Nagbihis mahirap ang binatang milyonaryo at dumalo sa reunion ng mga kaklase pero nagulat siya noong kaladkarin siya palabas ng mga kaklase niya. Magandang araw sa inyo mga kaserye. Ngayon ay buklatin natin ang panibagong pahina na naglalaman ng paksang. Hindi habang buhay mahirap. [Musika] Sa loob ng isang lumang silid aralan ng kolehiyo, laging nakaupo si Eman sa pinakadulong bahagi hindi dahil gusto niyang mag-isa kundi dahil iyon ang kinalalagyan ng mga estudyanteng ayaw ng atensyon.

Kupas ang kanyang uniporme. Halatang ilang taon ng ginagamit. Ang sapatos niya’y may maliit na siwang sa gilid na tinatakpan niya ng itim na electrical tape para hindi mahalata ng mga guro. Sa kanyang bag, laging nakatago ang simpleng baon, tinapay na may palaman na margarina at isang maliit na boteng tubig.

Nandito na si Pulubi. Sigaw ng isa niyang kaklase habang papasok si Eman. Nagkatawanan ang iba. Ang ilan ay nagpukol ng mapanuyang tingin. Samantalang ang iba na may nagbulungan tila may ikinukwento tungkol sa kanya. Sanay na si Eman sa ganitong eksena. Hindi na siya nagrere-react. Imbesy marahan siyang dumiretso sa kanyang upuan.

Iniiwas ang paningin sa mga mata ng mga mapanuyang kaklase. Pare, tingnan mo sapatos niya oh. Butas na yata. Sabat ng isa pa, nagkandahagikhikan ng iba. May tumapik pa sa balikat ng katabi nito at sabay sabing, “Grabe, paano nakakapasok dito yan? Pati hangin siguro naririnig na ang mga hininga niya sa kahirapan. Nakatungo lang si Eman.

Pinilit niyang hindi magpahalata ng emosyon. Ngunit sa ilalim ng kanyang katahimikan, dama niya ang hapdi ng bawat salitang binibitawan. ng mga ito. Sa bawat halakhak na tumatama sa kanyang pandinig, parang isa siyang maliit na bato sa gitna ng malalaking batong walang awang bumabangga sa kanya. Hindi habang buhay ganito,” bulong niya sa sarili, mahina ngunit mariin.

Pagdating ng oras ng reces, naglabasan ang mga estudyante papunta sa cantin. Ang ilan ay may baong pera para bumili ng burger, fried chicken o milk tea. Samantala, si Eman ay nagpaiwan sa silid. Binuksan niya ang kanyang lumang bag at inilabas ang dalawang pirasong tinapay na nilagyan ng manipis na margarina.

Tahimik niyang kinain yon tila ba yon ang pinakamasarap na pagkain sa mundo. Biglang may pumasok na tatlong kaklase sina Rico, Arnel at Dennis. Mga kilalang siga at pilyo sa klase. Oh, ayun na naman ang baon ni Eman. Tinapay na naman. Grabe bro, baka naman may palaman na ginto yan kaya araw-araw niyang kinakain.

An Rico sabay tawa. Nagkatawanan sina Arnel at Dennis. Kinuha pa ni Arnel ang isa pang piraso ng tinapay mula sa bag ni Eman. at nilaro ito sa kanyang kamay. “Pare, baka mabawasan ka ng yaman kapag kinain ko ito. Ah, biro niya.” Napilitan si Eman na kunin muli ang tinapay. Ngunit maingat ayaw niyang magpakita ng galit. “Pakiusap, akin na lang yan.

” mahina niyang sabi. Ngunit imbes na ibalik agad, itinaas ni Dennis ang tinapay sa ere at nagkunwaring kakagatin. Ay Eman, baka masarap ito. Ah, tawa na naman ang lahat. Sa puntong iyon, pinili ni Eman na manahimik. Alam niyang kung papatulan niya, mas lalo lang siyang lalaitin. Inihanda niya ang sarili na lamunin ang bawat salita at biro dahil sa kanyang isipan ay malinaw.

Darating ang araw na magbabago ang lahat. Kinagabihan, matapos ang klase. Habang ang mga kaklase niya ay nagsisakay ng mga sasakyang hatid ng kanilang magulang, si Eman ay naglakad pauwi. Malayo ang kanyang nilalakad dahil hindi siya kayang sunduin o hatiran. Sa bawat hakbang, ramdam niya ang bigat ng kahirapan. Ngunit sa kanyang dibdib ay naroon din ang ningas ng pag-asa.

Habang naglalakad, muling bumalik sa kanyang isipan ang mga nangyari sa maghapon. Ang mga tawa, ang mga panlalait at ang pakiramdam na tila wala siyang halaga. Ngunit imbes na malugmok, pinili niyang gawing gasolina ang lahat ng iyon. Hindi habang buhay ganito ulit niya sa sarili. Balang araw titigil din ang pagtawa nila.

Balang araw ako naman ang tatayo ng may dangal. Minsan sa klase nila may professor na nagpapa-activity kung saan kailangang magpakilala ang bawat isa at ibahagi ang kanilang pangarap. Sunod-sunod na nagsalita ang mga kaklase ni Eman. Ako gusto kong maging doktor. Ako naman abogado. Ako balak kong magnegosyo ng sarili kong kumpanya.

Dumating ang turno ni Eman. Maraming nakatingin ang ilan ay mayiti ng panlilibak. Ngunit buo ang kanyang loob. Ang pangarap ko ay makapagpatayo ng negosyo. Gusto kong magkaroon ng sariling kumpanya balang araw. Halos sabay-sabay na nagtawanan ang kanyang mga kaklase. Negosyo eh wala ka ng puhunan. Baka tindahan ng yelo o kaya fish ball cart sa kanto.

Natawarin ang ilan na parang iyon na ang pinakatawa-tawang narinig nila. Ngunit si Eman ay hindi nagpatalo sa kahihian. Nakatingin siya sa sahig. Mahina ang tinig ngunit matatag. Pangarap lang naman ang hinihingi, hindi ba? At wala namang masama kung mangap mataas. Natahimik saglit ang lahat. Ngunit bago pa siya makapagpatuloy, agad ng pinalitan ng tawanan ang sandaling iyon.

At gaya ng dati, si Eman ay muling nanahimik. Pag-uwi niya, nadatnan niya ang kanyang ina na naghahanda ng hapunan. Isang simpleng lugaw na may kaunting asin. Napansin ng ina ang pagod sa mukha ni Eman. Anak, kumain ka na. Pasensya na at ito lang ang meron tayo. Ngumiti si Eman at umupo sa mesa. Ayos lang po, Inay. Basta kasama ko kayo. Sapat na ito.

Ngunit sa loob-loob niya, nanumpa siyang hindi habang buhay. Ganito ang buhay nila. Inay, bigla niyang sabi. Pangarap ko pong magtagumpay balang araw. Hindi ko po hahayaan na habang buhay tayong maghihirap. Hinawakan siya ng kanyang ina sa balikat at ngumiti ng may pag-aasa. Naniniwala ako sayo anak. Basta magsikap ka, maaabot mo ang pangarap mo.

At sa gabing iyon bago matulog, muling bumulong si Eman sa sarili. Hindi habang buhay ganito. Lumipas ang mga buwan matapos ang enggrandeng seremonya ng pagtatapos. Ang dating magulong silid aralan ay napalitan ng mga bagong eksena. Sa kani-kanyang buhay ng mga nagtapos. Ang ilan sa mga kaklase ni Eman ay mabilis na nakahanap ng trabaho.

May mga pinalad na agad na natanggap sa mga kumpanyang pinapasukan ng kanilang mga magulang. May iba naman na nagpatuloy ng mas mataas na pag-aaral sa ibang bansa. Pare, tanggap na ako sa law firm ng tito ko. Pagmamalaki ni Rico sa group chat nila. Wow, congrats. Sagot ng ilan sabay tawa ng emoji.

Ako naman aalis na next month. May offer ako sa Singapore. Sabat naman ni Arnel. Mabilis na nakahanap ng daan ang karamihan. Ngunit para kay Eman ang simula ay mas mabato kaysa sa inaasahan. Pitpit ang lumang folder na naglalaman ng kanyang mga credentials. Araw-araw ay pumipila si Eman sa iba’t ibang opisina. Nakasakay siya sa jeep pawis na pawis habang inaasam na baka sa pagkakataong iyon ay magkaroon na ng magandang balita.

Ngunit sa bawat paglalakad niya palabas ng gusali, dala-dala niya ang parehong sagot. Pasensya na wala kaming bakante. Opo. Tatawagan ka na lang namin. At least may experience ka ba? Napapailing si Eman. Wala siyang maipakitang koneksyon. Wala ring makapangyarihang apelyido. Ang tanging dala niya ay diploma at determinasyon.

Ngunit tila ba sa mundong ito hindi iyon sapat. Pag-uwi, nadatnan niya ang ina na naghihintay sa hapag. “Anak, kamusta ang application mo?” tanong ng ina sabay abot ng baso ng tubig. Nagpumilit siyang ngumiti. “Okay lang po, Inay. Baka bukas may makuha na ako.” Ngunit sa loob-loob niya, ramdam niya ang bigat ng bawat pagkadismaya.

Isang gabi, nakahiga siya. ngunit hindi dalawin ng antok. Nakatitig siya sa kisamin ng kanilang maliit na bahay. Hanggang kailan ako maghihintay? Tanong niya sa sarili. Kung hindi ako makakapasok, baka oras na para gumawa ng sarili kong paraan. Naalala niya ang mga pagkakataon noong nasa kolehio siya. ang pagbebenta ng ballpen, sitzeria at kahit printed notes para lang may baon siya.

Bagam’t maliit, iyon ang naging sandigan niya noon. Kung kinaya ko noon, kaya ko rin ngayon. Basta magsimula ako,” bulong niya sa sarili. Kinabukasan, agad siyang pumunta sa palengke at bumili ng ilang piraso ng paninda. Mga candy, biscuit. at soft drinks. Ipinuwesto niya iyon sa isang maliit na mesa sa tapat ng kanilang bahay.

“Anak, sigurado ka ba dian?” tanong ng ina. Medyo nag-aalala. “Opo, inay. Kahit maliit basta may simula, hindi ko na kayang umasa sa wala.” Unang araw ng kanyang munting negosyo halos walang bumibili. Ngunit hindi nawalan ng pag-asa si Eman. Binati niya ang mga batang dumadaan. Inalokang mga ito ng candy sa halagang piso.

May ilang bumili at bagamat’t maliit dama niya ang tagumpay. “Salamat po, Kuya Eman.” Bati ng isang bata matapos bumili. Ngumiti siya. Ang mga baryang iyon bag’t kakaunti ay patunay na posible ang kanyang nais. Lumipas ang ilang linggo, unti-unting dumami ang suki. May mga kapitbahay na bumibili ng soft drinks tuwing tanghali at mga bata na araw-araw na dumaraan para sa kind at biskuit.

Sa bawat kita may maliit siyang naitatabi nadagdagan na naman ang paninda mo ah. Pansin ng isang kapitbahay. Opo ate. Unti-unti lang po basta tuloy-tuloy. Minsan dumaan ang isa niyang kaklase si Dennis sakay ng motorsiklo. Huminto ito sandali at nakita si Eman na nag-aayos ng mga paninda. Uy, Eman. Ikaw pala yan.

Nagtitinda ka na lang ngayon? Tanong nito. Halatang may halong biro. Hindi nagpahalata ng hiya si Eman. Oo. Dito muna. Mahirap makahanap ng trabaho eh. Tumawa si Dennis. Grabe pare, kami nga busy sa opisina. Ikaw naman busy sa soft drinks. Good luck na lang. At umalis ito, iniwan si Eman na muling naging tampulan kahit sandali. Ngunit imbes na madismaya, pinanghawakan niya ang sarili niyang prinsipyo.

Hindi nila alam. Dito magsisimula ang lahat. Lumipas ang mga buwan, lumaki ang kanyang tindahan. Mula sa mesa sa tapat ng bahay, nakabili siya ng maliit na pwesto sa palengke. Nadagdagan ang kanyang paninda, noodles, canned goods at asukal. Araw-araw ay naroon siya mula madaling araw hanggang gabi.

Walang sawang nag-aayos ng paninda at nag-aasikaso ng mga mamimili. Kuya Emman, pabili nga po ng dalawang sardinas. sabi ng isang suki. “Sige po, heto. Salamat po ulit.” sagot niya sabay ngiti. Dahil sa sipag at tiyaga, nagkaroon siya ng tiwala mula sa mga tao. Ang dating binatang minamaliit ay unti-unti ng nakikilala bilang maaasahang tindero habang ang mga kaklase niya ay abala sa opisina, nakasuot ng corporate attire at nasa malamig na opisina, si Eman ay pawis at araw-araw nasa palengke.

Ngunit sa bawat tubo, dama niya ang kalayaan. Walang boss, walang nakatali. Siya ang may hawak ng kanyang oras. Minsan naririnig niya ang mga chismis tungkol sa kanya. Si Eman. Ah oo. Nagtinda na lang yon. Sayang college graduate pa naman. Sana nag-opisina na lang. Ngunit sa halip ng masaktan ngumiti siya. Hindi nila alam.

Hindi lang basta pagtitinda ang ginagawa ko. Ito ang unang hakbang patungo sa mas malaking bagay. Isang gabi habang inaayos ang kita, kinausap siya ng kanyang ina. Anak, hindi ko alam kung paano mo nagagawa ito araw-araw pero proud ako sayo. Hindi ka sumuko. Ngumiti si Eman. Inay, alam kong mahirap.

Pero alam ko rin na balang araw lalaki ito. Hindi habang buhay ganito. Maniwala po kayo, darating ang araw na hindi na tayo kakain ng lugaw lang. Tumulo ang luha ng kanyang ina. Naniniwala ako sao anak. Sa bawat araw na lumilipas lumalakas ang paniniwala ni Eman sa sarili. Sa maliit na tindahan na iyon, nakita niya ang sinag ng pag-asa. Habang ang mga kaklase ay patuloy na umaakyat sa kani-kanilang career, siya naman ay tahimik na bumubuo ng pundasyon ng kanyang pangarap.

Ang binatang minsang tinawanan at nilait ay unti-unti ng nakahanap ng puwang sa mundo ng negosyo. At sa kanyang isipan, malinaw ang nakasulat. Hindi habang buhay ganito. Ito pa lamang ang simula. Lumipas ang ilang taon mula ng itayo ni Eman ang kanyang maliit na tindahan. Sa simula, kakaunti lamang ang kanyang paninda.

Mga delata, instant noodles, soft drinks, asukal, bigas at ilang pangunahing pangangailangan ng tao. Madalas siya mismo ang nag-aayos ng mga kahon. Nag-aabot ng paninda at nagbibilang ng sukli. Hindi siya nakahihinga ng maluwag noon. Bawat sentimo ay mahalaga. Bawat tubo ay iniingatan. Ngunit sa kabila ng pagod hindi siya nawalan ng sigla.

Darating din ang panahon. Bulong niya habang nagbubukas ng tindahan bago sumikat ang araw na lalaki rin ito. Lalaki kasabay ng aking pangarap. At hindi siya nagkamali. Nang makita ng mga kapitbahay ang kasipagan ni Eman. Nagsimula silang masanay na sa kanya bumibili. Mabait siya sa mga suki. Palaging may ngiti at pagbati. Kung wala silang barya, siya mismo ang gumagawa ng paraan.

Kung gipit, pinapautang niya kahit maliit basta’t kilala niya. Sa simpleng gawin niyang iyon. Unti-unting dumami ang nagtiwala sa kanya. Isang hapon, habang nagbibilang siya ng kita, napansin niyang mas malaki kaysa sa inaasahan ang kanyang kinita. Umupo siya sa kahoy na bangko at matagal na tinitigan ang mga baryang nakakalat sa mesa.

Kung dati walang gustong bumili sa akin, ngayon nakikita ko na may patutunguhan pala. mahina niyang sabi. Mula sa maliit na tindahan, nakaisip si Eman ng paraan upang lumago ang negosyo. Nagbenta siya ng wholesale sa mga karenderya at maliliit na tindahan sa kabilang barangay. Ginamit niya ang kanyang maliit na motorsiklo upang maghatid ng mga produkto.

Madalas habang nagmamaneho, binabalikan niya ang mga araw sa kolehiyo kung saan siya ang laging tampulan ng tukso. Kung nakikita lang nila ako ngayon, bulong niya habang nagbibyahe. Marahil ay hindi na sila tatawa. Ngunit sa halip na isipin ang paghihigante, ginawa niya itong inspirasyon. Lumipas pa ang mga taon at sa kanyang pagpupursigi lumawak ang tindahan.

Nagdag siya ng sangay sa katabing bayan at nagtagal ay nakapagpatayo ng maliit na bodega. Doon niya ang mas maraming paninda, hindi lamang grocery items kundi pati mga construction supplies at appliances. Minsan tinanong siya ng isa sa kanyang mga traba si Leo. Sir, paano niyo po nagagawa lahat ito? Ang hirap kaya magsimula mula sa wala. Ngumiti si eman.

Kapag wala kang ibang masasandalan kundi ang sarili mo, matututo kang kumayod ng higit sa kaya mo. Ang sikreto, tiyaga, tiwala at disiplina. Wala akong shortcut na tinahak. Lahat ng ito pinaghirapan ko. Hindi naglaon na kilala si Eman sa mas malawak na komunidad. May mga negosyanteng lumapit upang makipag-partner.

Ang ilan ay nag-aalok ng kapital. Ang iba ay nagmumungkahi ng kooperasyon. Sa bawat pag-uusap, maingat si Eman. Hindi siya pumapasok basta-basta sa kasunduan. Pinipili niya ang mga taong may malasakit at may integridad tulad ng prinsipyong hinawakan niya mula pa noong siya’y walang-wala. Hanggang sa dumating ang isang malaking oportunidad.

Isang kilalang kumpanya ng retail chain ang nakapansin sa kanyang mabilis na paglago. Ginoong Eman sabi ng isang executive sa kanya sa isang pulong, “Nais naming makipag-partner sa inyo. Ang network ninyo sa mga probinsya ay kahanga-hanga. Maaari nating palawakin pa ito ng mas malaki.” Tahimik lamang si Eman habang nakikinig.

Sa loob-loob niya hindi pa rin siya makapaniwalang ang dating pinagtatawanan na Eman ay kausap na ngayon ng malalaking negosyante. Pag niya, napatingala siya sa kalangitan. Salamat Panginoon bulong niya. Dahil sa lahat ng sakit at hirap mas lalo niyo akong pinalakas. Sa bawat taon, mas lumalaki ang negosyo ni Eman.

Nagkaroon siya ng mga sangay sa iba’t ibang lungsod. Mula sa grocery at wholesale, pumasok din siya sa food manufacturing, real estate at logistics. Unti-unti ang pangalan niya ay naging kilala. Isa sa mga pinakabatang negosyanteng milyonaryo sa bansa. Ngunit kahit pagano nanatili siyang simple. Hindi siya nagmamayabang sa publiko. Madalas ay suot pa rin niya ang simpleng polo at pantalon at hindi halata sa itsura niya ang kanyang estado.

Kapag bumabalik siya sa baryo, bumibili pa rin siya sa tindahan ng dati niyang suki at kumakain sa karenderyang madalas niyang puntahan noong siya’y nagsisimula pa lamang. Sir Emmanonaryo ka na pero dito ka pa rin kumakain. Biro ng may-ari ng karenderya. Mas masarap ang pagkain dito. Sagot niya sabay ngiti.

At higit sa lahat hindi ko makakalimutan kung saan ako nanggaling. Gayunman, sa likod ng kanyang tagumpay may mga ala-ala pa ring bumabalik sa kanya. mga ala-ala ng pang-aapi, panlilibak at pagtawa ng kanyang mga kaklase sa bawat bagong kontrata at bagong gusaling kanyang pinatatayo, minsan ay naririnig niya sa kanyang isip ang mga boses noon.

Wala kang mararating, Eman. Kawawa ka naman. Palaging kupas ang damit. Hindi ka bagay dito. Napapikit siya at napapailing. Hindi dahil nais niyang gantihan ang mga iyon kundi dahil alam niyang kung wala ang mga sakit na iyon. Marahil ay hindi siya magiging kasing tatag. Isang gabi habang nag-iisa sa kanyang opisina, binuksan niya ang lumang kahon ng ala-ala.

Nandoon pa rin ang ilang larawan noong kolehiyo kung saan siya ay nasa pinakalikod halos hindi pinapansin. Pinagmasdan niya ito ng matagal. Salamat mahina niyang bulong. Kung hindi ninyo ako tinrato ng ganoon, baka hindi ako ganito kasipag ngayon. Si Eman ay nanatiling mapagkumbaba. Sa kabila ng kanyang milyon-milyong kita at mga ari-arian, marami siyang natutulungan.

Nagpapatayo siya ng mga scholarship program para sa mga kabataang mahihirap. Nagbibigay ng tulong pinansyal sa mga community project at tumutulong sa mga nasalanta ng kalamidad. Para sa kanya ang kayamanan ay hindi sukatan ng dangal kundi pagkakataon upang magbigay. Ang totoo, minsan niyang sinabi sa isang panayam, “Ang tagumpay ay hindi lang kung gaano karami ang pera mo.

Ang tunay na tagumpay ay kung gaano karaming tao ang natutulungan mo gamit ang yaman na iyon.” Subalit kahit malayo na ang kanyang narating, may isang bagay na hindi pa rin niya nakakalimutan. Ang masasakit na ala-ala ng kolehiyo. Tuwing naaalala niya ang mga pagtawa at panlalait ng kanyang mga kaklase, hindi niya maiwasang mapahinga ng malalim.

Hindi upang magkimkim ng galit kundi upang ipaalala sa sarili na may sugat pa rin doon. Sugat na unti-unti niyang tinatanggap ngunit hindi pa rin tuluyang nawawala. Hindi habang buhay ganito, naaalala niyang sabi niya noon sa kanyang sarili. At ngayon tuwing naaalala niya iyon, may ngiti na siyang kasunod. Maagang nagbukas ng kanyang email si Eman isang umaga.

Sanay na siya na puro business inquiries, proposals at mga paanyaya mula sa iba’t ibang kumpanya ang nakikita niya. Ngunit isang mensahe ang agad na tumawag ng kanyang pansin. Isang subject line na nakapagpabalik sa kanya ng ala-ala. Grand Alumni Reunion. Napahinto siya sa pagbubukas ng ibang email.

Tinitigan niya ng matagal ang imbitasyon bago niya ito binuksan. Magandang araw mga kapwa batchmates. Oras na para muling magsama-sama at sariwain ang ating mga ala-ala sa kolehiyo. Ang grand reunion ay gaganapin sa isang kilalang events venue sa lungsod. Lahat ng proponal, negosyante at maging ang mga nakapag-abroad ay inaasahang dadalo.

Hindi ito dapat palampasin. Sama-sama tayong magsaya at magkumustahan. Natahimik si Eman. Parang biglang lumabo ang paningin niya habang binabasa ang mga salitang iyon. Hindi niya maiwasang bumalik ang isip sa nakaraan. Hoy eman, baon mo na naman tinapay. Tuwang kaklase noon. Wala ka bang pambili kahit pansit kanton man lang? Sabat ng isa.

At ang pinakamasakit, hindi ka bagay dito, Eman. Baka dapat sa ibang paaralan ka na lang. Sa bawat ala-ala, parang may kutsilyong muling humihiwa sa kanyang dibdib. Noon pakiramdam niya ay wala siyang halaga. Isa siyang hamak na estudyante na walang maipagmamalaki, laging nakatungo at palaging nilalamon ng katahimikan upang huwag lang makaganti.

Napapikit siya at huminga ng malalim. Ilang taon na ang lumipas. Bakit ganito pa rin ang bigat ng ala-ala? Maya-maya, tumunog ang kanyang cellphone. Isang mensahe mula kay Arnold, isa sa iilang kaklase na hindi nakisali noon sa pang-aapi sa kanya. “Pre, nabasa mo na ba yung tungkol sa reunion?” “Punta ka ha.

Ang dami raw pupunta pati mga nasa abroad babalik.” Sayang kung hindi ka makikita ng iba. Napangiti si Eman kahit may kabigatan ng dibdib. Hindi pa rin nagbabago si Arnold pala kaibigan, maasahan at hindi mapanghusga. Oo, nakita ko. Hindi ko pa alam kung pupunta ako. Wika ni Eman. Sumagot naman si Arnold at sinabing, “Ano ka ba? Dapat pumunta ka kahit simpleng kumustahan lang. Wala namang masama.

” Hindi agad nakasagot si Eman. Ang totoo, maraming emosyon ang nagtutunggali sa kanya. Takot, alinlangan at hindi maipaliwanag na kaba. Habang nakaupo sa kanyang opisina, pinagmasdan niya ang mga larawan sa dingding, ribbon cutting ceremonies, business awards at mga retrato kasama ang mga trabahador ng kanyang kumpanya.

Lahat ng iyon ay bunga ng kanyang sipag at tiyaga. Pero bakit parang hindi sapat ang lahat ng ito para burahin ang sugat ng nakaraan? Tanong niya sa sarili. Nilingon niya ang kalendaryo. May ilang linggo pa bago ang reunion. Sapat na panahon para magpasya. Ngunit sa kanyang puso, alam niyang hindi lang simpleng desisyon ito.

Para bang pagbabalik sa nakaraan, isang pagsubok kung kaya na ba niyang harapin ang mga dating ng hamak sa kanya. Kinagabihan, habang kumakain siya ng hapunan sa kanyang bahay, kinausap siya ng isa niyang malapit na tauhan. si Leo. Sir, parang malalim iniisip nyo. Sabi ni Leo habang nag-aayos ng mesa, napabuntong hininga si Eman.

May natanggap kasi akong imbitasyon. Reunion ng batch namin sa kolehiyo. Ah, reunion Ed maganda po yun, sir. Kumustahan? Kasayahan? Hindi ganon kadali. Sagot ni Eman. Kung alam mo lang kung paano nila ako tinrato noon, tumahimik si Leo. Alam niya ang ilang bahagi ng kwento ng kanyang amo kung paano ito nagsimula mula sa wala.

Ngunit ngayon lamang niya nakita ang bigat sa mukha ni Eman. Pero sir,” wika ni Leo matapos ang ilang sandali. Hindi na kayo ‘yung Eman noon. Ngayon ibang tao na kayo. Baka ito na ang pagkakataon para ipakita sa kanila. Hindi para magyabang kundi para makita nila kung gaano kayo nagbago. Napatingin si Eman kay Leo.

May katotohanan sa sinabi nito. Kinabukasan, muling nag-message si Arnold. Pre, confirm na daw yung venue. Ang ganda. pangmalakihan. Sponsor pa raw ang isa sa batchmate natin na may-ari ng kumpanya sa Manila. Pupunta ka na ba? Sabihin mo na. Oo. Ngayon mas malinaw na sa isip ni Eman ang sagot. Hindi siya pupunta upang ipamukha ang kanyang tagumpay kundi upang makita ang paglalakbay ng bawat isa.

Ang reunyon ay hindi para maghamog kundi para magbalikt tanaw at kumilala sa kanilang mga pinagdaanan. Kinuha niya ang cellphone at nag-type, “Sige Arnold, pupunta ako.” Halos agad nag-reply ang kaibigan. “Yun, ayos. Excited na ako makita ka.” Ngumiti si Eman. Sa unang pagkakataon, mula ng mabasa niya ang imbitasyon, nakaramdam siya ng gaan sa dibdib.

Ngunit isang bagay, ang sigurado siya. Hindi siya pupunta sa reunion bilang milyonaryo Eman na nakikilala ng lahat ngayon. Pupunta siya bilang Eman na kilala nila noon. Simple, payak at walang anumang palamuti. Kung pupunta man ako, magbibihis ako ng gaya ng dati.” Mahina niyang bulong habang nakatingin sa salamin.

Ayokong makilala nila ako dahil sa suot ko. Gusto kong makita nila ako kung paano nila ako tinitingnan noon. At sa isiping iyon, unti-unting tumibay ang kanyang pasya. Sa mga sumunod na araw, habang abla siya sa kanyang negosyo, paminsan-minsan ay sumasagi sa isip niya ang nalalapit na pagtitipon. Hindi niya alam kung ano ang magiging reaksyon ng mga kaklase kapag nakita siya.

Ngunit sa kaibuturan ng kanyang puso, alam niyang handa na siyang muling humarap sa nakaraan. Hindi bilang biktima, kundi bilang taong nagtagumpay sa kabila ng lahat. Habang pinagmamasdan niya ang lungsod mula sa kanyang bintana, naramdaman niya ang kakaibang kapanatagan. Darating na ang araw na iyon wika niya sa sarili at haharapin ko sila hindi para ipakita kung sino ako ngayon kundi para ipaalala sa sarili ko na hindi na ako ang dating Eman na kanilang tinatawanan.

Dumating ang araw na pinakahihintay ang grand reunion ng kanilang batch. Maagang nagising si Eman ngunit hindi tulad ng karaniwang araw na puno ng meeting at negosyo. Kakaibang damdamin ang bumabalot sa kanya ngayon. Humarap siya sa kanyang aparador na puno ng mamahalin at branded na kasuotan. Mga barong nayari sa pinakamagandang tela at mga suit na kadalasang ginagamit niya sa pagtanggap ng mga parangal o pakikipagkita sa malalaking negosyante.

Ngunit hindi iyon ang hinanap niya. Sa halip, inilabas niya ang isang lumang polo, puti ngunit may bahagyang kupas nasa edad. Simpleng pantalon na wala ng kinang at sapatos na matibay pa ngunit halatang hindi mamahalin. Pinagmasdan niya ang sarili sa salamin. Ganito nila ako nakilala noon. Mahina niyang bulong at ganito rin nila ako makikita ngayon.

Hindi niya dinala ang kanyang mamahaling sasakyan. Sa halip, sumakay lamang siya ng simpleng kotse na ginagamit niya sa mga hindi opisyal na lakad. Walang driver, walang alalay. Tanging siya lamang. Nang makarating siya sa venue, ramdam niya agad ang marangyang paghahanda. Malalaking ilaw, pulang carpet at mga magagarang sasakyan na nakaparada sa labas.

mga SUV, luxury cars at ilan pang brand na tanging mayayaman lang ang kayang bilhin. Tumigil siya saglit sa pagpasok at napangiti. Kung dati wala man lang akong pamasahe, ngayon kaya kong bilhin kahit alin sa mga iyan. Pero hindi ito tungkol sa kanila kundi tungkol sa akin. Naglakad siya papasok.

Pagbukas ng pinto, agad niyang narinig ang malalakas na tawanan at masiglang musika. Ang mga kaklase niya ay nagkukwentuhan sa maliliit na grupo. Nakasuot ng mamahaling damit at halatang proud sa kanilang mga narating. Ngunit nang mapansin siya ng ilan, saglit na tumahimik ang paligid sa kanyang dinaraan. Uy, si Eman bulong ng isang babae habang tinatapik ang kasama. Oo nga.

Aba, hindi pa rin nagbago. Kupas na polo, lumaang pantalon. Grabe, parang wala talagang narating. Pumunta pa dito. Narinig niya ang ilang tawanan na tila pilit na tinatago ngunit sadyang lantad sa kanyang pandinig. Sa isang sulok, may narinig pa siyang usapan ng dalawang lalaki. Pare, tingnan mo si Eman.

Ang itsura parang hindi pa rin makalabas sa hirap. Tama ka. Samantalang tayo may mga kumpanya at trabaho na sa abroad. Siya ewan ko kung anong ginagawa sa buhay. Pinili niyang huwag pansinin. Tahimik siyang naglakad. papunta sa isang bakanteng mesa at umupo. Hindi niya sinabayan ang mga nagkakausap. Hindi rin siya nagsalita. Habang nakaupo siya, patuloy ang bulungan at pasimpleng pagtawan ng ilan.

Ang iba pilit siyang tinitingnan mula ulo hanggang paa. Wari sinusukat kung saan siya nakarating. “Hindi talaga nagbago, sabi ng isa. Medyo malakas ang boses para marinig siya. Kahit reunion hindi man lang nagsuot ng desenteng damit. At bakit kaya nagpunta pa dito? Para ba makikain lang? Narinig niya ang bawat salita at sa kabila ng lahat nanatili siyang tahimik.

Nakatingin lamang siya sa entablado kung saan nakasulat ang malalaking letra. Grand alumni reunion. Sa loob-loob niya, ramdam niyang bumabalik ang bigat ng kanyang nakaraan. Parang kahapon lamang nang siya’y pagtawanan sa gitna ng klase dahil sa kanyang kupas na damit o dahil sa kanyang baong tinapay. Ngayon, muli siyang nakaupo, tahimik at initidsa ng mga mata ng panlalait.

Ngunit may malaking kaibahan. Alam niya sa sarili na iba na siya ngayon. Maya-maya nilapitan siya ng dalawang babae. Mga dating kaklase niyang kilala noon sa pagiging mapagmalaki. “Hi, Eman!” Bati ng isa. Ngunit halata ang pang-aasar sa tono. Ikaw pala yan. Hindi ka nagbago ha. Simple pa rin. Siguro busy ka sa paghahanap ng trabaho.

Dagdag ng kasama sa Baytawa. Tinitigan lang sila ni Eman at ngumiti ng mahina. Mabuti naman kayo. Mukhang maganda ang mga trabaho ninyo ngayon. Nagkatinginan ng dalawa bahagyang natahimik. Ngunit hindi nagtagal. Muling tumawa at umalis na tila nagdududa kung bakit wala siyang ipinagmamalaki. Habang tumatagal, mas dumadami ang mga bulungan.

May ilan pa ngang dumiretso sa mesa niya upang mang-asar. Eman, bakit parang hindi ka pa rin umuunlad? Alam mo kung gusto mo, tutulungan ka namin mag-apply sa abroad. Biro ng isa na nakabarong at halatang mataas ang posisyon sa kumpanya. Salamat sagot ni Eman. Pero ayos na ako sa kung nasaan ako ngayon. Talaga lang ha.

Tugon ng lalaki sabay nangisi. Eh baka naman nahihiya ka lang. Huwag kang mag-alala. Tutulungan ka namin. Narinig iyon ng mga nakapaligid at muling nagtawanan. Ang ilan ay tumingin kay Eman na para bang isa siyang bagay na kahabag-habag. Ngunit sa kabila ng lahat, hindi natin si Eman. Pinili niyang manahimik at manatili sa kanyang mesa.

Pinagmamasdan niya ang mga kaklase. Ang iba’y masaya sa kanilang kwento. Ang iba’y abala sa pagpapakita ng kanilang tagumpay. Darating din ang oras ng katotohanan,” wika niya sa sarili. Ngunit hindi pa ngayon, hayaan ko muna silang tumawa. Hayaan ko muna silang maliitin ako sapagkat higit pa rito ang ipapakita ng panahon. Nang magsimula ang programa, nagkaroon ng role call kung saan binabanggit ang mga naging propesyon ng bawat isa.

Maraming pangalan ang tinawag. engineer, nurse, abogado, negosyante, manager sa ibang bansa. Malalakas ang palakpakan, malalawak ang mga ngiti. Ngunit nang tawagin ang pangalan ni Emman, tahimik ang ilan at may narinig pang mahihinang tawa. Si Eman. Naku, ewan ko kung anong ginagawa nito ngayon.

May nagsabi sa likod, “Baka sari-sari store lang ang negosyo niyan.” Dagdag pa ng isa. Tahimik lang si Eman nakaupo at nakangiti ng banayad. Hindi niya kailangan ng paliwanag. Hindi pa ito ang tamang oras. Habang nagpatuloy ang gabi, ramdam niya ang tila pagkukulong ng ilan sa kanya sa imahe ng kahapon.

Ngunit sa kabila ng lahat, wala siyang pinagsisihan. Ito mismo ang desisyon niyang pinili. Ang bumalik bilang dating Eman na kanilang kilala. Hindi siya nagkamali ng isip sapagkat alam niyang ang pag-ikot ng oras ay magdadala rin ng pagbabago. At sa katahimikan niyang iyon sa mga panunukso at tawanan na pinili niyang tiisin, lalo niyang napatibay ang kanyang pasya.

Hindi siya narito para makipagtalo. Hindi rin para magyabang. Narito siya upang patunayan sa sarili na kaya niyang harapin ang mga multo ng nakaraan ng hindi natitinag. Sa kanyang isip, malinaw ang kanyang kasunod na mga salita. Hindi habang buhay ganito. At ngayon bagam’t siya’y muling pinagtatawanan, alam niyang ang oras ng katotohanan ay malapit ng dumating.

Maingay at masigla ang paligid ng bulwagan. Tumutugtog ang banda. May mga nagsasayaw at ang mga dating magkakaklase ay abala sa kanya-kanyang kwentuhan. Halata ang kasiyahan ng marami. Ngunit sa isang sulok, tahimik lamang na nakaupo si Eman. Ang kanyang simpleng kasuotan ay lalo pang naging kapansin-pansin sa gitna ng mga mamahaling barong, gown at kumikislap na alahas na suot ng iba.

Hindi nagtagal. May ilang napansin sa kanya. “Uy, tingnan mo.” Bulong ng isa. Nandito si Eman. Akala ko ba wala na yun sa mapa? Mukhang ganun pa rin. Kupas ang polo, luma ang sapatos. Tumawa ang kasama. Siguro nakisilip lang dito. Malay mo baka nagbabakasakali ng libre. Sa bawat bulungan. Ramdam ni Eman ang mga matang nakatuon sa kaniya ngunit pinili niyang huwag pansinin.

Humigop siya ng tubig mula sa baso sa harap niya pilit na pinapakalma ang sarili. Ang tanging nasa isip niya ay ang pangakong pinitiwan bago pa man siya pumarito. Hindi ako narito para magyabang. Narito ako para makita kung hanggang saan na sila. Ngunit tila hindi kuntento ang ilan. Tatlong lalaki mga dating kaklase na noon pa man ay kilala na sa pang-aasar ang lumapit.

Ang isa sa kanila si Ramil ay agad nagsalita. Hoy Emmanas ang boses nito na tila ba nais iparinig sa lahat. Bahagiang nag-angat ng tingin si Eman at mahinahong sumagot. Reunion ito ng badge hindi ba? Kaya narito ako. Napailing si Ramil. Reunyon ng matagumpay Eman. Hindi para sa mga alam mo na. Sinipat nito mula ulo hanggang paa ang suot ni Eman at sabay tawa.

Umalingawngaw ang tawanan ng iba pang nakarinig. Baka nagkamali ng veno to. Dagdag pa ng isa. O baka naman naglalako pa rin ng paninda sa kanto at napadaan lang. Hirit naman ng ikatlo. Ramdam ni Eman ang bigat sa dibdib pero pinili niyang manahimik. Pinisil niya ang sariling palad sa ilalim ng mesa.

Pinipigil ang damdaming unti-unting kumukulo. Hindi siya pumarito para makipagtalo. Subalit hindi doon nagtapos ang lahat. Biglang kinabig ni Ramil ang braso niya. Halika nga rito. Bago pa makapalag, nakaladkad na siya palabas ng mesa. Ang ilan ay agad na nagsigawan. Oh ayan na si Eman nadampot na sigaw ng isa.

May mga nagtatawanan may sumisigaw ng pulubi pulubi at may kumukuha pa ng litrato gamit ang kanilang cellphone. Bitawan mo ako. Mahinahong wika ni Eman. Sinusubukan pa ring huwag patulan. Ngunit lalo lang itong ikinatwa ni Ramil. Ano? Bibitawan kita eh. Hindi ka naman bagay dito. Tingnan mo ang itsura mo.

Kahit anong pilit mong sumama, mukha ka pa ring kawawa. Lalong humiyaw ang tawanan ng mga nakapaligid. Ang ilan ay halos mabulunan sa tindi ng halakhak. Sa gitna ng ingay ramdam ni Eman ang bawat salita na parang matalim na kutsilyong tumatagos sa kanyang pagkatao. Hindi siya takot sa kahihian ngunit ang bigat ng damdaming muli siyang ibinabalik sa nakaraan.

Ang mga araw na siya’y tinitingnan na wala. Walang silbi, walang halaga. Hindi ka nababagay dito! sigaw pa ni Ramil sabay tulak sa kanya patungo sa pintuan. Saglit siyang napahinto. Napatingin si Eman sa buong bulwagan. Sa mga dating kaklase na abala sa pagtawa. Sa mga nagbubulungan. Sa ilan ding tahimik lang at walang pakialam.

At sa sandaling iyon, ramdam niya ang kirot na pilit niyang itinagong matagal na panahon. Ngunit hindi siya sumigaw, hindi siya lumaban. Tanging isang malalim na buntong hininga lamang ang kanyang pinakawalan. Ganito pa rin pala ang tingin nila sa akin. Bulong ng kanyang isipan. Kahit ano pa ang naabot ko para sa kanila. Ako pa rin si Eman na mahirap.

Si Eman na walang halaga. Lumabas ka na. Hindi ka dapat nandito. Muling sigaw ni Ramil. At sa huling pagtulak, siya’y tuluyang nakatayo na sa bungad ng pinto. Naiwan sa loob ang tawanan, ang kantiyawan at ang ingay ng musika. Ngunit sa loob-loob ni Eman ang katahimikan ang siyang pinakamasakit. Naglakad siya patungo sa labas.

Mabagal at mabigat ang bawat hakbang. Naririnig pa rin niya mula sa loob ang sigawan ng ilan. Ang mga halakhak na tilab musika ng panghahamak. Sa kabila ng lahat, wala siyang nasabi. Ang kanyang mga mata ay bahagyang namumugto. Ngunit agad niya itong pinahid. Hindi siya iiyak. Hindi niya ipapakita sa kanila na siya’y nasaktan.

Hindi habang buhay ganito, mahina niyang bulong sa sarili katulad ng paulit-ulit na mantra niya noong kabataan. Ngunit ngayong gabi, ramdam niya ang matinding pait. Hindi dahil sa wala siyang naabot kundi dahil kahit sa tagumpay, nananatili pa rin sa mata ng iba ang nakaraan niyang hirap. Habang patuloy na kinaladkad palabas si Eman, ramdam niya ang malamig na hangin mula sa pinto ng venyue.

Tila ba bawat hakbang ay mas lalo siyang ipinabaon sa kahihian. Ang mga tawanan at kantiyawan ng mga dating kaklase ay parang mga sibat na paulit-ulit na tumatama sa kanyang likuran. Lumayas ka na. Hindi ka para dito. Sigaw ni Ramil habang patulak na hinahapit ang braso ni Eman. Tumatawa ang ilan. Sumisigaw ng kung anu-ano at may mga nagtutulak-tulakan pa para lamang makita ang eksena.

Ngunit bago pa man siya tuluyang maitulak palabas ng bulwagan, biglang humarang ang dalawang gwardya ng venue. Matitikas ang tindig ng mga ito. Nakasuot ng pormal na uniporme at halatang hindi natutuwa sa kaguluhan. “Sandali lang,” marin na sabi ng isa sa kanila. Sabay salubong ng kamay para pigilan ang mga nagtutulak kay Eman.

Anong ginagawa ninyo? Nabigla ang grupo. Ah eh pinapaalis lang namin to. Wala siyang karapatan dito. Sagot ni Ramil pilit na nangingisi. Hindi naman siya bagay sa reunion na to. Tumindig ng mas tuwid ang gwardya. Malamig ang tinig nito nang sumagot. Hindi niyo siya pwedeng paalisin at lalong hindi niyo siya pwedeng bastusin.

Napatingin ang lahat. Maging ang mga nasa gilid na nanonood lang ay nagsimulang magbulungan. Ha? Bakit? Tanong ng isa. Oo nga. Ano bang karapatan niya para pigilan tayo? Dagdag ng isa pa. Muling nagsalita ang gwardya. Mas malinaw at mariin ang boses dahil siya ang may-ari ng venue na ito. Parang biglang tumigil ang oras.

Ang mga halakhak ay napatid. Ang mga mata ng bawat isa ay napako kay Eman. Ang dating mga ngisi ay napalitan ng pagtataka at unti-unting naglaho ang kasiglahan ng kanilang tawanan. Anong sinabi mo? Halos pautal na tanong ni Ramil. Uulitin ko para malinaw. Tugon ng gwardya. Ang taong tinutulak ninyo palabas.

Ang inaapin ninyo dito ay siya mismong may-ari ng gusaling ito. Kung wala siya, wala kayong lugar na mapagdausan ng reunyon na to. Isang bulungan ang kumalat sa buong bulwagan. May-ari si Eman. Imposible yon. Hindi ba siya yung dating mahirap? Nakaramdam ng matinding kaba ang mga nanlalait kanina. Ang iba’y nagkatinginan hindi makapaniwala sa narinig.

Ngunit bago pa man tuluyang lumipas ang tensyon, muling nagsalita ang isa pang gwardya. At hindi lang an dagdag nito. Siya rin ang pangunahing sponsor ng rehunyon ninyo. Kung hindi dahil sa kanya, wala kayong matatanggap na pagkain, alak at programang pinaggagastusan ngayon. Nanlaki ang mata ng lahat. Ang ilan ay napa ang bibig hindi makapagsalita.

Maging ang mga kaninang nagtatawanan ng malakas ay tila napipi. Ang musika mula sa banda ay patuloy lang na tumutugtog. Ngunit sa mga sandaling iyon, ang bawat isa ay nakaramdam ng katahimikan na mas malakas pa kaysa sa ingay kanina. Hindi. Hindi totoo yan. Mahina at pilit na tanggi ni Ramil. Paano siya magiging sponsor? Paano siya magiging may-ari? Tingnan niyo naman ang itsura niya.

Hindi totoo to. Ngunit isang staff ng venue ang lumapit at nagbigay ng dagdag na kpirmasyon. Totoo po ang sinabi ng mga gwardya. Mahinahong sambit nito. Si Ginoong Emmanuel Santiago ang may-ari ng gusaling ito. Siya rin ang nag-abot ng malaking pondo para maisakatuparan ang reunyon ninyo.

Ang pangalan niya ang nakasaad sa lahat ng resibo at kasunduan. Muli, parang binuhusan ng malamig na tubig ang lahat ng naroon. Hindi na sila makapagtawa. Ang mga matay nagsimulang magtagpo. Iba’y puno ng hiya, ang iba’y puno ng gulat. Si Eman na kanina lamang ay halos kaladkarin palabas ay nakatayo pa rin sa bungad ng pinto.

Tahimik siya, walang sinasabi. Ngunit ang kanyang presensya ay biglang lumaki, biglang lumakas. Ang dating nililibak ngayo’y tila isang dambuhalang aninong hindi nila maharap. Paano nangyari yon? Bulong ng isa. Hindi ko alam. Pero kung totoo ngang siya ang sponsor, Diyos ko siya pala ang dahilan kung bakit libre ang lahat ng ito.

Unti-unting lumapit ang iba hindi para asarin kundi para masdan. Ang kanilang mga tingin ay nagbago mula sa pangungutya, naging pagtataka at pangamba. Samantala, si Ramil at ang dalawa pang kasama niya ay hindi makatingin kay Eman. Halata ang pamumula ng kanilang mukha. Tila ba biglang nawalan ng lakas ang kanilang mga tuhod.

Sir, muling sambit ng gwardya sabay bahagyang Yuko kay Eman. Pasensya na po. Hindi na po namin hahayaang maulit ito. Tahimik lang si Eman. Tumingin siya sa paligid. Kita ang pagkabalisa ng kanyang mga dating kaklase. Ilang sandali, ibinaling niya ang tingin sa mga gwardya at mahina lang na tumango. Salamat. Iyun lang ang kanyang nasabi.

Ngunit para sa lahat ng naroroon sapat na iyon. Ang simpleng pagtango at maikling pasasalamat ay lalong nagpatibay sa katotohanang ngayon lang nila narinig. Ang taong inaapi nila ay siyang dahilan ng pagtitipon na iyon. Tahimik ang buong bulwagan. Ang dating malalakas na tawanan at ingay ng musikang pumapailanlang ay biglang tila naglaho na palitan ng mabigat na katahimikan.

Para bang ang bawat paghinga ng mga tao roon ay nagiging tunog na lamang na paulit-ulit na umaalingawngaw sa kanilang tenga. Nakatingin ang lahat kay Eman. Ang kaninay’y nililibak at tinutulak palabas. Ngayo’y nakatayo ng tuwid at marangal. Bagam’t wala pa ring yabang sa kaniyang mukha.

Sa kaniyang payak na pananamit, kupas na polo, simpleng pantalon at lumang sapatos, hindi mo aakalain na siya ang dahilan kung bakit nagaganap ang engandeng pagtitipon na iyon. Sa labas ng malalaking bintana ng venue, kita ng lahat ang hanay ng mga sasakyang nakaparada. Mga kutseng hindi basta-basta. Mamahaling modelo, ilan ay imported pa mula sa ibang bansa.

Ang mga ilaw ng sasakyan ay kumikislap na parang mga tala sa madilim na kalangitan. Lahat ng iyon ay pagmamay-ari ni Eman. Unti-unting bumagsak ang mga panga ng mga dating mapata. Isa-isa, nagbulungan sila. Pilit pinapahina ang boses ngunit hindi kayang itago ang pagkagulat. “Hindi ko akalaing siya pala iyon.

” Mahina ngunit malinaw na narinig ng ilan mula sa isang sulok. Akala ko wala na siyang mararating. Dagdag ng isa. Halos hindi makatingin. Paano nangyari to? Paano siya umasenso ng ganito? Tanong naman ng isang babae na dati kabilang sa mga madalas tumawa sa kahirapan ni Eman noong kolehiyo. Ang mga nagtaboy sa kanya kanina ay tila mga estatwa.

Hindi makagalaw, hindi makatingin. Nakayuko, pawisan at halatang nilalamon ng hiya ang kanilang pagkatao. Kung kanina’y masigla silang nagtutulakan at nagsisigawan, ngayo’y nanliliit ang kanilang mga boses. Halos hindi makapagsalita. Samantala, ang iba pang kaklase na hindi gaanong nakisali sa pangungutya ay ngayon nakatingin lamang kay Emman.

Halong paghanga at pagsisisi ang nasa kanilang mga mata. Para bang bigla nilang naalala ang mga panahon kung saan pinagtatawanan siya ngunit pinili nilang manahimik imbes na ipagtanggol siya. Sa gitna ng katahimikan may naglakas loob na magsalita. Eeman. Si Clara iyon isa sa mga babaeng dati ring nanlilibak sa kanya.

Ngayon ay nanginginig ang tinig nito. Pasensya na. Hindi namin alam. Hindi ko alam na ikaw pala. Ngunit hindi na nito naituloy, naputol ang kanyang tinig dahil sa bigat ng hiya. Tumingin lamang si Eman sa kanya. Walang galit, walang ngisi ng paghihiganti. Tila ba ang mga mata niya ay nagsasabing hindi na mahalaga ang lahat ng iyon.

Ngunit nanatili siyang tahimik. Ang taong kinutihan natin. Bulong ni Ramil na kanina pa nakatungo ay siya paang dahilan kung bakit narito tayo ngayon. Napatingin sa kanya ang ilan. Ang taong pinakaboses ng pangungutya kanina ngayon ay halos hindi makapagsalita. Ang kumpyansa niya’y naglaho at ang natira na lamang ay isang tinig ng taong nilamon ng hiya.

Sa malapit na mesa, dalawang lalaki ang nagbulungan. Naalala mo noong tinawag natin siyang pulube? Oo. At noong hindi siya makabayad ng ambagan sa klase. Ngayon siya ang nagbayad ng lahat para makapagtaos tayo ng reunyon. Napayo silang pareho. Ang mga ala-ala ng kanilang kalupitan ay bumalik na parang mga multong hindi nila matakasan.

Mula sa likuran ng bulwagan, may ilang estudyanteng tahimik lamang mula pa kanina ang nagsimulang pumalakpak. Hindi iyon malakas kundi banayad lamang. Para bang isang munting pagkilala. Isa, dalawa, hanggang sa unti-unti dumami ang sumunod. Ngunit kaagad din itong huminto, nahihiya at muling nanahimik ang lahat.

Si Emma naman ay nanatili pa ring simple ang ekspresyon. Walang bakas ng pagmamalaki sa kanyang mukha. Kahit pa malinaw na malinaw ang katotohanang siya na ngayon ang nakahihigit. Sa halip, tila ba mas iniisip pa niya ang mga ala-ala ng kanyang kabataan, ang mga panahong ito ring mga mukha ang nagtulak sa kanya sa gilid.

Ang mga tawanan at insultong tumatak sa kanyang pagkatao. At ngayon narito sila. Ang mga dating nag-angat ng sarili sa pamamagitan ng pang-aapi sa kanya ay ngay’y hindi makaharap sa kanya. Hindi ako makapaniwala. Sambit ng isa pang babae na nakatingin sa mga sasakyan sa labas. Eman, ikaw pala ang nagbigay ng lahat ng to.

Ikaw pala ang dahilan kaya kami nagkita-kita ulit. Parang kahapon lang pinagtatawanan natin siya dagdag ng kasama niya. Ngayon siya ang tumulong para magkakasama tayo muli. Nakakahiya. Tahimik pa rin si Eman. Ngunit ang kanyang mga mata ay nanatiling kalmado. Tila ba nagpapahiwatig na hindi niya hinahanap ang kanilang pagpapaliwanag o paghingi ng tawad.

Para sa kanya, sapat na ang katahimikan na iyon upang malaman niyang natuto na sila ng aral. Ang bigat ng hangin sa bulwagan ay tila hindi kayang palitan ng alinmang musika o tawanan. Wala nang nagtangkang magbiro. Wala n naglakas loob na magsalita ng masama. Ang lahat ay napahiya. Hindi lamang dahil sa katotohanan na si Eman ang may-ari ng venue at sponsor ng kanilang reunion kundi dahil nakita nilang mali ang kanilang naging trato sa kanya noon at ngayon.

At sa kaibuturan ng kanilang isip, iisa ang naiwan. Ang taong kanilang tinaboy at hinamak, siya palang tunay na nagbigay halaga sa kanila. Sa gitna ng mabigat na katahimikan, isa-isang nagsimulang lumapit ang ilang kaklase ni Eman. Ang kanilang mga yapak ay mabagal. Halatang tinatalo ng hiya ang bawat paglapit. Ang kanay mga ngising mapangata at boses na malalakas ay ngayon nauwi sa pagyuko at paminsang paglunok ng kaba.

Unang lumapit si Clara, ang babaeng kilalang laging maingay at palabiro noon sa kolehiyo. Kanina pa siya nanginginig at ngayon ay halos hindi makatingin kay Eman. Nakatikom ang kanyang mga kamay parang hindi malaman kung saan hahawak. Eman! Nagsimula siya. Mahina ang tinig. Halos parang isang bata na napagalitan.

Patawarin mo kami. Patawarin mo ako. Hindi ko akalaing ikaw pala ang dahilan kung bakit kami nagkita-kita ulit. Ang totoo, hindi ko alam na nagbago na ang buhay mo ng ganito. Halos maputol ang kanyang tinig dahil sa bigat ng emosyon. Napayuko siya at napahiki. Tandaan ng pagkapahiya at pagsisisi. Kasunod niya’y lumapit din si Ramil na kanina lamang ay pinakamatapang at pinakamaingay sa lahat ng nangapi.

Subalit sa pagkakataong ito wala bakas ng yabang sa kanyang tindig. Ang kanyang mga balikat ay nakayuko at ang kanyang mga mata ay hindi makadiretso ng tingin. Emman mahina niyang sabi. Alam kong wala akong karapatang humingi ng tawad lalo na sa mga pinakita ko kanina. Pero sana mapatawad mo pa rin ako. Hindi ko alam.

Hindi ko alam na. Napahinto siya. pinipigilan ang sarili na hindi tuluyang mapaiyak. Ang dating malakas at matapang ay ngayo’y tila batang nawalan ng direksyon. Mula sa iba’t ibang sulok ng bulwagan, may ilan pang lumapit. Lalaki, babae, mga dati ring nakiayon sa panunukso at pangungutya. Ang bawat isa’y halos pare-pareho ng sinasabi patawad man. Hindi namin alam.

Wala kaming karapatang pagtawanan ka. Ang kanilang mga tinig ay sabay-sabay na bumuo ng isang awit ng pagsisisi. Ang dating malakas na halakhak ng pangungutya ay napalitan ng mahihinang pakiusap. Ngunit sa halip na ipamukha ni Eman ang kanyang tagumpay. Sa halip na sumbatan sila o gawing sandata ang kanyang yaman laban sa kanilang kahinaan, isang banayad na ngiti ang gumuhit sa kanyang labi.

Pinagmasta niya ang bawat isa. Isa-isang tumitingin sa kanya na may dalang pagsisisi. Tahimik siyang huminga ng malalim bago nagsalita. Malinaw at panayad ang kaniyang boses. Wala na akong galit, anya. Ang nakaraan ay nakaraan na. Hindi ko na hinahawakan sa dibdib ang mga nangyari noon. Ang mahalaga, narito tayong lahat ngayon. Magkasama, buhay at muling nagkita.

Parang biglang bumagsak ang bigat sa kanilang balikat. Ngunit kasabay niyon, mas lalo pang sumidhi ang hiya sa kanilang mga mukha. Dahil sa halip na gantihan sila ng puot, pinili ni Eman na magpatawad. Napapikit si Clara. Humagulhol ng mahina. Mas lalo akong nahihiya, Eman. Ang bait mo. Samantalang kami pinagtatawanan ka lang noon.

Tumango lamang si Eman at muling ngumiti. Hindi ko naman kailan man kinasamaan ng loob ang sino man. Oo. Nasaktan ako noon. Oo. Maraming pagkakataon na gusto ko ng sumuko pero kung hindi dahil sa inyo, hindi ko matututunang tumibay. Hindi ko rin matutuklasan kung gaano kalaki ang kaya kong gawin. Tahimik ang lahat.

Ang bawat salita niya ay parang pumapasok diretso sa kanilang puso. Parang punyal na hindi dumudurog kundi nagpapagising. Kung tutuusin pagpapatuloy ni Eman. Lahat tayo may kanya-kanyang laban. Ang iba sa inyo nakahanap agad ng trabaho. Ako nagsimula sa wala. Pero sa huli pare-pareho lang tayo na nagsisikap. Kaya sana huwag na nating tignan ang isa’t isa ayon sa itsura o sa dami ng pera.

Ang mahalaga ay kung paano tayo naging mas mabuting tao sa paglipas ng panahon. Muling bumalot ang katahimikan ngunit hindi na ito ang mabigat at nakahihiyang katahimikan. Ito’y tila isang nakapupukaw na sandali kung saan lahat ay napilitang suriin ang kanilang sarili. “Grabe!” bulong ng isang lalaki sa likuran. “Ako manager ako ngayon.

May kotse, may sariling bahay pero kahit kailan hindi ko nagawang magsalita ng ganyan.” Si Eman pa sagot ng katabi niya ang siyang pinakawalang-wala noon. Siya pa ang may pinakamalaking puso ngayon. Isaisang napatingin ang lahat kay Eman. Hindi na dahil sa kanyang yaman kundi dahil sa kanyang kababaang loob. Ang kaniyang payak na ngiti ay tila nagbigay liwanag sa buong bulwagan.

isang liwanag na hindi kayang pantayan ng kahit anong chandelier na nakasabit sa kisamem. Lumapit muli si Ramil at sa pagkakataong ito marahang yumuko. Salamat Iman. Salamat at pinatawad mo kami. Hindi ka lang matagumpay sa negosyo. Mas matagumpay ka bilang tao. Hindi ako nagtagumpay para ipagyabang. Sagot ni Eman. Kalmado pa rin.

Nagtagumpay ako dahil naniwala ako na hindi habang buhay mananatili sa ilalim ang isang tao. At ngayon gusto kong ibahagi ang tagumpay ko sa paraang mas makabuluhan. Hindi para sa akin kundi para sa iba. May mga luha na ang iba. Ang mga babaeng dating nanunuya ay ngayon nakatabing ang kanilang mga mata.

Pilit tinatago ang kanilang pag-iyak. Ang mga lalaking dating nagtutulakan at nananaboy ng biro ay ngayon tahimik, walang masabi at puno ng respeto. At sa loob ng bulwagan, napaligtad ang lahat. Ang taong kanilang kinutya, pinagtawanan at ipinahiya ay hindi lang basta milyonaryo ngayon. Siya rin ang taong nagturo sa kanila ng aral na hindi matutumbasan ng pera.

Ang kahalagahan ng pagpapatawad at kababaang loob. Muling nagsalita si Emman. Mas banayad pa kaysa kanina. Ang totoo hindi ko kayo gustong ipahiya. Hindi ko kayo gustong gantihan. Kung kaya kong tumulong, gagawin ko. Kung kaya kong magbigay, magbibigay ako. Sapagkat ang yaman ay mawawala. Pero ang samahan, ang pagkakaibigan, iyon ang dapat manatili.

Nagkatinginan ng ilan at para bang mayit na dumaloy sa kanilang mga puso. Unti-unti isa-isa silang napangiti hindi ng pagyayabang kundi ng tao pusong pagkilala. At sa huling pagkakataon ng gabing iyon ang bulwagan ay napuno muli ng isang ingay. Ngunit hindi na ito halakhak ng panlalait. Hindi na ito sigawan ng pangungutya.

Sa halip, ito’y isang tunog ng pagkilala, ng palakpakan at ng bagong paggalang. Para kay Eman sigaw ng isa at agad namang sinundan ng masigabong palakpakan ng lahat. Ngumiti lamang si Eman bahagyang tumungo bilang paggalang. Sa kanyang isip, alam niyang hindi na kailan man mabubura ang mga sugat ng nakaraan. Ngunit alam din niya na sa gabing iyon naghilom ang mga sugat na iyon.

At higit pa roon, nagsimula ang isang bagong kabanata hindi lamang para sa kanya kundi para sa kanilang lahat. Matapos ang pagbubunyag ng katotohanan at ang taos pusong pagpapatawad ni Emman, ibang-iba na ang ihip ng hangin sa loob ng bulwagan. Kung kanina balot ito ng panlilibak, ngayon na may puno ng paggalang at paghanga.

Ang mga ilaw mula sa kisame ay tila mas maliwanag. At ang mga mukha ng mga tao’y nagkaroon ng kakaibang ning dulot ng inspirasyong hatid ng kanilang dating kaklase. Nagpatuloy ang programa ng reunion. May kumanta, may nagsayaw at may mga larong inihanda ang komite. Ngunit sa bawat tawanan at kasiyahan, hindi maikakaila na si Eman ang naging sentro ng lahat.

Lahat ay biglang nagkaroon ng interes na makausap siya. Makilala muli hindi bilang pulube kundi bilang taong matibay, matagumpay at higit sa lahat mapagpatawad. Lumapit si Clara na kanina ay humingi ng tawad. Ngayon ay mas maaliwalas ang mukha kahit may bakas pa ng hiya. Eman wika niya, “Hindi ko akalaing ganito ka na ngayon.

Pero higit sa lahat, hindi ko akalaing ganito kakabuti. Kung ako ang nasa sitwasyon mo, baka hindi ko kinayang magpatawad. Ngumiti si Eman. Payak ngunit totoo. Clara, lahat tayo nagkakamali. Ang mahalaga, natututo tayo mula roon. Ang pagpapatawad ay hindi para sa nakagawa ng mali kundi para sa atin mismo para gumaan ang puso para makapagpatuloy.

Napangiti si Clara at napailing. Ikaw pa talaga ang magtuturo sa amin ng ganon. Salamat Eman. Samantala si Ramil naman ay tahimik na umupo sa tabi niya. Wala na ang yabang. Wala na ang pagmamataas. Alam mo mahina niyang sabi. Maraming beses kong iniisip dati na ako ang pinakamatagumpay sa ating lahat. Pero ngayong narinig kita, ngayong nakita ko ang ugali mo, naisip kong hindi pala ako tunay na matagumpay.

Oo, may pera ako, may negosyo ako. Pero hindi ko natutunang maging gaya mo, mapagkumbaba at mapagpatawad.” Hinawakan ni Emma ang balikat niya. “Ramil, hindi pa huli ang lahat. Lahat tayo may oras para magbago. At ang tagumpay hindi lang nasusukat sa dami ng pera o laki ng negosyo. Nasusukat ito sa kung paano ka nakakatulong at nakakapagbigay sa iba.

Tumango si Ramil at sa unang pagkakataon matapos ang maraming taon, nakaramdam siya ng kakaibang kapayapaan. Nang matapos ang mga palaro at kasiyahan, muling tinawag ng MC ang lahat upang magtipon sa gitna. Mga kaklase, bago tayo magtapos ngayong gabi, nais nating pakinggan si Eman. Siya ang ating pangunahing sponsor at sa totoo lang siya rin ang dahilan kung bakit naging posible ang engandeng pagtitipon na ito.

Agad na pumalakpak ang lahat. Masigabong palakpakan na puno ng galak at respeto. Tumayo si Eman. Dahan-dahang lumapit sa entablado. Hindi niya dala ang kahit anong kayabangan. Simple pa rin ang kaniyang anyyo. Nakapolo, kupas na pantalon at ordinaryong sapatos. Ngunit sa harap ng kanyang mga kaklase, siya’y tila pinakamaliwanag na bituin.

Mga kaibigan, panimula niya, hindi ko inakalang ganito magiging takbo ng ating reunion. Akala ko’y simpleng pagkikita lang ito. Isang pag-alala sa ating nakaraan. Pero sa mga nangyari, natutunan ko rin na ang buhay pala iyapuno ng pagkakataon para magbago. Hindi lamang sa estado kundi higit sa lahat sa puso.

Tahimik ang lahat nakikinig. Wala ni isang nagbulungan. Wala ni isang tumawa. Alam kong marami sa inyo ang nagkamali sa paghusga sa akin pero gaya ng sinabi ko, wala na akong galit. Ang mahalaga ay narito tayo ngayon at nagkaroon tayo ng pagkakataong mas makilala ang isa’t isa muli. Hindi batay sa anyo o yaman kundi batay sa kung ano tayo bilang tao.

Muling pumalakpak ang ilan ngunit pinatigil sila ni Eman gamit ang banayad na kamay. Ngayon pagpapatuloy niya, nais kong ibahagi ang isang bagay na mas mahalaga kaysa sa anumang sasakyan o negosyo. Matagal ko ng pinangarap na makatulong sa ating paaralan doon kung saan tayo unang nangarap. Kaya ngayong gabi, nais kong ipahayag na magbibigay ako ng donasyon para sa scholarship program ng mga mahihirap na estudyante mula sa ating alma matter.

Namilog ang mga mata ng lahat. May kumunot ang noo sa gulat. May napabulalas ng haha at ang iba’y napahawak sa kanilang dibdib. Isang milyong piso ang aking ilalaan,” patuloy ni Eman upang masiguro na ang mga batang gustong mag-aral, lalo na yaong mga katulad kong nanggaling sa hirap ay magkakaroon ng pagkakataon na tupharin ang kanilang mga pangarap.

Sandaling katahimikan ang bumalot at pagkatapos isang mas malakas, mas masigabong palakpakan ang umalingawngaw sa buong bulwagan. Eman sigaw ng ilan. Grabe ang bait mo. Sabi ng iba. Hindi ako makapaniwala. Bulong ni Clara habang pinupunasan ng luha. Si Ramil naman ay napailing nakangiti. Kung kanina sobra na akong humanga sa’yo, ngayon wala na akong masabi.

Ikaw na talaga. Ngumiti si Eman at bahagyang yumuko bilang pasasalamat. Hindi ko ito ginagawa para sumikat o para palakpakan. Ginagawa ko ito dahil alam ko ang pakiramdam ng isang estudyanteng walang baon, walang pambayad ng libro, walang pantustos sa proyekto. Kung kaya kong maiangat ang ilan sa kanila, iyon ang tunay na tagumpay.

Matapos ang kanyang anunsyo, naging mas makabuluhan ang natitirang oras ng reunion. Ang mga dating mapagmataas ngay’y naging mapagkumbaba. Ang mga dating mapanghusga ngayon ay mas maingat sa kanilang salita. At higit sa lahat, ang lahat ng mata ay nakatingin kay Eman hindi dahil sa kanyang yaman kundi dahil sa kanyang puso.

Eman wika ng MC. Maraming salamat. hindi lamang sa donasyon kundi sa aral iniwan mo ngayong gabi. Ang totoo, dagdag ng isa, ngayon ko lang napagtanto na ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa kung gaano kalaki ang bahay o gaano karami ang sasakyan. Nasusukat ito sa kakayahang magpatawad at magbigay.

Nagkatinginan ang marami at sabay-sabay na tumango. Kung tutuusin, bulong ng isa. Ang yaman madaling mawala. Pero ang kabutihan iyon ang tatatak habang buhay. Lumipas ang oras at unti-unti ng nagwakas ang reunion. Isa-isang nagpaalam ang mga kaklase ngunit bago sila umalis, hindi nila kinalimutang lumapit kay Eman. Hindi lamang upang magpasalamat kundi upang magpaabot ng pangako na sila rin ay magbabago.

Eman wika ni Clara. Mula ngayon sisikapin kong huwag ng manghusga ng tao base sa itsura. Natutunan ko sa iyo na baka sa likod ng payak na anyo ay may nakatagong kayamanang higit pa sa pera. Salamat Clara. Sagot ni Eman. Iun lang ang nais ko na may matutunan tayo mula rito. Si Ramil naman ay nakipagkamay ng mahigpit.

Hindi ko makakalimutan ang gabing ito. Kung kaya mong magpatawad, kaya ko ring baguhin ang sarili ko. Nagkatitigan sila at sa unang pagkakataon, naramdaman ni Eman na hindi na siya tinitingnan bilang pulubi. Nakita siya bilang isang tunay na tao, isang kaibigan at higit sa lahat isang inspirasyon. Paglabas ng mga tao, kita mula sa malayo ang hanay ng magagarang sasakyan ni Eman.

Ngunit sa halip na pagmamahalan lamang ng kanyang mga ari-arian, ang tunay na iniwan niya sa lahat ay ang ala-ala ng kanyang kabutihan. At habang nagsasara ang mga ilaw sa bulwagan, ang lahat ay may baong bagong aral sa kanilang mga puso. Huwag maliitin ang tao batay sa panlabas na anyo. Ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa yaman o posisyon kundi sa kung gaano ka marunong magpatawad at magbigay sa kapwa.

At sa gabing iyon, si Eman ay hindi lang naging milyonaryo sa mata ng kanyang mga kaklase. Siya’y naging milyonaryo sa puso ng lahat. Dito ko na nga po isasara ang kabanatang pinamagatang. Hindi habang buhay mahirap