Tinawag ng biyenan ang manugang para alagaan siya habang may sakit — upang makalayo ang anak na lalaki kasama ang dating kasintahan.

Gabing iyon, humihip ang hangin sa bubong na parang lagaring dahan-dahang humihiwa sa kahoy. Nakayuko pa ako sa mga ulat na hindi ko pa natatapos nang biglang tumunog ang telepono — si “Mama.” Alas-onse na ng gabi, oras na dapat tulog na siya. Kapag tumatawag siya nang ganitong oras, ibig sabihin ay may nangyari.
“Mai, anak, punta ka dito. Nilalagnat si Mama, giniginaw, inuubo. Pakilutuan ako ng lugaw na may luya, at kunin mo ’yong langis sa ilalim ng thermos cabinet. Oo, ngayong gabi. Baka bukas, abala na si Tùng.”

Napatigil ako. “Eh si Tùng po—?”
“Sabi ko sa kanya, sumama na sa biyahe. Si Hòa ang nag-book ng mga ticket ng pamilya.” Sandaling tumigil si Mama, mahina ang boses, parang naglalapag ng chopstick sa tabi ng mangkok. “At… ihahatid din niya ang isang kaibigan sa paliparan.”

“Kaibigan?” tanong ko, parang sirang plaka. “Anong kaibigan po?”
“Si Lan,” sagot niya, payapa. “Kaklase nila noong high school. Nasa dulo ng kalye ni Phượng ang bahay. Umuwi raw siya ng Vietnam, matagal na rin. Nagkita-kita lang, nagkape, at sabay na rin sila sa biyahe. Matanda na ako, wala namang masama…”

Napatitig ako sa kisame. Sa labas, kumikislap ang ilaw na parol ng kapitbahay, asul at berde, parang nang-aasar. Nilunok ko ang laway na parang asin. “Opo,” sabi ko, isinara ang laptop, nag-empake, at lumabas. Ang inuupahan kong kwarto ay naiwan na may isang tasa ng malamig na tsaa at isang bombilyang dilaw na pagod.

Labinlimang minuto lang ang layo ng bahay ni Mama. Nang kumatok ako, agad niyang binuksan ang pinto. Ang lumang bahay ay parang sweater na luma na pero komportable. Nakaupo siya sa silya, may pawis sa noo, may scarf sa leeg, amoy langis at gamot.
“Na-check n’yo po ba ang lagnat?” tanong ko habang pinapainit ang tubig.
“Ako akala ko gagaling pa. Kung tinawagan kita kanina, baka hindi sila tumuloy. Hayaan mo na, bata pa sila.” Umubo siya, mahina pero mabigat. “Mai, huwag mo nang dibdibin. Sa panahon namin, kapag may malakas, siya ang kumikilos. Salamat at nandito ka, may amoy tao ang bahay.”

Tinadtad ko ang luya. Sanay na sanay na akong magluto ng lugaw para sa kanya — kahit bago pa kami ikasal ni Tùng. Lagi niya akong tinatawag na “mabait na bata.” Akala ko nga gano’n ako, hanggang marinig ko ang pangalang “Lan.”

Lan — ang unang babaeng sinundo ni Tùng noong high school. Ako noon ay nasa gilid lang ng klase, tahimik na nakatingin. Noon, lahat ay berde’t bago. Ngayon, tatlumpu’t isang taon na ako, alam kong lahat ay kumukupas — maliban sa ilang pangalan.

“Mama…” sabi ko habang hinahalo ang lugaw, “Tinawag n’yo po ako para alagaan kayo, habang si Tùng ay… kasama si Lan?”
Tiningnan niya ako, malalim pero hindi madilim ang mata. “Oo.”
“Bakit po?”
“May mga pagkakataon,” sabi niya, “na kailangan magsama ang mga dati para tapusin ang mga lumang bagay. Huwag mong isipin ng masama.”

Ngumiti ako, pero parang may luha. “Mai,” hinawakan niya ang kamay ko. “May kailangang matapos bago mahuli. Manatili ka rito, ikaw ang tagapag-ingat ng apoy ng bahay.”

Tagapag-ingat ng apoy. Napatingin ako sa kalan, tapos sa cellphone. Sa Facebook Story ni Hòa: “Family is number one ❤️✈️.” Sa tabi niya, isang babaeng payat, kulot, kalahating mukha nakatakip. Pinatay ko ang telepono.

Alas-una ng madaling araw, tumawag si Tùng.
“Mai, alagaan mo muna si Mama. Ihahatid ko sina Hòa at mga bata sa airport. Si Lan, may mga gamit din.” Kalma ang boses niya, parang nagbabasa ng weather report.
“Salamat,” sabi ko, mapait na ngiti. “Kailan ka uuwi?”
“Bukas ng gabi. Dalawang araw lang sa Đà Nẵng, para makaligo sa dagat ang mga bata. Si Lan, may business stopover lang.”
“Hindi mo ba ako tatanungin kung nagseselos ako?”
Tahimik. “Kung tatanungin ko, sasabihin mong ‘hindi.’ Pero kung hindi ko tanungin, hindi ibig sabihin na wala akong respeto. Gusto ko lang… makatulog ka.”

Pinatay ko ang tawag. Si Mama ay tahimik lang, hinaplos ang kamay ko — yakap ng taong walang masabi.

Kinabukasan, habang pinapakain ko siya ng lugaw, mahina niyang sabi: “Dito ka muna ng isa-dalawang gabi. Ang bahay kapag walang tao, nagyeyelo.”
Sumunod ako. Naghugas ako ng pinggan, naglinis ng bahay. Sa ilalim ng kama, nakita ko ang maliit na kahon na may sulat: ‘Ilapag sa altar kapag namatay na ang ilaw.’ Napatingin ako, kinilabutan, at muling isinara iyon.

Kinagabihan, dumating ang mga kapitbahay. “Nakakita ako kahapon, ang ganda pa rin ni Lan!” sabi ni Aling Sáu. “Pumunta sila sa Đà Nẵng, pamilya ni Hòa!” dagdag ni Mang Hạc. Ngumiti lang ako, naglagay ng tsaa, nagkunwaring walang naririnig. Pero sa dibdib ko, parang ibong galit ang lumilipad.

Hatinggabi, inubo nang malakas si Mama. Tinulungan ko siyang huminga. Habang inaabot ko ang panyo, may nahulog na sobre: “Bệnh viện Trung ương – Hematology Department – Preparación para transplant.”
Tumingin ako sa kanya. Mahina ang tinig niya: “Mai, patawarin mo ako. Matagal ko nang tinatago.”
“Sakit po?”
“Bone marrow failure,” sabi niya, pilit na ngiti. “Matagal na akong nagpapa-transfuse. Si Tùng alam, pero takot siyang sabihin sa’yo.”

Tahimik ako.
“Mai,” inilabas niya ang papel. “Ito, match result.”
Nakita ko ang pangalan niya, ni Tùng… at ni Lan. “Donor compatible.” Tumigil ang tibok ng puso ko.
“Si Lan…”
“Bukas-loob siyang nag-donate,” sagot ni Mama. “Siya lang ang match. Anak, huwag kang mag-isip ng iba. Sa ngayon, magkapamilya sila dahil sa dugo, hindi sa pag-ibig.”

Napaluha ako. “Kaya pala pumunta sila sa Đà Nẵng?”
“Transfer ng treatment. Mas maganda ang team doon. Ayokong malaman ng mga kapitbahay, kaya sinabi naming ‘biyahe.’”
“Bakit ako tinawag n’yo?”
“Para may magbantay sa apoy. Kung kasama ka, baka pigilan mo sila. Gusto kong matapos ito bago mahuli.”

Napayuko ako. Sa wakas, lahat ay malinaw.

Kinabukasan, nagpadala si Tùng ng larawan ng dagat: caption, ‘On duty.’ Sa sulok ng litrato, may ambulansya at puting uniporme.
“Alam ko,” text ko. “Bumili ka ng patola para kay Mama pag-uwi.”
“Pasensiya na,” reply niya.
“Huwag kang humingi ng sorry,” sagot ko. “Kuwento mo na lang sa akin lahat.”

Pagbalik nila, may benda si Tùng sa braso, si Mama nakangiti pero maputla. “Step one done,” sabi ni Hòa. Sa mesa, may tinig ng katahimikan na parang dasal.

Lumipas ang mga araw. Nagpasalamat ako kay Lan sa text, at isang linggo ang lumipas, may dumating na package: isang scarf na kulay lumot, may sulat: “Isuot mo sa malamig na silid.”

Nang dumating ang araw ng operasyon, dinala ko ang kahon ni Mama — nakasulat doon sa loob: “Ang dating tao na gumagawa ng tama, ay bahagi ng pamilya.”

Sa chapel ng ospital, nagdasal ako: hindi para “mabuhay,” kundi para “hindi mawala.”

Pagkatapos ng ilang linggo, gumaling si Mama. Nang umuwi siya, nagbitbit kami ng liwanag. Si Tùng nagkabit ng wind chime, si Hòa bumili ng mga bulaklak. Nang tanungin ni Mama, “Saan natin isasabit?”
Sabi ko, “Sa pinto. Para kapag may papasok na may mabuting hangarin, maririnig.”
“Eh kung masama?”
“Sila na ang mahihiya,” sagot ni Hòa, at nagtawanan kami lahat.

At kung may magtanong, “Tinawag ka ba talaga ng biyenan mo para alagaan siya habang ang asawa mo ay nagbakasyon kasama ang ex?” — sasabihin ko, “Oo… at hindi.”
Oo, dahil tinawag niya ako. Hindi, dahil ang biyahe ay hindi bakasyon — kundi pagligtas.

Ang pagtatapos ng kwentong ito ay hindi tungkol sa pagtataksil, kundi sa pagtubos. Sa kahong may sulat ni Mama: “Ang dating tao na gumagawa ng tama, ay pamilya.”
Sa bawat ihip ng hangin, tumutunog ang wind chime — paalala na minsan, ang tiwala ay hindi palaging naroroon, pero maaari mo itong isabit, para marinig ng lahat.