag! Hindi niya puwedeng bawiin ‘to!”

Sa Korte

Makaraan ang dalawang linggo, nagharap sila sa korte. Tahimik si Aling Dely, suot ang simpleng baro’t saya, habang si Trina ay nakataas ang noo, kasama ang abogado.

“Your Honor,” panimula ng abogado ni Aling Dely, “ang condominium na ito ay binili ng aking kliyente gamit ang sariling ipon. Wala siyang pirma sa anumang dokumentong nagsasabing ipinamimigay niya ito bilang donasyon. Kaya’t malinaw na siya ang tunay na may-ari.”

Sumabat agad ang abogado ni Trina:
“Pero Your Honor, may mga saksi! Marami ang nakarinig na ibinigay na raw ni Aling Dely ang bahay sa mag-asawa!”

Ngumiti lang si Aling Dely.
“Hindi po lahat ng sinasabi ay totoo sa mata ng batas,” mahinahong sagot niya. “Wala akong pinirmahan. At higit sa lahat, hindi ko kailanman ibinigay ang pagmamahal kong may kasamang bahay na ganito basta-basta sa taong walang respeto.”

Tahimik ang silid. Kahit ang hukom ay tila natigilan sa huling linya ni Aling Dely.

Matapos ang ilang linggong pagdinig, lumabas ang hatol:

“Ang condominium ay nananatiling pag-aari ni Gng. Adelaida ‘Dely’ Cruz. Ang mga nakatira rito ay inaatasang lisanin ang lugar sa loob ng pitong araw.”

Ang Pagbagsak ni Trina

Pag-uwi ni Trina, nagwawala siya.
– “Miguel! Paano mo hinayaan ‘to? Bahay natin ‘to! Anong klaseng anak ka?”

Ngunit si Miguel ay tila naubusan na rin ng lakas.
– “Trina, ikaw ang nagsimula nito. Kung hindi mo siya pinalayas, hindi aabot sa ganito.”

– “So kasalanan ko ngayon?!”
– “Oo! Kasalanan mo! Nakalimutan mo na kung sino ang nagbigay sa atin ng lahat!”

Tahimik ang bahay, maliban sa iyak ng anak nilang si Miko, limang taong gulang.
– “Mama, bakit si Lola umiiyak sa TV?” tanong ng bata, nakatingin sa balita sa TV kung saan ipinapalabas ang kwento ni Aling Dely—isang matandang babae na pinagtabuyan ng sariling manugang matapos bilhan ng bahay.

Napaupo si Trina. Ngayon niya lang naramdaman ang bigat ng konsensya.

Ang Pagbabalik ni Aling Dely

Pagkaraan ng isang buwan, bumalik si Aling Dely sa condo. May dalang mga dokumento at isang ahente ng real estate.

Pagpasok niya, naroon pa rin si Trina, nakaupo sa sahig, namumutla.
– “Nanay… patawarin n’yo ako. Hindi ko alam… Hindi ko alam kung bakit ko nagawa ‘yon.”

Tahimik lang si Aling Dely.
– “Hindi mo kailangang humingi ng tawad sa akin, hija. Pero kailangan mong matutunan ang leksyon. Ang bahay, puwedeng bilhin. Pero ang respeto—kapag nawala, hindi na basta maibabalik.”

Tumingin siya sa ahente.
– “Pakipirma na. Ibenta na natin ‘tong unit. Ililipat ko ang pera sa scholarship fund ng mga batang ulila sa Tondo.”

Napahinto si Trina.
– “Ibig sabihin… hindi n’yo rin titirhan?”
– “Hindi ko kailangan ng malaking bahay. Mas gusto kong makita na may batang magkakaroon ng pagkakataon, kagaya ng anak kong pinagtapos ko noon.”

Hindi nakasagot si Trina. Sa unang pagkakataon, tumulo ang luha niya—hindi dahil sa bahay, kundi sa hiya at pagsisisi.

Epilogo

Lumipas ang dalawang taon. Si Trina at Miguel ay nagsimulang muli sa maliit na apartment sa Caloocan. Si Trina ay nagtrabaho bilang guro sa preschool. Tuwing araw ng Linggo, dinadala nila si Miko sa Tondo—doon kung saan nagtatayo si Aling Dely ng Dely’s Scholars Foundation, isang maliit na charity para sa mga batang walang magulang.

Isang araw, lumapit si Miko sa kanya.
– “Mama, sabi ni Lola Dely, kapag marunong daw tayong magpatawad, mas magaan sa puso.”

Ngumiti si Trina, pinunasan ang luha, at tumingin sa langit.
– “Oo anak, tama si Lola mo. Kasi minsan, ang pinakamagandang ganti… ay ang hindi pagganti.”

Moral ng kwento:
Ang kayamanan ay madaling mawala, pero ang kabutihan at respeto—’yan ang tunay na yaman na dapat pahalagahan.