Mainit ang sikat ng araw sa Tondo. Sumisingaw ang alikabok mula sa lupa habang naglalakad ang mga batang nakapaa sa makitid na eskinita. Sa isang tabi ng junk shop na amoy grasa at kalawang, naroroon ang isang munting sulok na tinawag ng ilan sa mga tambay na pugad ng bulas.

Isa iyong batyang may sirang kulambo, yero sa ibabaw at ilang karton sa ilalim na tila naging permanenteng tahanan ng isang batang halos alam ang edad o tunay na pangalan. “Hoy bulas! May kalakal ka diyan?” sigaw ng matandang lalaki na nagtitinda ng sigarilyo malapit sa karinderya. “Wala po tayone, kanina pa akong paikot. Puro bote lang nakuha ko.

” Sagot ng bata habang inaayos ang bitbit na sako. “Eh bitawan mo nga yang kalokohang ‘yan. at humanap ka na ng trabaho. Ilang taon ka na ba? Ha? Tanong nito sabay abot ng tinapay na tirang pandisal. Hindi ko po alam. Maikling tugon ng bata sabay kuka sa tinapay. Walang rehistro, walang record, walang birth certificate.

Wala ring magulang na maaalala si Arvin kung iyun man talaga ang pangalan niya. Ang tanging ala-ala niya sa pagkabata ay ang malamig na katawan ng isang babaeng nakahiga sa tabi ng junk shop. Nababalutan ng lumang kumot. May dugo sa pagitan ng mga hita. Sa tabi ng babaeng iyon naroon siya.

Bagong silang umiiyak, walang yakap o pangalan. Simula noon, tinawag siyang bulas ng mga mas nakatatandang batang kalye. Marahil, dahil sa bigla ang pagsulpot niya sa buhay ng mga tao sa junk shop. Marumi at mabilis matuto sa lansangan. Hindi siya nakapasok ng eskwela. Umaga pa lang nasa Quiapo na siya. Dala ang lumang sako. Nagsasalok ng bote at lata sa tabi ng mga estero.

Mahusay siyang sumingit sa mga traffic sa recto. Lalo na kung may pulis. Likas ang talas ng kaniyang mata at bilis ng kaniyang paa. Bagay na mahalaga para sa batang nabubuhay sa kalsada. Ngunit kahit gaano siya kaingat, hindi siya laging ligtas. Isang gabi, habang papauwi mula sa alakal, nadaanan niya ang grupo ng mga kabataang lalaki na may hawak na cellphone.

Isa sa mga ito ay lasing at galit. “Hoy, kanina ka pa nakasunod ha?” sigaw ng isang lalaki habang papalapit. “Hindi po ako.” sagot ni Arvin ngunit huli na. Isang malakas na suntok ang tumama sa kanyang sikmura. Napaluhod siya sa semento. Pumunit ang kanyang labi sa sipa na kasunod. Pinagbintangan siyang nagnakaw ng cellphone.

Kahit ilang beses niyang ipaliwanag, walang nakinig. Walang hiya ka. Palaboy ka lang. Magaling ka pa. Sa gilid ng mata niya, may ilan pang dumadaan na wala namang ginawa kundi pumikit, umiwas o mabilis na lumakad palayo. Nang matapos ang bugbog, iniwan siya sa eskinita, duguan, nanginginig ngunit hindi lumuluha. Wala siyang luha. Kinabukasan, muling humawak ng sako si Arvin at bumalik sa lansangan.

Ganun ang buhay niya. Bugbog ngayon, kalakal bukas. Ang tanging aliw niya sa gabi ay ang mga kwento ng ibang bata tulad ni Mino, isang pitong taong gulang na iniwan sa terminal ng bus at ni Nene na may maliliit na lagnat sa gabi pero matapang pa ring nagbebenta ng sampagita sa underpass. “Bulas! Anong gusto mong maging kapag may bahay ka na?” Anong ni Mino habang sabay silang nakaupo sa ilalim ng tulay. “Hindi ko alam.

Basta hindi ito.” sagot niya habang nakatingin sa ilaw ng malalayong gusali. May isang gabing lumapit siya sa isang pamilyang palabas ng mall para magbenta ng puto. Sa gitna ng pagtanggi ng mga ito, tinanong ng lalaking nakabarong ang bata. Saan ang nanay mo? Wala po, tatay. Wala rin to. Pangalan mo? Bulas.

Tumawa ang babae. Yan talaga pangalan mo. Tumango lang siya. Sabay yuko at iniabot ang natirang puto kahit hindi bumili ang mga ito. Sa isip niya kung may pangalan man siya hindi na iyon mahalaga. Mas mahalaga kung may makakain siya bukas at bukas ay panibagong araw muli ng paglalakad. Panibagong sako, panibagong pakikipagsapalaran sa lungsod na tila wala namang pakialam.

Ngunit may bahagi sa kanyang puso na hindi tuluyang tumigas. Tuwing makikita niya ang mga batang nakauniporme sa labas ng paaralan, may mumunting kirot. Tuwing makikita niya ang mga matatanda sa wheelchair, tila may tanong sa kanyang utak, “Paano kaya kung may makagawa ng paraan para sila’y makalakad mulik? Hindi pa niya alam na darating ang isang araw, isang sandali na ang mundo niya at ang mundo ng isang matandang milyonaryo ay magtatagpo.

At sa kabila ng dumi ng kanyang kamay, may maitatanim siyang pag-asa na hindi matutumbasan ng kahit anong halaga. Sa ngayon isa pa rin siyang batang palaboy. Walang pangalan, walang pamilyang maibabalik. Ngunit may puso siyang lumalaban, tahimik ngunit buo. At doon nagsisimula ang kanyang kwento. Ang buwan ay nakasilip sa makulimlim na talangitan habang binabagtas ni Arvin ang makipot na bangketa ng Ayala Avenue.

Sanay na siya sa ganitong mga lugar. Malalaki ang gusali, malamig ang simoy ng hangin mula sa aircon na umaabot sa labas ng mga glass wall at mabibilis ang mga taong laging nagmamadali. Pero hindi siya napapansin. Isa lamang siyang anino sa mata ng mayayaman, isang hamak na batang marumi ang damit at may sako sa balikat.

Gabi noon ng hesatapos lang niyang magbenta ng ilang piraso ng basong plastic na may kandila sa isang simbahan sa Makati. Sa halip na umuwi sa silong ng tulay kung saan siya karaniwang natutulog, naglakad-lakad siya sa mga paligid ng hotel sa pagitan ng mga poste, naghahanap ng pwedeng makain o kahit anong kalakal na naiwan ng mga bisita.

Sa tapat ng isang mamahaling hotel, may kakaibang eksenang umagaw sa kanyang pansin. Sa ilalim ng mataas na kisame ng pasilyo ng hotel, may isang matandang lalaki sa wheelchair, naka-amerikana at may kasamang nurse na nakauniporme ng puting-puti. Sa tabi ng lalaki ay may bentilador na nakatutok sa kanya.

Hindi electric fan na tulad ng gamit sa bahay kundi isang htech na malamig na singhal ng hangin. Ang matanda ay tahimik lang na nakatingin sa kalsada. Sa mga dumadaan, ngunit may lungkot sa mga mata nito, hindi ito tipikal na tanawin para kay Arvin. Kadalasan ang mga mayayaman ay hindi lumalabas ng hotel na walang sasakyan.

Ngunit ito tila ba naghahanap ng hindi matukoy? Sigurado ka bang walang ibang kailangan Don Ricardo? Anom ng nurse habang inaayos ang bote ng tubig sa gilid umiling lang ang matanda. Marahan parang bawat galaw ay may katumbas na sakit. Hindi alam ni Arvin kung bakit pero huminto siya sa tapat ng poste at tiningnan ng matanda. Hindi siya takot.

Hindi rin siya gutom sa sandaling iyon. Sa totoo lang, parang may kakaibang hatak ang presensya ng matandang ito. Maya-maya may nangyaring hindi inahasahan. Bumaba mula sa gilid ng wheelchair ang maliit na bag ng nurse habang may inaabot ito sa kabilang gilid. Gumulong ito at nahulog sa lapag at walang sino man sa mga tauhan ng hotel ang tumulong.

Agad lumapit si Arvin, inabot ang bag at marahang ibinalik sa nurse. Hindi siya nagsalita. Hindi rin humingi ng kahit ano. Salamat. Sabi ng nurse pagamat’t may kaunting alinlangan ang tono. Muni hindi ‘yun ang mahalaga. Sa unang pagkakataon, lumingon ang matanda kay Arvin. Sa kabila ng kulubot at maputlang balat, may liwanag sa mata nito.

Anong pangalan mo, iho? Tanong ng matanda. Mababa ang tinig parang may halong pagod. Saglit siyang nagdalawang isip. Arvin po. Tahimik ang matanda ng ilang segundo. Iniukit sa isip ang pangalan niya. Mabuting puso ang may dala ng ganyang kilos. An don Ricardo. Matagal na akong hindi nakakatanggap ng tulong na walang hinihinging kapalit.

Hindi sumagot si Arvin. Umiling lang siya at tumango. Ikaw ba’y taga rito? Tanong pa ng matanda. Hindi po. Sa Tondo po ako galing. Namumulot lang ng bote at plastic. Napangiti ang matanda. Bagamat’t bakas pa rin ang lungkot sa kaniang mukha. Alam mo Arvin? Wika nito. Matagal ko ng gustong gumising ang mga binti ko.

Napatingin si Arvin sa mga paa ng matanda. Halos na gumagalaw. Balot sa kumot. May steps pa ang tuhod para hindi mamilipit. Hindi niya alam kung anong sagot ang dapat ibigay. Ngunit sa loob-loob niya, ramdam niya ang pakiramdam ng hindi makathilos. Nang maulong sa katawang pinili mo mang lumaban, hindi ka basta makakawala. Lumakad siyang muli palayo matapos ang munting pag-uusap.

Hindi na niya binalikan ang matanda. Ngunit habang naglalakad siya sa gilid ng hotel, pabalik sa kalsadang kanyang tirahan, naaalala niya ang tingin ng matanda. Tila ba may iniwang tanong na hindi nasabi. Sa mga sumunod na araw, ilang beses pa niyang nakita si Don Ricardo. Narian ito sa parehong lugar, sa parehong wheelchair, sa parehong katahimikan.

Tuwing makikita siya ng matanda, may bahagyang tango at ngiti. Minsan nagdala si Arvin ng garapon na may kandilang may simpleng bulaklak at iniwan sa tabi ng wheelchair. Wala siyang sinabi. Tumango lang siya at naglakad palayo. Anong meron sa kandilang yan? Tanong ng nurse. Sumagot ang matanda. Siguro ala-ala ng liwanag. Hindi maipaliwanag ni Arvin kung bakit siya bumabalik sa lugar na iyon.

Hindi naman siya binibigyan ng pera. Hindi siya binibigyan ng pagkain. Pero sa bawat niti ng matanda, parang unti-unting may pumapalit sa kawalan sa loob niya. Hindi pa niya alam sa mga sandaling iyon na sa simpleng pagkikita nilang iyon. Sa bag na inabot niya, sa garapon na iniwan niya, sa bawat tahimik na pagbati.

Nagsisimula ng gumalaw hindi lang ang puso ng isang matandang milyonaryo kundi ang isang kapalarang matagal ng naghihintay mabuksan. Mainit ang sikat ng araw sa bakuran ng isang covered court sa Barangay Baleriano, Maynila kung saan ginaganap ang isang libreng medical misyon. Pila ang mga matanda, batang may ubo at mga buntis na umaasang matulungan ng mga volunteer doctor na mula pa sa isang pribadong ospital sa Makati.

Isa si Arvin sa mga batang kayye na nakikyusyoso lamang sa umpisa pero hindi inaasahang nakapasok bilang tagalinis ng kalat. Kapalit ng isang sasy ng pansit kanton at bottled water. Bitbit ang walis tingting at basurahan. Masigasig niyang nililinis ang paligid habang hindi maiwasang sumulyap sa mga eksaminasyon. Tuwing may nagpapasalamat na pasyente, parang may bumubulong sa kanya mula sa likod ng utak. Sana maranasan mo rin yan, Arvin.

Habang pinupulot niya ang mga papel at reseta sa gilid ng stage, hindi niya inaasahang mapapatingin siya sa isang portable medical bed na binabantayan ng dalawang nurse. At naruron, nakahiga si Don Ricardo Salazar. ang matandang milyonaryo na dati niyang nakikita sa tapat ng hotel sa Makati. Ngayon ay tila mas maputla ito, mas marupok at walang dalang niti sa mga mata.

Tila may mabigat na bumagsak sa dibdib ni Arvin. Nilapitan niya ang gilid ng kama tilab hinihila ng panawagan mula sa loob ng sarili. John Ricardo. Mahinang bulong niya. Nagulat ang nurse sa presensya ng batang marumi. Ngunit bago pa nito maitaboy si Arvin, narinig nila ang mahina at paos na tinig na matanda. Arvin, agad na naglapitan ang mga tauhan.

May halong pagtataka at kabalisahan sa tono nila. Sir, kilala niyo po siya? Hayaan niyo siya. Sagot ng matanda habang dahan-dahang binubuksan ng mata. Kaibigan ko siya. Hindi malaman ni Arvin kung anong isasagot. Hindi siya sanay na tawaging kaibigan. lalo na ng isang kagaya ng matanda sa harap niya. Ngunit sa kabila ng hiya at kaba isang salitang pilit lumalabas mula sa kanyang bibig. Hindi ito planado.

Hindi pinag-isipan. Tila ba inudyok ng puso. Kaya kitang palakarin ulit. Anya halos bulong ngunit may bigat sa bawat titik. Natahimik ang paligid. Maging ang mga nurse ay napalingon sa kanya. Sabay-sabay na napakunot ang noo. Sa di kaluan, isang doktor na may hawak na clipboard ang napailing saka tumawa. Bata, therapy nga ng mga lisensyado hindi nakakatulong sa ganyang stage.

Ikaw pa. Sarkastikong tugon nito. Tumawa rin ang iba kasama na ang isang medical volunteer. Parang sinabuyan ng malamig na tubig si Arvin ngunit hindi siya umatras. Tumingin siya muli kay Don Ricardo ngunit ang matanda sa halip na matawa ay ngumiti. Bagam’t mahina may liwanag sa kanyang mga mata. Hayaan natin siyang subukan. Sagot ng matanda.

Baka sakaling mas alam ng puso ang lunas kaysa gamot. Simula noon, tuwing may medical consultation si Don Ricardo sa parehong pasilidad, hinihintay ni Arvin ito. Hinahayaan na siya ng staff. Bagam’t may ilang tutol pa rin. Hindi na siya pinapansin ng mga doktor na dati tumawa sa kanya.

Ngunit si Don Ricardo ay tila laging naghahanap sa kanya. Arvin, narito ka na naman. Bati ng matanda isang hapon habang ibinababa siya sa stretcher. Anong dala mo ngayon? Isang garapon ng langis ang inabot ni Arvin. Gawa sa pinaghalong langis ng niyog at luya. Pamoso raw sa mga kalya ng tondo bilang pampahid sa masakit na kasukasuan. Subukan po natin.

Sabi ni Aling Rosa, ito raw ang ginamit sa asawa niyang na-stroke dati. Paliwanag niya, pinahiran ni Arvin ang binti ng matanda at marahan itong minasahe. Wala siyang alam sa anatomy. Hindi siya therapist. Pero bawat dampi ng kanyang palad ay may halong panalangin. Bawat pagdiin ng hinlalaki ay may kasamang paniniwala.

Isang araw habang ginagawa niya ito, biglang gumalaw ang isang daliri sa paa ni Don Ricardo. Napabalikwas ang nurse. Napatingin ang doktor na noon ay abala sa pagbabasa ng lab results. Sir, gumalaw po. Bulong ng nurse. Agad lumapit ang doktor ngunit tiningnan lang nito ang data sa monitor. Possible spasm, random neural firing.

Hindi ito indicative ng progress. Hindi sumagot si Don Ricardo. Ngunit sa kanyang paglingon kay Arvin, may ngiting mapagkumbaba. Huwag kang mabahala sa mga paliwanag nila iho. Minsan ang milagro hindi sinusukat ng makina. Mula noon, naging regular na bahagi si Arvin ng personal routine ni Don Ricardo. Hindi siya bayad, hindi siya staff.

Isa lang siyang batang palaboy ngunit tila may tiwalang inilaan sa kanya ang matanda. Tiwalang wala ng ibinigay kahit kanino sa nakalipas na dalawang taon. Tuwing matatapos ang massage, naupuo siya sa gilid ng kama at minsan ay tinutulungan pa si Don Ricardo sa pagbabasa ng lumang diyaro. “Hindi ako marunong magbasa.” Sabi ni Arvin isang hapon.

“Gusto mo bang matuto?” tanong ni Don Ricardo. Tahimik na tumango ang bata. Isa iyon sa pinakamatagal niyang lihim. Ang pangarap na matuto kahit paano. Simulan natin bukas. Dalhan kita ng aklat para sa mga bata. Isa sa mga turo sa akin ng buhay, hindi lahat ng may dumi sa katawan marumi ang isipan. At hindi lahat ng walang diploma walang talino.

Walang tugon si Arvin ngunit sa unang pagkakataon napangiti siya. Hindi dahil sa papuri, hindi dahil sa aklat, kundi dahil sa pagtanggap. Tila ba sa sandaling iyon, ang batang tinawag na bulas ay unti-unting nagiging Arvin. Isang batang binibigyan ng pagkakatakong magbago. Hindi lang ng kapalaran ng iba kundi ng sarili niyang kwento.

Umuulan ng malakas ng gabing iyon. Ang mga ilaw sakali ay nagsasalamin sa basang semente. Habang ang hangin ay malamig at tila may dalang kirot mula sa mga ulap. Si Arvin ay nasa loob ng isang delivery van. Tahimik habang yakap ang sariling sako, basa ang laylayan ng pantalon at nangangatal ang mga daliri.

Sa likod ng van ay naroon rin ang alalay ni Don Ricardo na si Mang Tonyo. Isang lalaking nasa late 50s. Matigas ang mukha pero may mahinang kilos sa kilos nito. Pasensya ka na iho. Wala ng ibang sakay ngayon. Isinama ka ni Don Ricardo. Ayaw niyang iwan ka roon sa ospital. animang Tonyo habang pinupunasan ang salamin ng sasakyan gamit ang panyo.

Hindi alam ni Arvin kung ano ang mararamdaman. Parang lumilipad ang oras sa paligid niya. Ilang tao pa lang mula ng una niyang masabi, “Ang kaya kitang palakarin ulit.” Pero ngayon, heto siya kasama sa sasakyang papunta sa mismong bahay ng isang milyonaryo. Sa kabila ng kanyang kaba, nanatili siyang tahimik.

Hindi niya alam kung ito ba’y panaginip o panibagong patibong ng kapalaran. Pagdating sa malaking mansyon sa Forbes Park, napamulagat si Arvin. Ang gate ay bakal na may ukit. Ang driveway ay may ilaw sa gilid na tila mga bituing sa lupa. Pagbukas ng pinto, sinalubong siya ng malamig na hangin at mabangong amoy ng kahoy at bulaklak.

Ngunit hindi lahat ng amoy ay mabango. May tensyon sa paligid. Parang hindi lahat ay samayon sa presensya niya. Diyan ka muna sa lumang bodega sa likod. Utos ni Mang Tonyo. Huwag kang aalis hangga’t hindi ka tinatawag. Naiintindihan mo? Tumango si Arvin. Wala siyang ibang alam kundi sumunod. Ang bodega ay luma pero malinis.

May isang lumang panig, basang kumot at isang electric fan na umiikot ng mabagal. Sa kabila ng kanyang pagod, hindi agad siya nakatulog. Sa labas ng bintana, tanaw niya ang anino ng malaking bahay at ang mga kasambahay na naglalakad-lakad sa loob. Lahat ay may lugar, lahat ay may pangalan. Siya lang ang dayo.

Kinabukasan, inutusan siyang bumili ng ilang gamot sa botika. Bibihira siyang papasukin sa bahay at kung papasukin man, laging may bantay. Tila isang pasanin sa ilan. Lalo na sa mga kasambahay na halos hindi siya makatingin sa mata. Ngunit sa tuwing dumarating siya sa silid ni Don Ricardo, natutunaw ang lahat ng malamig na pakikitumo. Doon lang siya nagiging tao.

Arvin, maaga ka ngayon. An don Ricardo isang hapon habang nagbabasa ng pahayagan. Nag-ikot po agad ako pagkagising. Ayoko pong mahuli sa pagkuha ng gamot niyo. Napangiti ang natanda. Mas masipag ka pa sa mga bayad kong tauhan. Sana marinig ‘yan ni Michelle. Sa unang pagkakataon, narinig niya ang pangalan ng anak ng matanda, Michelle.

Hindi pa niya ito nakikita ngunit batid niyang may hindi maganda sa pagitan ng mag-ama. “Hindi po ba siya masaya na gumiginhawa kayo?” tanong ni Arvin habang pinapahid ang langis sa tuhod ng matanda. Hindi agad sumagot si Don Ricardo. Tumingin ito sa kisame tila nagbibilang ng ala-ala. Mas mahalaga sa kanya ang negosyo kaysa katawan ng ama niya.

Minsan kapag lumalapit ang kamatayan, sakalang lumalabas ang tunay na halaga ng tao sa paligid natin. Isang gabi habang lumalakas ang ulan, bumisita si Arvin sa kwarto ng matanda kahit hindi siya tinawag, bitbit niya ang isang plastic na may pinatuyong dahon ng sambong at isang lumang kopya ng librong pambata na ibinigay ng matanda.

Naddala po ako ng pampainit ng katawan niyo. Masama po ang panahon. Baka lamigin kayo. Anya habang binubuksan ang pakete, tiningnan siya ng matanda. May bahagyang luha sa mata. Napakabuting bata mo, Arvin. Ilang taon ko ng hinahanap ang ganitong presensya. Isang tao na hindi kailangan bayaran para maramdamang may halaga pa ako.

Pagkatapos ng masahe, tahimik lamang silang dalawa. Si Arvin ay naupo sa sahig. Nakasandal sa gilid ng kama habang binubuklat ang libro. Hindi siya marunong bumasa ng buo ngunit sinusubukan niya habang paulit-ulit niyang sinasambit ang bawat pantig, nararamdaman ni Don Ricardo ang paggalaw ng kanyang mga daliri sa paa. Isang malakas na kidlat ang sumambulat sa labas at kasabay nito’y isang malalim na hinga ang nanggaling sa matanda.

Isang paghinga na tila nagpapakawala ng taon-taong bigat. Kinabukasan, nagulat ang mga kasambahay nang makita nilang nakagalaw ng bahagya ang daliri sa kanang paa ni Don Ricardo. Isa sa mga nurse ang nakasaksi habang pinapalitan ang kumot nito. “Ma Michelle,” sabi ng nurse sa telepono. “Gumalaw po ang paa ng daddy niyo.

Sa kabilang linya, tahimik si Michelle ngunit may gumuhit na lamig sa kanyang tinig. Bantayan mo ang batang yan. Hindi ko siya gusto. Sa mansion, lumalakas ang ulan. Ngunit sa lumang silid ni Don Ricardo, may unti-unting tumutubo. Hindi lang galaw ng laman kundi pagalaw ng loob. Isang gabing may ulan, isang batang palaboy ang nagbigay ng init sa isang pusong matagal ng nanlamig.

Mula ng mangyari ang bahagyang pagkilos ng paa ni Don Ricardo, tila nabago ang ihip ng hangin sa loob ng mansyon. Ngunit ang pagbabagong ito ay hindi masayang tinanggap ng lahat. Habang si Arvin ay patuloy sa kaniyang tahimik na serbisyo, may mga matang palihim na nakamasid. Mga matang hindi naniniwala sa kaniyang presensya.

Lalo na ang sa anak na si Michelle Salazar. Isang hapon, habang nag-aayos si Arvin ng mga bote ng gamot na binili niya sa botika, narinig niya ang malakas na yabad ng takong sa marmol na sahig. pormal, malamig at may kasamang bahagyang pangungutya ang boses na sumunod. Ikaw ba yung batang pinapasok ng papa ko sa kwarto? Tanong ng isang babae sa likod niya.

Paglingon ni Arvin, nakita niya sa unang pagkakataon si Michelle. Maganda ang postura nito. Mahigpit ang buhok, matalas ang tingin at tila may hindi maipaliwanag na lamig sa tinig. Hindi siya agad nakasagot. nanatiling nakatayo hawak ang paper bag na may gamot. “Oo po. Ako po si Arvin.” mahinahong sagot niya. “Huwag kang magpaligoy-ligoy.

Anong ginagawa mo dito sa loob ng bahay namin?” Itinaas ni Michelle ang kilay. “Pinulungan ko lang po si Don Ricardo. Wala naman po akong ibang intensyon.” Sagot ni Arvin. Pinilit panatilihin ang respeto sa tono niya kahit ramdam ang tensyon. Isang malamig na titig ang isinukli ni Michelle bago ito lumakad palayo. Ngunit sa kanyang isipan, isang plano na ang unti-unting hinahabi.

Sa mga susunod na araw, napansin ni Arvin na tila mas malamig na ang pakikitungo sa kanya ng mga kasambahay. Ang dating mainit na kumain ka muna bago ka bumalik sa ospital ay napalitan ng diyan ka muna sa likod. May mga pagkakataong bigla siyang tinatawagan sa kwarto ni Don Ricardo ngunit pagdating niya sarado na ang pinto at sinasabihang hindi na siya kailangan.

Ngunit sa kabila ng malamig na pagtrato, patuloy pa rin si Arvin sa kanyang ginagampanan. Sa tuwing nakakapasok siya sa kwarto ng matanda, tila nabubura ang lahat ng pagod at panlalamig sa kanya. Alam kong hindi maganda ang loob ng anak ko sayo.” Sabi ni Don Ricardo habang pinapahid ni Arvin ang mainit na tuwalya sa mga binti nito. “Okay lang po.

Hindi naman po ako nandito para mahalin niya.” Sagit ni Arvin. Napangiti ang matanda. Marunong ka na ring sumagot ah. Ngunit isang araw nagising si Arvin sa bodega na may dalawang security guard sa labas. Isa sa mga ito ang humawak sa kanyang braso at sinabing kailangan siyang samahan papunta sa inner office ng mansyon. Doon niya naabutan si Michelle.

Nakaupo sa upo ang balat, hawak ang ilang piraso ng resibo at isang maliit na bote ng gamot. Ano to? Sabay pakita ng resibo. Bakit may nawala sa botika at pangalan mo ang huling kumuha? Nagkakunot ang noon ni Arvin. Wala po akong ninakaw. Binili ko po ‘yan. Galing po sa inabot na pera ni Don Ricardo sa akin.

Wala akong sinabing pwedeng gumamit ka ng pangalan ng ama ko. Isa kang palaboy. Walang karapatan. Matalim na sabi ni Michelle. Ma’am sorry po kung may pagkukulang pero hindi po ako magnanakaw. Gusto mo bang ipatapon kita pabalik sa Tondo? Sa basurahan kung saan ka kinuha? Singhal ni Michelle. Tahimik si Arvin.

Iningnan niya ang babae sa mata hindi para lumaban kundi para ipakitang hindi siya natatakot. Ngunit bago pa man siya maalis ng bahay, bumukas ang pinto ng opisina. Naroon si Don Ricardo. Tinutulak ang sarili sa wheelchair. Halata ang hirap sa kilos ngunit buo ang titig. Anong ginagawa niyo sa bata? Tanong nito. Mababa ang boses ngunit matalim ang tinig.

Papa, he’s been stealing. Hindi ako bulag, Michelle. Nakita ko ang ginawa niya para sa akin. Kung may isang tao sa bahay na tunay na may malasakit, hindi ikaw yon. Siya. Tumahimik si Michelle. Sa unang pagkakataon, napahiya siya sa harap ng sariling ama. Marahang lumapit si Don Ricardo kay Arvin at sa harap ng lahat, sinubukang igalaw ang kaliwang paa.

Mula sa pagkakatuwid nito ay bahagyang umangat ang sakong. Halos kalahating pulgada lamang. Pero sapat para mapamangha ang mga kasambahay. Sapat para mapahinto sa salita si Michelle. Walang ibang nakagawa niyan sa akin kundi ang batang ‘yan. Kung may marapat na manatili sa bahay na ito, siya ‘yon. At kung sino man ang may dapat umalis.

Tumingin siya kay Michelle. Ikaw yon. Pagkatapos ng pangyayaring iyon, hindi na muling hinusgahan si Arvin sa loob ng mansyon. Ngunit hindi rin naging madali ang mga araw na sumunod. Patuloy ang paninira sa kaniya hindi nalantaran ngunit mas mapanlin lang. Ang mga nurse at doktor ay sinabihan ni Michelle na huwag masyadong paniwalaan ang mga sinasabing pag-unlad.

Ipinapalaganap na ang lahat ng kilos ni Don Ricardo ay dala lang ng muscle reflex o phantom response. Walang CNP kong batayan. Ngunit sa bawat araw na lumilipas, lalo lang yumalalim ang tiwala ng matanda kay Arvin. At sa tuwing siya ay nag-iisa sa bodega, si Arvin ay umiiyak hindi dahil sa sakit kundi sa bigat ng hindi paniniwala ng mundo sa kanya.

Alam niyang may pagbabago, alam niyang may pag-asa. Pero bakit tila hindi ito sapat para sa mga taong mas piniling tumingin sa kanyang maduming damit kaysa sa liwanag na kaya niyang ibigay? Ngunit hindi siya tumigil, hindi siya umatras dahil sa puso niya. Alam niyang ang tunay na lakas ay hindi nasusukat sa kung anong sinasabi ng may diploma o impluwensya kundi sa tibay ng loob ng isang batang minsang tinawag lang na basura.

Ang mga araw ay patuloy na umikot sa mansyon ni Don Ricardo. Ngunit kasabay ng unti-unting paggaling ng matanda ay ang lalong pagdilim ng mga mata ng mga taong ayaw maniwalang totoo ang pagbabagong nagaganap. Isa na rito si Noce Verna ang matagal ng medical aid ni Don Ricardo na dati malapit kay Michelle.

Isang umaga habang inaayos ni Arvin ang mga kagamitan sa therapy corner ng silid ni Don Ricardo. Pumasok si Nurse Verna na may hawak na logbook at isang maliit na plastic container na walang laman. Arvin, maanghang ang tono ng kanyang boses. Ikaw ba ang huling gumamit ng gamot na ito kagabi? Napatingin si Arvin sa botelya. Kilala niya ito isa sa mga muscle relaxant na tinuturo sa kanya ni Don Ricardo kung paano isaayos ang dosage sa tuwing kinakailangan sa therapy.

Pero hindi siya ang huling humawak nito. Hindi po ako ang huli. Nakita ko pong kayo ang naglagay niyan sa drawer bago ako lumas kagabi. Mahinahong sagot ni Arvin. Ngunit hindi pinakinggan ni Nurse Verna ang kanyang paliwanag. Sa halip, dumiretso ito kay Michelle na noon ay kararating lamang mula sa isang board meeting. Michelle, may nawawalang gamot.

Mariin pahayag ni nurse Verna at huling nakita ang lalaking kalye sa loob ng kwarto ng ama mo. Hindi ba’t ilang beses mo na ring inireklamo ang presensya niya rito? Napapikot si Michelle. Tila ba matagal ng hinihintay ang pagkakataong ito. Pagod na akong paulit-ulit na sabihan si Papa tungkol sa batang yan.

Kung hindi siya magnanakaw, baka nagpapanggap lang talaga siyang banal para makuha ang dapat ng alisin yan. Nang araw ding iyon, habang naglalagay si Arvin ng mainit na compress sa binti ni Don Ricardo, pinatawag siya ni Michelle sa veranda ng bahay. Nandoon ang ilang mga kasambahay at si Nurse Verna.

Pila ba isang silid na puno ng hatol bago pa magsimula ang paglilitis. Arvin, panimula ni Michelle. Pinagkatiwalaan ka ng tatay ko. Pero may mga ulat na may mga gamot na nawawala tuwing ikaw ang duty. May mga kasambahay ding nagsasabing minsan kang nakitang may hawak na envelope mula sa drawer ni Papa. Napatingin si Arvin sa paligid. Wala siyang kakampi sa mga sandaling iyon. Wala rin si Don Ricardo.

Wala siyang magawa kundi ipagtanggol ang sarili gamit ang tanging armas niya. Katotohanan. Hindi ko po ninakaw ang kahit ano. Yung envelope po na yun, siya po mismo ang nag-abot sa akin. May sulat daw para sa kanya nung araw ng birthday niya at pinatago lang padsamantala. Tungkol po yun sa isang donation.

Paliwanag ni Arvin, napakagaling mong gumawa ng kwento. Malamig ang sagot ni Michelle. Kung ayaw mong ipatapon kita sa kulungan ng mga menor de edad, umalis ka na lang ng tahimik. Kung may respeto ka kay Papa, hindi mo siya ilalagay sa ganitong kahihian. Naglakad si Arvin papunta sa gate ng bahay. Bitbit ang lumang backpack na may kaunting damit at isang plastic na supot ng mga gamit niya sa therapy. Hindi siya umiiyak.

Ngunit bakas sa bawat hakbang ang bigat ng pagkadismaya. Hindi sa pagkakatanggal kundi sa ginawang pagwawalang bahala sa sakripisyo’t malasakit niya. Subalit bago siya tuluyang makalabas, bumukas ang pintuan ng balcony. Lumabas si Don Ricardo, tangan ang tungkod at nakatayo. Mahina, nanginginig pero malinaw sa mata ng lahat.

Nakatayo siya sa sarili niyang paa. Arvin, malakas na tawag ng matanda. Dahilan upang mapalingon ang lahat tila tumigil ang oras. Ang mga kasambahay, ang mga security guard, si Michelle at si Nurse Verna, lahat ay namutla. Hindi agad makapaniwala si Michelle. Papa, tumayo ka. Ngayon lang ako muling nakatayo mag-isa sa loob ng dalawang taon. Sagot ng matanda.

At gusto kong malaman ng lahat kung bakit. Dahil sa batang yan, tahimik ang paligid. Ang natitirang hangin sa silid ay tila napuno ng bigat ng katotohanan. Wala sa inyong lahat. Walang nurse, walang doktor, walang anak kong abala sa pagtaas ng presyo ng condo units ang nagpalakas sa akin. Siya lang isang batang pinili kong pakinggan kahit walang diploma, kahit galing sa kalsada.

Dagdag ni Don Ricardo habang lumalapit sa hagdanan, tinutulungan ang isang bodyguard. Hindi makagalaw si Michelle. Wala ring nangutos. Ngunit ang katahimikan ng lahat ay tila pumalit sa lahat ng galit na binuon niya laban kay Arvin. Sa gabing iyon, inawag ni Don Ricardo si Arvin sa kanyang silid. Tahimik ang dalawa habang pinapahid ni Arvin ang langis sa tuhod ng matanda.

Pasensya ka na iho. Hindi ko agad napigilan ang galit ng anak ko. Matagal ko ng kalam na hindi siya sangayon sa presensya mo. Mahinang wika ng matanda. Wala pong problema. Sanay na po akong pagdudahan. Sagot ni Arvin habang pinipisil ang gilid ng tuhod. Pero salamat po na yun lang po may lumaban para sa akin. Napangiti si Don Ricardo.

Hindi ako lumaban dahil kawawa ka. Lumaban ako dahil totoo ka. At sa mundong puno ng pek bihira ang may katapatan na ganyan. Sa labas ng bintana kita ang pagtila ng ulan. Ilaba matapos ang malalim na bagyo. May sinag na dahan-dahang bumababa. At sa liwanag na iyon, nakaukit na sa loob ni Arvin ang isang panibagong katotohanan na hindi mahalaga kung saan ka nagmula kundi kung paano piniling maging totoo sa gitna ng mundo ng paninira.

Makalipas ang ilang linggo mula sa pangyayaring muntik siyang mapatalsik, si Arvin ay tuluyan ng naging bahagi ng pang-araw-araw na buhay sa mansyon. Hindi na siya pinakikialaman ng mga nurse at kasambahay. Kahit si Michelle ay bihirang lumabas ng kanyang silid. At kapag nagkakasalubong man sila ni Arvin, isang malamig na tingin na lamang ang ibinabato nito.

Wala ng mga binitiwang banta ngunit nananatiling mabigat ang presensya. Isang umaga habang tinutulungan ni Arvin si Don Ricardo na mag-unat ng mga binti, tinanong siya ng matanda, “Arvin, natututo ka bang magbasa sa mga libro natin?” Napayuko ang binata. Ila napahiya. Kaunti lang po. Hirap pa rin po akong unawain yung mga mahahabang salita.

Pero pinipilit ko pong ulitin hanggang maintindihan. Napangiti si Don Ricardo saka inilabas mula sa ilalim ng kanyang kama ang isang lumang libro ng mga alphabet. Makapal ang alikabok sa takit nito. Ginamit ko yan noon sa panganay kong apo. Nasa abroad na siya ngayon pero baka makatulong sa’yo. Maingat na tinanggap ni Arvin ang libro. Tila bang nakahawak siya ng isang bagay na mas mahalaga pa sa pagkain? Salamat po.

Hindi ko po alam kung kailan pero gusto ko pong matutong magbasa ng maayos. Gusto kong makaunawa hindi lang ng letra kundi ng mundo. Simula noon tuwing gabi sa kanyang maliit na silid sa lumang bodega, binubuklat niya ang mga pahina ng libro sa ilalim ng ilaw ng maliit na desklamp na bigay ni Don Ricardo. Sa kabila ng lamok at init, hindi siya tumigil sa pag-aaral.

Pinagtuunan niya ng pansin ang bawat letra, bawat patinig at katinig. Minsan binibikas niya ito ng pauli-ulit sa sarili habang iniisip kung paano ito ginamit ni Don Ricardo sa mga kusapa nila. Isang hapon, habang binubuklat ni Arvin ang ilang pahina ng newspaper sa reading room ng mansyon na siya na rin ang naglilinis, dumaan si Don Ricardo.

Nakita niyang hawak ni Arvin ang isang pahina ngunit nakakunot ang noo. Anong binabasa mo? Tanong ng matandak. Headline lang po ang naiintindihan ko. Hindi ko pa po gets yung ibang bahagi. Puro mahahaba. Sagot ni Arvin habang iniabot ang diaryo. Lumapit si Don Ricardo at marahang tinuro ang isang talata. Ito editorial yan.

Kadalasan opinyon ng isang editor tungkol sa issue sa bansa. Hindi mo kailangang sangay ayunan lahat ng nakasulat dito pero magandang pag-usipan. Ganun pala yun. Bulong ni Arvin. Akala ko basta sulat lang. totoo na agad. Nagsisimula ka ng makakita ng mas malalim na antas ng pag-unawa ni Don Ricardo. At dahil diyan, gusto kitang turuan ng mga basic sa negosyo. Napaliwan si Arvin.

Negosyo po? Oo. Accounting, ledger, expenses. Kung may tiwala ka sa sarili mong paninindigan, dapat may kaalaman ka rin kung paano humawak ng responsibilidad. Hindi habang buhay ay dito ka lang sa silid ko. Isang araw dapat ay may sarili ka ng inaasikaso. Habang dumarami ang oras na ginugol nila sa pag-aaral at pagsasanay.

Lalong lumalalim ang ugnayan nina Arvin at Don Ricardo. Sa paningin ng matanda, hindi na lamang basta bata si Arvin na dumampot ng bag isang araw sa labas ng hotel. Isa na siyang kasama, isang estudyante ng buhay at higit sa lahat, isang kaibigan. Ngunit sa labas ng mundo ng kanilang silid, unti-unting kumakalat ang balita.

Isang helper na minsang bumisita sa mansion ang nagkwento sa kanyang kapitbahay tungkol sa batang kalye na pumalit sa anak bilang tagapangalaga ng matandang milyonaryo. Nagtagal, ang kwento ay umikot na sa mga kanto ng Makati hanggang sa isang maliit na column sa isang tabloid ang naglabas ng headline. Bata sa basura.

paboritong alalay ng milyonaryo. Ano ang meron siya? Nabasa ni Arvin ang artikulo habang naglilinis ng lumang filing cabinet ni Don Ricardo. Tinago niya ito sa likod ng libro ngunit nakita rin ang matanda. “Hindi mo kailangang itago yan.” Sabi ni Don Ricardo habang nakatitig sa kanya. Kung may totoo man sa sinulat nila, yun ang puso mong marunong magmahal ng walang hinihingi.

Pero hindi po nila alam ang totoo. Hindi po nila alam na nag-aaral ako na gusto ko pong maging mabuting tao. Sa kanila. Bata pa rin akong may maruming damit at nakatira sa bodega. Sagot ni Arvin halatang nasasaktan. Hayaan mo silang magsalita. Tugon ni Don Ricardo. Pero ikam, ipakita mo sa kanila ang totoo sa gawa. Hindi lahat ng pangalan ay kailangang linisin sa papel.

Minsan sa kilos mo lang nabubura ang dumi sa pangalan. Kinagabihan habang inaayos niya ang mga gamit sa boteka. Dumating si Mang Tonyo at iniabot ang isang brown envelope. Nagtaka si Arvin. Nang buksan niya ito, may nakasulat na pangalan. Arvin M. Salazar. Anong ano to? Tanong niya. Galing kay Don Ricardo. Sagot ni Mang Tonyo.

Gumawa siya ng birth certificate para sa’yo. Hindi man ito legal sa lahat ng aspeto, sapat na to para makapag-enroll ka sa ALS o kahit anong night school. Sabi niya, “Oras na para bigyan mo ng pagkakakilanlan ang sarili mo.” Tumigil si Arvin. Ang simpleng papel sa kanyang mga kamay ay kila baga mas mabigat kaysa sako ng basura na ilang taon niyang binuhat.

Sa unang pagkakataon, may pangalan siyang sarili niyang tinanggap. Hindi bansag, hindi palayaw, kundi pagkatao. Makalipas ang isang linggo, dumating ang isang doktor mula sa isang kilalang medikal na institusyon sa Maynila. Isa siya sa mga unang doktor na dumalo sa kaso ni Don Ricardo. Nang mabalitaan niyang may batang palaboy na miraculous mosure, hindi siya naniwala ngunit hindi rin siya nakatiis na hindi alamin ang buong katotohanan.

Sa unang pagkikita nila, tiningnan nito si Arvin mula ulo hanggang paa. Ikaw ba ‘yung bata? Tanong nito. Opo, ako po si Arvin. Tahimik ang doktor. Tumingin kay Don Ricardo. Saka muling tiningnan si Arvin. May offer ako. Kung interesado ka, tutulungan ka naming makakuha ng scholarship. Walang pa nga akong madali.

Pero kung ganito na ang sinimulan mong sipag, baka mas malayo pa ang marating mo. Hindi nakasagot si Arvin. Sa isip niya, hindi siya sigurado kung pangarap ba ito o isang panibagong bagyo. Pero sa puso niya, isa lang ang malinaw. Marumi man ang kanyang kamay sa lumang langis at pawis, malinis ang puso niyang may layuning hindi kailan man para sa sarili lamang.

At doon sa lumang bodega, isinilang ang isang pag-asa. Hindi lang para kay Arvin kundi para sa maraming batang tulad niya na ang maruming palad ay kayang magtanim ng panibagong bukas. Ang mga araw ay dahan-dahang naging linggo at sa bawat pagdaan nito tila may kabaligtaran na nangyayari sa katauhan ni Don Ricardo.

Habang tumatanda ang mundo sa paligid niya, siya naman ay tila bumabata hindi sa pisikal na anyo kundi sa paggalaw ng katawan, sa pagbangon ng loob at higit sa lahat sa muling pagbukas ng mga panaginip na dati pinaniniwalaan niyang nilamon naan ng paralysis. Isang umaga habang nasa therapy session si Don Ricardo sa maliit na gym na ipinatayo sa loob ng compound, may kakaibang sigla ang kilos nito.

Sa halip na palagian niyang iangat ang kaliwang paa sa tulong ng therapist, nagawa niyang itulak ito paunahan ng bahagya na hindi inaasahan ng sino man sa silid. Nakita mo ba yun? Tanong ng physical therapist na si Doc Elmo kay Arvin habang kinukumpirma ang galaw. Opo, Doc. Hindi po yun muscle twitch lang.

Ako po ang nagsabi sa kanya na abutin ang dulo ng rubber mat at ginawa niya. Masiglang sagot ni Arvin. Hawak pa rin ang tuwalya sa palikat ni Don Ricardo. Hindi nagpahayag ng opinyon si Doc Elmer ngunit kita sa mukha nito ang tahimik na pagkamangha. Sa kabila ng siansiyang kinagisnan niya, may mga kilos na hindi kayang i-explain ng libro.

Pagtatapos ng session, habang nagpapahinga sa wheelchair si Don Ricardo, tinapik niya si Arvin sa balikat. Alam mo Arvin, nitong mga huling araw, mas gusto ko na ikaw ang magturo sa akin kesa sa mga bayad kong therapist. Napangiti si Arvin. Hindi po kasi ako therapist kaya hindi ko po kayo tinitingnan bilang pasyente. Tinitingnan ko po kayo bilang isang taong gustong maniwala ulit sa sarili.

Ilang araw makalipas, isang truck ang pumarada sa harap ng mansion. Mula rito, bumaba si Mang Tonyo. May dalang mga kahon at papel na tila mga bagong gamit. Nang tanungin ni Arvin, sinabi nitong inutusan siya ni Don Ricardo na bumili ng gamit sa school supply store. Para raw sao animang Tonyo, iniabot ang malaking ecobag.

Pagbukas ni Arvin, naroon ang isang bagong sapatos, ilang notebook, lapis, eraser, ballpen at sang pares ng school uniform. Hindi makapagsalita si Arvin. Hawak-hawak niya ang isang notebook na may pangalan niya sa label Arvin Salazar, Grade 7, Literacy and Values Education Program. Makakapasok na ako, tanong niya. Hindi makapaniwala.

May nakausap na si Don Ricardo sa public school sa kabilang barangay. Ipinakita niya yung birth certificate mo. Pinayagan ka nilang mag-enroll kahit late ka na. Sabi ni Don Ricardo, walang batang mahuhuli kung ang puso niyang natututo ay nauuna. Tahimik na tumulo ang luha ni Arvin habang marahang hinaplos ang tela ng unipore. Hindi ito mamahalin, hindi ito bago.

Sa kanya, isa itong sagisag ng tagumpay. Isang bagay na minsan niyang pinangarap sa gabi ng ulan habang giniginaw sa ilalim ng tulay. Sa unang araw ng kanyang pagpasok, sabay pa rin niyang tinutulungan si Don Ricardo tuwing hapon. Sa umaga, nagsusuot siya ng uniporme, dala ang backpack at sumasabay sa mga batang papunta sa paaralan.

Halata ang pagkailang ng mga kaklase niya sa una lalo na’t kitang-kita sa anyo niya ang pagiging mas matanda kaysa karaniwan. Ngunit sa kanyang pananahimik, sa kanyang pagreseto sa bawat guro at sa galing niyang makinig, unti-unti siyang tinanggap. Hindi siya pala kibo. Ngunit may isang pagkakataong napahanga niya ang buong klase.

Habang nagtatalakay si Ginoong Elias ng leson sa mga taong may kapansanan at karapatang pantao. Nagtanong ito. Anong dapat nating pag-isipan kapag may nakikita tayong taong may kapansanan? Awa ba o respeto? Tumayo si Arvin. Pareho po pero mas mahalaga po siguro ang respeto kasi ang awa pwedeng pansamantala.

Pero ang respeto pinanghahawakan kahit hindi mo sila kilala. Huwag nating tingnan ang tao sa kung ano ang wala sa kaniya. Tingnan natin kung paano siya lumalaban. Tumahimik ang klase. Isang guro ang napatango. Sa sandaling iyon, hindi lang siya naging estudyante. Naging guro rin siya sa paraang hindi kinailangan ng chalk o blackboard.

Isang araw sa mismo ring ospital kung saan siya dating pinag-alangan. Muling dumalaw si Doc Elmer at ilang doktor upang obserbahan ang progreso ni Don Ricardo. Sa pagkakataong ito, humarap ang matanda sa harap ng lahat. May kasamang walker at may unti-unting hakbang mula kama hanggang sofa. Isang distansyang matagal na niyang hindi nalalakad.

Dalawa, sabi ni Doc Elmer habang naglilista sa clipboard. Dalawang tuloy-tuloy na hakbang. Without full support, hindi na ito muscle memory. Nakapaniwala ang isa pang doktor. This is no longer just anecdotal recovery. This is something we haven’t documented before. Paano niyo ginawa to, Don Ricardo? Tanong ng isa. Hindi siya tumingin sa kanila.

Tumingin siya kay Arvin na tahimik lamang sa sulok. Hawak ang tuwalya at tubig. Ang tanong siguro ay paano niya to nagawa para sa akin? Sagot ni Don Ricardo. Hindi siya doctor. Hindi siya professional pero binuksan niya ang pintuan na matagal ko n isinara. Sa huling bahagi ng buong iyon, tumanggap si Arvin ng liham.

Galing ito sa doktor na minsang tumawa sa kanya sa unang medical mission. Batang Arvin, nais kong iabot ang paunang alop para sa isang part-time scholarship sa aming community rehab program. Kung sakaling gusto mong maging certified therapy aid balang aram, handa kaming magsimula sa’yo.” Napahawak si Arvin sa dibdib.

Hindi niya akalain na ang mga araw ng pagtitiis sa ilalim ng araw, ng tamumulot ng basura at ng pagtayo ko sa harap ng mga mata ng hindi naniniwala ay magiging mga hagdan tungo sa direksyong minsan niyang akalang hindi para sa kanya. Sa kanyang pagluhod sa tabi ni Don Ricardo, habang inaayos ang brace sa paa nito, bigla siyang nagsalita.

Don Ricardo, salamat po. Pero hindi lang po kayo ang gumaling. Ako rin po. Napatingin ang matanda. Anong ibig mong sabihin? Dati po, pakiramdam ko ako yung may kapansanan. Hindi po sa katawan, sa loob. Pero mula nang naniwala kayo sa akin, parang unti-unti rin pong gumalaw yung parte ng puso kong matagal ng tulong. Tahimik ang matanda.

Ngunit sa kanyang mata may luhang ayaw bumagsak. Sa loob ng silid na iyon, walang doktor, walang milyonaryo, walang palaboy. Mayroon lamang dalawang kaluluwang sabay na natutong tumayo. Ang mga araw sa mansyon ay naging tila isang bago at mahaliwalas na kabanata. Ang mga halakhak ni Don Ricardo ay muling naririnig sa mga hallway at ang mga kasambahay ay tila na ring sanay sa presensya ni Arvin na ngayo’y palaging may dalang aklat sa ilalim ng kili-kili madalas ay tungkol sa anatomy o physical rehabilitation minsan naman ay simpleng

talasalitaan ngunit sa kabila ng positibong pagbabago sa loob ng bahay isang madilim na ulap ang dahan-dahang bumabalot sa labas nito. Isang umaga habang nagsasagawa ng family board meeting ang Salazar Family Group sa mismong private function hall ng mansion, ipinatawag ni Don Ricardo si Arvin.

Hindi niya alam kung bakit, ngunit hindi niya kailan man tinanggihan ang paanyaya ng matanda. Pagpasok niya, agad siyang napansin ni Michelle. Nakaupo sa gitna ng mahabang mesa, hawa ang isang tablet at dokumentong tila kapipirma lamang. Bakit siya nandito? Anong nito sa malamig at walang tinatagong inis na tinik? Hindi siya bahagi ng board.

Tumango si Don Ricardo mula sa kabilang dulo ng mesa gamit ang kanyang tungkod upang bumangon. Hindi siya bahagi ng board pero bahagi siya ng aking araw-araw. At kung may sino man dito na tunay na nakakakita ng galaw ng buhay ko, siya yun. Umiling si Michelle. Tay pleaseong drama. May usaping legal tayong nilalatag dito.

Hindi to charity meeting. Lumingon si Don Ricardo sa secretarya sa likod niya. Pakita lang nga ang bagong itinalaga kong tagabasa ng minutes ng meeting. Sir, effective immediately. Mr. Arvin Salazar. Sabay sabing may kaba ang sekretarya na halatang hindi sanay sa pangalan. Bumagsak ang tingin ng lahat kay Arvin. Hindi siya nagsalita ngunit ramdam niyang hindi na ito karaniwang araw.

Nang simulan niyang i-record ang meeting at ilista ang mga panukala, tahimik lamang siya sa gilid. Ngunit ang simpleng kilos na iyon, ang kanyang pagkakaupo sa mismong loob ng family boardroom ay tila matinding sampal para kay Michelle. Sa sumunod na gabi habang sinusulat niya ang mga notes mula sa meeting, pinuntahan siya ni Michelle sa bodega.

Hindi ito ang unang beses na nagkakaharat silang dalawa sa ganitong paraan. Pero ngayong gabi, may dalang envelope si Michelle at may mapanganib na ngiti sa kanyang labi. Alam mo bang hindi ka dapat nandito? Panimula nito. Hindi umi-mix si Arvin. Ito ang legal document na nagpapatunay na wala kang karapatan sa bahay na ito.

Technically, trespasser ka pa rin. Alam mong kaya kong gamitin to, ‘di ba? Tahimik pa rin si Arvin. Tiningnan niya lang ang papel saka bumuntong hininga. Bakit po kayo natatakot? Tanong niya. Napailing si Michelle. Hindi ako natatakot sa’yo. Natatakot ako sa kung anong pwedeng mawala dahil sa’yo. Lahat ng pinaghirapan kong hawakan sa negosyong ito.

Unti-unti mong inaagam sa simpatya, sa drama, sa kahabag-habag mong mukha. Wala po akong inaagaw. Mariing sagot ni Arvin. Kung may natatanggap man po akong tiwala, yun ay dahil may nakikita silang halaga sa ginagawa ko. Napalakas ang hininga ni Michelle. Saka iniwan si Arvin na nakatipog sa dokumentong hawak-hawak niya.

Hindi ito nilagdaan ni Don Ricardo. Isang banta lamang. Ngunit ang mensahe ay malinaw. Isang pagkakamali lang niya at maaari siyang mawala sa mundo na itinuring niyang tahanan. Kinabasan, habang bumibisita si Don Ricardo sa opisina ng kanyang abogado sa Makati, tinanong niya ito tungkol sa huling testamento. May nais ka bang baguhin? Tanong ng abogado habang inihahandahang laptop.

May gusto akong idagdag. Sagot ng matanda. Sa kalmadong tono, binanggit niya ang isang panukala, ang paglikha ng Salazar Arven Foundation, isang non-profit na tutulong sa mga batang kalye na nais matuto ng physical therapy at basic caregiving. Itatanaga si Arvin bilang honorary director at magiging pangunahing kinatawan nito.

Hindi ito para bigyan siya ng kayamanan. Anny Don Ricardo. Ito ang paraan ko para ipasa ang aral na itinuro niya sa akin na ang pag-asa ay hindi dapat nakakahon sa porma ng diploma o apelyido. Nang makauwi sa mansyon, ibinalita niya kay Arvin ang tungkol sa foundation. Hindi agad nakasagot si Arvin. Tila hindi siya makahinga sa bigla ang balita.

Ako po, ako po ang magiging kinatawan. Oo, sagot ni Don Ricardo. At kung gusto mo pa, pwede kang mag-aral ng management para ikaw na rin ang mamahala balang araw. Lumuhod si Arvin sa tabi ng matanda. Hindi niya mapigil ang luha. Don Ricardo, bakit po ako? Dahil ikaw ang unang tao na naniwalang makakatayo ako muli.

At higit sa lahat, ikaw lang ang nakakita ng kahalagahan ko. Nong panahong akala ko wala na akong halaga. Ngunit hindi pa tapos ang lahat. Sa isang linggong dumaran, habang inaayos ni Arvin ang bagong silid para sa magiging opisina ng foundation, biglang dumating si Don Ricardo na tila kinakapos sa paghinga. Nanlalamig ang kanyang mga daliri at may bahagyang pamumutla sa kanyang mukha.

“Don Ricardo, Mang Tonyo, Doktor!” sigaw ni Arvin habang alalay ang matanda. Dumating agad ang nurse at inilapat ang oxygen sa bibig nito. Ilang minuto lang, dumating na rin ang ambulansya. Kasama ni Arvin si Don Ricardo sa sasakyan. Hawak ang kamay ng matanda habang binabantayan ang monitor ng pulso nito. Hindi siya umiiyak.

Ngunit bawat tibok ng puso ni Don Ricardo na bumabagal ay parang suntok sa kanyang dibdib. Nang makarating sa ospital, agad isinayilalim si Don Ricardo sa intensive care. Isang malamig na tunog ang sumambulat mula sa machine. Tanda ng pagtigil ng isang mahigpit na pinanghahawakang buhay. Code blue, sigaw ng doktor.

Agad silang nagtipon sa paligid ng katawan ng matanda CPI, EPI, oxygen, defib. Habang ang mga doktor ay abala sa pagmalik ng tibok ng puso ng matanda, si Arvin ay nanatili sa labas ng ICU nakaupo sa sahig. Hawak niya ang Rosario na ibinigay ng isang madre sa Underpass, ilang taon na ang nakalilipas. Tahimik niyang sinabi, “Hindi pa ito ang dulo.

Hindi pa tapos ang laban namin.” At sa likod ng salamin, habang bumabalik ang manipis na linya sa monitor ng ECG ni Don Ricardo, may nabubuong pangakong kahit ang kamatayan man ay tila hindi agad kayang wasakin. Mainit ang ilaw ng ICU ngunit malamig ang katawan ni Don Ricardo. dalhin siya roon. Agad siyang inasikaso ng mga doktor at nurse ngunit walang katiyakang babalik ang dating tibok ng puso.

Sa labas ng salamin, nakaupo si Arvin. Nakayuko at mahigpit na hawak ang rosaryong luma na at may nawawalang cruz sa dulo. Lord, kung pwede pa po, huwag niyo muna siyang kunin. Mahinang bulong niya halos hindi marinig ng sarili. Hindi pa rin niya inaalis sa isip ang mga huling sandaling magkasama sila ni Don Ricardo bago ito bumagsak.

May kasamang aliwalas ang mukha ng matanda habang kinukwento ang plano para sa foundation. Hindi siya mukhang may sakit. Hindi siya mukhang pagod. Pero marahil doon talaga madalas sumusugod ang paligro kapag kampante ka na sa pag-asang tapos na ang bagyo. Makaraan ang ilang minuto, may lumabas na doktor mula sa ICU. Matangtad, seryoso ang mukha at bitbit ang clipboard. Arvin Salazar tanong nito.

Tumayo si Arvin halos matanggal ang pagkakakapit sa Rosario. Ako po. Tumigil ang puso ni Mr. Salazar sa loob ng dalawang minuto pero nabalik din namin. Stable siya ngayon pero kailangan pa rin ng masusing monitoring. Hindi paligtas. Tumango si Arvin kahit nanginginig ang tuhod. Pwede ko po ba siyang makita kahit sandali? Sandali lang.

Isa ka sa authorized visitor sa listahan niya. Pero pakiusap, huwag mong pagod ang pasyente. Sa loob ng ICU, halos hindi siya makahinga. Ang mga makina ay sunod-sunod ang tunog. Beep, tick, hum, lahat ay may dalang takot. Si Don Ricardo ay tila natutulog lamang. Ngunit ang bawat hina nito ay may tubo at kontrolado ng respirator.

Lumapit si Arvin sa gilid ng kama. Dahan-dahang inilapat ang palad sa nangingitim na kamay ng matanda. Don Ricardo, hindi pa po tapos ‘to. Hindi niyo pa po naitatayo ng buo ang foundation. Hindi ko pa po natatapos ang unang libro ko. Hindi ko pa po kayo naihahatid sa huling hakbang na yon. Yung kaya niyo ng tumayo ng walang sinumang umaalalay. Walang sagot.

Wala ring galaw. Munibisang luha ang marahang gumulong sa pisminang matanda. At doon naunawaan ni Arvin. Gising siya. Nakikinig. Nilalabanan ang dilim. Pagkalabas ni Arvin ng silid, agad siyang tinawag ng isang abogado na nakaitim at may hawak na folder. Ikaw ba si Arvin Salazar? Tanong nito. Opo. Bakit po? Inutusan akong pumunta rito ni Don Ricardo habang nasa Constancy pa siya nung nakaraang linggo.

May inamyendahan siyang bahagi ng kanyang huling testamento. Pinirmahan at notaryado ito. In the presence of his physician at dalawang witness, binuksan ng abogado ang folder at pinakita ang dokumento. Ikaw ang itinalaga niya bilang executor ng Sanazar Arvin Foundation. At kung sakaling hindi siya makabangon sa loob ng 6 na araw, ikaw ang pansamantalang tatayong tagapangasiwa.

Hindi makapaniwala si Arvin. Napatitig siya sa papel saka napaupo. Pero hindi ko po alam ang lahat ng tungkol sa pagpapatakbo ng foundation. Nag-aaral pa lang po ako. Alam niya yon. Pero naniniwala siyang hindi lahat ng may diploma ang may kakayahan at hindi lahat ng may kakayahan ay dapat palampasin. Makalipas ang dalawang araw, isang kagulat-gulat na insidente ang nakunan ng CCTV sa loob ng ICU.

Habang nagsasagawa ng light limb massage ang isang nurse sa binti ni Don Ricardo, pumasot si Arvin at binati ang matanda. Don Ricardo Ania, may guest po kayo sa TV News. Sabi po nila, “Baka raw hindi totoo ang paggaling niyo at baka daw kami lang ang gumagawa ng palabas.” Hindi niya inaasahang may mangyayari. Ngunit sa mismong sandaling iyon, sa harap ng CCTV at ng nakatinging nurse, bahagyang gumalaw ang binti ni Don Ricardo.

Hindi ito pag-angat na buo ngunit may umangat na tuhod. Isang pulgada ang taas. “Sir, gumalaw ang tuhod niya.” sigaw ng nurse. Nakita niyo ba ‘yun? Agad nilang tinawag ang mga doktor. Paulit-ulit na pinanood ang footage at sa bawat ulit pare-pareho ang reaksyon. Hindi ito muscle spasam. Hindi ito involuntary jerk. Ito ay aktibong pagtugon sa pandinig.

Isang neurologist ang nagsabi, kung ito ay talagang deliberate motor command, this contradicts our entire prognosis. At doon nagsimula ang pagkagulat ng buong ospital. Ilan dahil sa himala ng pagkilos kundi dahil sa mismong batang itinutuing nilang simpleng alalay si Arvin Salazar ay siyang nasa tabi ng pasyente sa bawat sandaling may progresong nangyayari.

Kinabukasan, tumawag ang isang TV station upang kunan ng panig si Arvin. Nagdalawang isip siya. Ngunit sa huli, pumayag siya upang bigyang linaw ang lumalabas na haka-haka. Sa gitna ng interview, tinanong siya, “Arvin, ano ang ginawa mo para gumaling si Don Ricardo?” Tahimik muna siya bago tumingin sa camera.

Wala po akong ginawang espesyal. Wala po akong magic. Wala po akong degree. Pero naniwala po ako hindi po sa himala kundi sa posibilidad na hindi pa tapos ang laban. Araw-araw, tinanong ko po si Don Ricardo. Gusto niyo pa ba? At araw-araw, kahit wala siyang salitang tugon, alam kong may sagot siyang oo. Pagbalik niya sa ospital, nakita ni si Michelle nakatayo sa hallway ng ICU.

Naayon ay hindi na galit ang ekspresyon nito. Hindi rin bahagyang panlalamig. May kakaibang pagkalito sa mukha. Arvin, tawag nito. Napalingon siya bahagyang tumango. Hindi ako hihingi ng tawad pero aaminin kong hindi ko kayang gawin ang nagawa mo. Hindi ko nga kayang paniwalaan dati na may saysay pa si papa. Hindi sumagot si Arvin.

Hindi niya kailangan ng pagbawi. Hindi niya kailangan ng papuri. Tumingin lang siya kay Michelle at marahang sinabi, “Hindi po ako pumalit sa inyo. Wala pong pwedeng pumalit sa anak ng isang ama. Pero ako po sinubukan ko lang maging kasama niya nung iniwan na siya ng paniniwala ng lahat. Sa gabing iyon habang nakaupo siya sa tabi ng kama ni Don Ricardo, muling bumulong si Arvin.

Gusto ko lang pong malaman niyo kahit hindi niyo ako marinig, hindi ko po kayo iiwan. At saglit na katahimikan, sumunod ang isang bahagyang pitik ng daliri ni Don Ricardo. Hindi ito malakas ngunit sapat para muling makapagsimula. hindi lamang ng panibagong yugto ng paggaling kundi ng panibagong tiwala sa himala ng pagpupunyagi.

Sa laban ng puso kontra kamatayan, mabilis na kumalat ang balita. Mula sa maliit na ospital sa Makati hanggang sa mga online platforms, headline sa social media at balita sa umaga. Iisa ang tema: Milyonaryong may sakit gumalaw uli matapos. Ang tako ng pagkakaparalisa dahil sa isang batang palaboy. Hindi ito ordinaryong istorya. Hindi ito ang tipikal na medical miracle na idinadaan sa siensya at teknolohiya.

Isa itong kwento na sa unang tingin ay imposibleng paniwalaan. Kaya’t para sa komunidad medikal isa itong insulto. Para sa media isang scoop. Para kay Arvin, isang bigat na hindi niya hiningi. Sa tulong ni Don Ricardo, pinatawag ang mga piling miyembro ng medikal na komunidad upang harapin ang issue sa pamamagitan ng isang press conference.

Ginawa ito sa conference hall ng ospital mismo kung saan yunang naitala ang paggalaw ni Don Ricardo sa tuhod. Dumating ang media. Marami ang kinatawan mula sa mga tanyag na ospital. Naroon ang mga doktor na dati tumawa sa batang nagsabing kaya kitang palakarin ulit. Ngayon sila na mismo ang humarap sa katotohanang may isang bagay silang hindi naintindihan.

Iisa-isang ipinirensa ang mga medical records bago at pagkatatos ng mga session kay Arvin, video ng progress at mga scan na nagpapakitang may renewed motor activity ang lower limb neurons ni Don Ricardo. Lahat ay sumasalumat sa nauna nilang diagnosis, irreversible paralysis. Unang nagsalita si Dr.

Rafael Ignacio, isang kilalang neurologist na unang tumingin kay Don Ricardo noong unang taon ng kanyang kondisyon. Bilang doktor, pinanghawakan namin ang ebidensya at proseso. Ngunit sa kasong ito, wala kaming paliwanag. Ang galaw na ito ay hindi bunga ng gamot. Hindi rin mula sa iniresetang therapy. Ito ay resulta ng nonontraditional intervention at hindi ako proud na sabihing hindi namin yun pinaniwalaan noon.

Lumingon ang doktor kay Arvin na tahimik lamang sa gilid ng Entaablado. Ang batang ito sa kabila ng kawalan ng diploma. Walang pera, walang pangalan ay nagbigay ng resulta na hindi namin nakamit sa dalawang taon. Tumahimik ang buong hall. Maging ang ilang mga doktor na dati tumatawa habang pinagtatawanan si Arvin. Ngayon ay nakatungo, namumutla.

Hindi dahil sa kahihiyan lamang kundi dahil sa takot. Takot sa ideyang posibleng may mga taong mas may malasakit kaysa sa kanila at hindi saklaw ng sistemang pinaninindigan nila. Pagkatapos ng presentasyon, tumayo si Don Ricardo. Naka-wheelchair pa rin ngunit mas matibay na ang katawan. Sa kabila ng edad at karamdaman, mariing nagsalita ito.

Hindi ako kumarap dito upang palakpakan. Humarap ako upang ipaglaban ang dignidad ng isang baang hindi hinusgahan ang katawan kong hindi na gumagalaw kundi pinakinggan ang puso kong gustong lumaban. Tumingin siya sa mga camera. Kayong mga doktor na minsang tumawa sa kanya ngayon ay narito nagtatanong kung paano niya nagawa ito. Ang tanong, bakit hindi ninyo tinanong noon pa kung hindi siya tinanggihan marahil matagal na akong tumayo.

Matapos ang Prescon, dinala si Arvin sa isang silid kung saan siya dapat interviewhin para sa isang prime time news special. Ngunit bago pa man siya makapagsalita, may pumasok na lalaki sa studio. Ang neurologist na unang tumawa noong medical mission pa lang. Arvin, sabay lapit nito. Bata ka pa at baka hindi mo naaalala pero ako ang unang nagsabi na joke ang sinabi mong kaya mong palakarin si Don Ricardo. Tumango lang si Arvin.

Alam ko po hindi ko naman po yun kinalimutan. Nag-ayos ng upo ang doktor. Gusto kong malaman mong natakot ako hindi sa’yo kundi sa katotohanan dahil ang ginagawa mo ay nagpapakita ng pagkukulang naming mga propal. Hindi agad sumagot si Arvin. Ngunit sa kanyang puso alam niyang ang mamasalitang iyon ay hindi para sa papuri kundi para sa pagkilala sa panibagong simula ng mas malaking laban.

Ang laban para sa mga katulad niyang hindi binibigyan ng boses, ng pag-asa at ng pagkilala. Makalipas ang ilang linggo, isang araw ay binisita ng regional director ng Health Department ang ospital at personal na nakipagkita kay Arvin. Isinama siya ni Don Ricardo nakasuot ng simpleng parong at may tungkod. Ngunit sa bawat hakbang ay halatang hindi na siya pareho ng dating Don Ricardo. Mr.

Arvin Salazar, aninom direktor habang iniabot ang certificate. Kami po ay natutuwa at humahanga sa inyong ginagawa. Hindi po ito lisensya pero ito po ay pagkilala na kayo ay pinapahintulutang maging community therapy aid sa ilalim ng pilot program ng aming departamento. Napaluha si Arvin hindi dahil sa papel na kanyang tinanggap kundi sa mensaheng sinasabi nito.

Hindi na siya palaboy sa tingin ng mundo. Isang gabi habang nagpapahinga sila ni Don Ricardo sa veranda ng mansyon, pinagmasda nila ang malamig na langit. Tahimik lang si Arvin habang ang matanda ay dahan-dahang iniunat ang kaniyang paa sa maliit na stool sa harap niya. Alam mo Arvin ni Don Ricardo. Sa unang araw na binulong mo sa akin ang kaya kitang palakarin ulit.

Akala ko ay kabaliwan ‘yon. Akala ko rin po tugon ni Arvin bahagyang natawa. Pero hindi ka tumigil. Hindi ka nagtanong kung kailan. Basta naniwala ka. At dahil sao pati ako naniwala ulit. Don Ricardo, kung hindi niyo rin po ako pinaniwalaan noong una, baka hanggang ngayon takot pa rin po akong lumapit sa kahit sinong hindi ko kahuri.

Hindi mo kailangan ng kapareho para umunlad, Arvin. Kailangan mo lang ng taong handang makinig at simula ngayon, ikaw na ang magiging tinig para sa mga hindi pinakikinggan. Habang humihi ang malamig na hangin, napansin nilang nasa gate ang ilang batang palaboy na karaniwang nangangalakal sa labas ng village. Pinalapit ni Arvin ang isa.

Nagpakilala at iniabot ang tinapay at tubig. Kaya mong lumaban, bulong niya sa bata. At kung gusto mong matutong magmasahe, turuan kita. Hindi niya alam. Pero sa bawat taong tinutulungan niya ngayon, dumarami ang mukha ng mga dating walang nakikita sa kanya. Naayon. Sila naman ang natatakot sa hindi nila naiintindihan ang kapangyarihan ng paniniwala.

Kahit galing ito sa isang batang minsang tinawag lang na basura ng lipunan. Nagbago ang mundo ni Arvin. Hindi na siya ang batang nakayapak sa ilalim ng tulay. May dalang sako at humihingi ng tirang pandesal sa karenderya. Ngayon, tuwing umaga, nagsusuot siya ng simpleng unipore. Dala ang lumang backpack na pinalitan na ng mga libro sa halip na kalakal.

Papasok siya sa eskwelahan ng mayingiti sa labid at sa tuwing tatawagin ang kanyang pangalan sa attendance, taas no siyang sumasagot. Narito po Arvin Salazar. Kahit 18 na siya, pinasok pa rin siya sa grade 7. Hindi siya nahihiya. Sa katunayan, proud siya dahil hindi lahat ng 18 ay may lakas ng loob na magsimulang muli sa antas na pinanarap lamang nila noon.

At hindi lahat ng estudyanteng gaya niya ay may kasama sa eskwelahan na isang milyonaryong lalaki sa wheelchair na minsang tinulungan nilang muling makabangon. Bawat hapon matapos ang klase, bumabalik siya sa foundation office na itinatag ni Don Ricardo. Next simula na ang operasyon ng Salazar Arvin Foundation sa maliit na gusali malapit sa Tondo.

Ginawang therapy center ang dating abandonadong lote. Dito tinuturuan ng basic caregiving at body movement exercises ang mga batang lansangan, mga ulilam walang pamilya at mga menor de edad na may karamdaman ngunit walang access sa rehabilitasyon. Okay, tingnan natin kung tama ang paghagod sa lower spine area.

Ani Arvin habang tinuturuan si Miko, isang dating batang kalye na nawalan ng ina sa sakit at ngayon ay umaasang maging caregiver. Tama ba kuya Arvin? Tanong ni Mito habang dahan-dahang minamasahe ang kanyang dummy patient. Medyo kulang pa sa diin. Dapat maramdaman ng katawan na hindi lang kamay ang gumagalaw pati intensyon. Sagot ni Arvin.

Hindi lang niya tinuturo ang technique. Itinatanim din niya ang puso sa serbisyo na ang bawat haplos ay hindi lang gawa ng kamay kundi pakiusap ng pag-asa. Samantala, sa isa pang bahagi ng lungsod, may tahimik na pagtatagpo na magbabago ng direksyon ng mga mata ng lipunan. Sa sala ng isang legal office, nagkita muli sina Arvin at Michelle Salazar.

Hindi bilang magkalaban kundi bilang mga kinatawan ng magkaibang panig ng iisang layunin. Arvin, unang bati ni Michelle habang nakatingin sa mga papel na nasa harapan nila. “Ma’am!” sagot ni Arvin. Mahinahon walang bakas ng galit. Tahimik ang silid ng ilang sandali. Pinagmasdan ni Michelle ang binatang ngayon ay mas ayos na ang tindig, mas pino ang pananalita at mas buo ang loob.

Hindi na siya ang batang umaasa sa awa ng mga tao. Isa na siyang kinatawan ng responsibilidad. Pinagpasyahan ng board na i-review ang pondo ng foundation. Legal lang ito pero nais kong sabihin sao ng personal. Hindi ko na hinahadlangan ang layunin mo. Nakita ko na hindi ka palahad lang. Isa kang salamin sa ama ko na hindi ko nakita noon.

Hindi agad sumagot si Arvin. Marahan niyang sinara ang folder at timingin sa babae. Hindi ko po intensyon na palitan kayo. Wala pong papalit sa pagiging anak niyo. Ako nagkataon lang na nasa tabi niya noong panahong kailangan niyang kasama. Annie Arvin. Tumango si Michelle at sa unang pagkakataon ngiti siya. Hindi ng pagmamataas kundi ng pag-amin.

Kahit papaano salamat sa pagbuhay mo sa ama ko at sa puso ko. Lumipas ang buwan sa isang seminar tungkol sa Trauma Healing and Community Therapy for Underprivileged Peut na inorganisan isang NGO. Inimbitaan si Arvin bilang guest speake. Marami ang nagulat. Isang dating palaboy na yon ay tumatayo sa entablado na parang propesor.

Magandang araw po sa inyong lahat. Ako po si Arvin Salazar. Panimula niya habang binabasa ang ilang bullet point sa papel, halatang kabado ngunit buo ang tinig. Naranasan ko pong masaktan hindi lang sa katawan kundi sa loob. ‘Yung sakit na hindi kayang gamutin ng gamot o ng plaster. ‘Yung sakit na galing sa tingin ng mga taong hinusgahan ka na wala kang mararating. Tahimik ang audience.

Pero sa bawat taong naniwala sa akin, tulad ni Don Ricardo, naghilom ang sugat at natutunan kong hindi kailangan ng titulo para gamutin ang isang tao. Minsan ang kailangan lang ay pakinggan sila at hawakan ng totoo, palakpakan, ilang luha at mga tanong pagkatapos ng programa na hindi na humantong sa kung ilang taon siya sa kalye kundi kung paano siya makakasama sa mas malawak na network ng community care sa bansa.

sa isang ordinaryong araw sa foundation habang inaayos ni Arvin ang mga logbook, tinawag siya ni Don Ricardo. Nasa veranda ito ng Kusali. Nakatingin sa mga batang nag-e-ensayo ng basic massage techniques. Arvin, wika ng matanda. Naisip mo na bang magsulat ng libro tungkol sa kwento mo? Hindi po ako manunulat. Sagot ni Arvin.

Hindi mo kailangang maging manunulat para magsalaysay ng totoo. Ang kailangan mo lang ay puso at ala-ala. Tumango si Arvin. Kinagabihan, sinimulan niyang isulat ang sa tuhod ng may lakas. Isang librong hindi lang tungkol sa muling paglalakad ni Don Ricardo kundi sa paghakbang ng isang batang minsang hindi pinangalanan.

Patungo sa buhay na siya mismo ang bumuo. Ang araw ng kanyang graduation sa ALS program ay dumating din. Nasa entablado siya. Nakasuot ng puting polo. May medalya sa leeg. Sa harap ng auditoryum ay si Don Ricardo nakaupo. Ngunit na ‘yon ay tumayo gamit ang sariling walker at lumapit sa kanya. Magkaharap sila sa entablado. Maraming mata ang nakatingin ngunit para kay Arvin, isa lang ang mahalaga.

Ang niting binigay ni Don Ricardo. Ito ang pinakamatibay mong hakbang, Arvin. Bulong nito. Hindi po ako mag-isa, sagot niya. At habang palakpakan ang buong entablado sa likod ng auditoryum may batang kalye na tahimik na nanonood. Marumi ang damit, gutay-gutay ang tsinelas. Lumapit ito kay Arvin habang palabas siya sa exit.

“Kuya, mahinang tawag ng bata. Kaya ring po kitang palakarin ulit.” Napatingin si Arvin at sa sandaling iyon alam niyang ang kwento niya ay nagsimula na namang tumakbo hindi bilang wakas kundi bilang inspirasyon sa mga susunod na palad na magpapagaling. Sa mga pusong muling maniniwala, mainit ang simoy ng hangin sa loob ng covered court ng eskwelahan ng araw ng pagtatapos.

Kakaiba ang liwanag ng araw. Hindi mainit na nakapapasok kundi mas parang nagbabadya ng bagong simula. Sa gilid ng Entablado, nakaupo si Don Ricardo. Na ‘yun ay mas matikas, mas may lakas. Bagam’t nakadepende pa rin sa kanyang tungkod. Hindi na siya isinusulong sa wheelchair. Nakalakad siya unti-unti man patungo sa kanyang kinauupuan at yun na mismo ay himala sa paningin ng mga naroroon.

Ang speaker sa silid ang nag-anunsyo. Tumayo po tayo para sa ating valedictorian ng ALS program, Arvin and Salazar. Isang malakas na palakpakan ang sumalubong kay Arvin habang tinatahak niya ang hagdanan ng entablado. Suot ang simpleng barong Tagalog, dala ang medalya sa kanyang dibdib at ang dokumentong minsan ay hindi man lang niya akalaing maibibigay sa kanya. Isang diploma.

Pagharap niya sa mga gurok, isa-isang binati siya ng mga ito. Nguninit ang pinakanasarap na yakap ay nagmula sa dulo ng entablado kung saan naghihintay si Don Ricardo. “A handa ka na?” mahinang sabi ng matanda habang inaabot ang kamay ni Arvin. “Kung handa po kayo, ako rin po,” sagot ng binata sabay akbay kay Don Ricardo.

Mula sa entablado sabay silang tumayo. para ngunit matatag ang bawat hakbang ng matanda habang si Arvin ay hindi humiwalay sa kanyang gilid. Ang mga tao ay napatigil sa pagbulungan at napalitan ng katahimikan habang pinapanood ang isang scenaryong parang hango sa pelikula. Ngunit ang bawat hakbang ay tunay.

Bawat kilos ay bunga ng taon ng pagtitiis at paniniwala. Pagkaraan ng seremonya, naupo sila sa gilid ng maliit na hardin sa loob ng eskwelahan. Inilabas ni Arven ang isang notebook, ang manuskripto ng kanyang librong sa tuhod ng may lakas. Natapos mo na pala, Annie Don Ricardo, habang binubuklat ang pahina. Hindi pa po fully edited pero gusto ko pong ilathala.

Hindi po para sumikat kundi para maipasa sa iba ‘yung paniniwalang sinimulan natin. Sagot ni Arvin. Siguraduhin mong may larawan natin na naglalakad sa entablado at yung eksena ng garapon na may kandila. Yan ang dapat mawala. Tumawa si Arvin. Paano niyo po naalala yon? Hinding-hindi ko malilimutan ang unang beses na pinili mong bigyan ako ng liwanag kahit wala kang kahit ano.

Makalipas ang ilang buwan, naging certified therapy aid si Arvin sa ilalim ng community rehabilitation program ng Department of Health, binigyan siya ng pwesto sa isang maliit na ospital sa Tondo kung saan siya rin mismo ang nagpasilang ng kauna-unahang therapy and hope corner. Isang espasyong bukas para sa mga batang may kapansanan na walang kakayahang magbayad ng regular na physical therapy sessions.

Nakita ng maraming doktor at nurse kung paanong ang dati nilang tinatawanan at inahalipustang bata ay ngayon ay nagbibigay ng therapy instruction sa mga batang may cerebral pulsy, post polyo at post accident cases. Dahan-dahan lang po. Ganito po ang pag-unat ng puhod. Huwag po nating biglain.” turumpayo ni Arvin sa isang batang anim na taong gulang na pinangalanang Elmo na galing pa sa Baseko upang humingi ng tulong.

Minsan habang nagpapahinga sa kanyang opisina, binisita siya ni Miku, isa sa mga batang tinuruan niya noon sa foundation. “Kuya Arvin,” bungad nito. “May batang dinala yung nanay ko sa gate. Hindi raw po makalakad ng ayos. Pwede raw po ba siyang makita?” Tumango si Arvin at agad lumabas. Sa labas ng gate may isang batang babae, limang taong gulang, may saklay at may mga pilat sa binti.

“Anong pangalan mo?” tanong ni Arvin habang nakaluhod sa harap ng bata. “Maya po.” Sagot ng bata. “Kumusta Maya?” “Okay lang po, pero sabi po nila hindi na raw po ako makakatakbo.” Tumingin si Arvin sa mga mata nito at sa tonong hindi nabago sa kanya, mahina ngunit punong-puno ng paniniwala. Binigas niya ang mga salitang minsan niyang ginamit.

Kaya kitang palakarin ulit. Sa isang interview para sa isang documentary, tinanong si Arvin kung ano ang tunay na rason sa likod ng kanyang tagumpay. Hindi siya sumagot agad. Inilabas niya mula sa bulsa ang isang garapon na may maliit na kandila. Hindi pa rin nasisindihan ngunit buo pa rin. Ang totoo, hindi ako tagapagligtas.

Isa lang akong bata na minsang dumigyan ng pagkakataong paniwalaan ang sarili. Kung may natutunan ako, ito minsan hindi mo kailangan maging doktor para magpagaling. Ang kailangan mo lang ay maniwala at manatiling naroroon kahit kailan man hindi ka inaasahan. Paglipas ng ilang taon, inilabas sa merkado ang librong sa tuhod ng may lakas.

Hindi ito naging best seller sa unang linggo ngunit dumami ang mambabasa dahil sa mga istoryang ipinasapasa sa social media. Maraming guro ang ginamit dito bilang reading material sa kanilang klase. Maraming bata ang isinulat ang pangalan ni Arvin sa kanilang mga sanaysay bilang taong gusto nilang tularan. At sa mismong araw ng paggunita ng ikaapat na anibersaryo ng Salazar Arvin Foundation, ginanap ang isang simpleng selebrasyon sa mismong dating lote kung saan itinayo ang gusali.

Dinaluhan ito ng mga dating pulubi, batang lansangan at mga pasyente na minsan ay tinanggihan ng sistema. Nandoon din si Don Ricardo. Mas mahina na ngayon ngunit buhay pa rin ang loob. Habang pinapanood ni Arvin ang pagtataas ng bagong banner ng foundation, lumapit sa kanya ang isang batang may bitbit na kahon ng gatas. Marumi ang damit nito.

Tila pagod at gutom. Kuya Arvin, tawag ng bata. Pwede po ba akong matulog sa loob? Gabi na po kasi. Tiningnan ni Arvin ang bata saka lumuhod. Anong pangalan mo? Hindi ko po alam. Wala po akong pangalan. Sa sandaling iyon, parang bumalik ang lahat. Ang gabi ng unang tagpo nila ni Don Ricardo, ang garapon, ang bentilador sa harap ng hotel, ang ulan.

Tumingin siya sa bata at ngumiti. Kung wala ka pangalan, simulan natin sa paghinga, sa paggalaw, sa pagtayo. Dahil lahat ng pangalan ipinaglalaban muna bago ibigay. At sa huling hakbang ng kanyang kwento, tumayo si Arvin. Hindi na bilang bata, hindi na bilang palaboy, kundi bilang patunay na ang bawat hakbang, gaano man kaliit, ay maaaring magdala ng isang tao, isang puso at isang mundo tungo sa panibagong lakad ng pag-asa