Limang Taon Ko Siyang Inalagaan… Hanggang Isang Araw, Nakita Ko ang Eksenang Iyon — at Parang Bumagsak ang Buong Mundo Ko.

Limang taon na akong mas sanay sa kama ng ospital kaysa sa kama ng sarili kong silid.
Ako ang nagluluto, nag-aalaga, at nagpapakain sa asawa kong hindi na makagalaw.
Sabi ng mga kapitbahay, “Sayang ka, Miguel, bata ka pa, maghanap ka na lang ng iba.”
Pero sabi ko, “Asawa ko si Elena. Hangga’t humihinga siya, ako ang bahala sa kanya.”

Ngunit isang hapon, nang dahil lamang sa wallet na nakalimutan ko, nagbago ang lahat.

Ako si Miguel Santos, tatlumpu’t dalawang taong gulang, dating guro sa isang pampublikong elementarya sa Cavite.
Ang asawa ko, si Elena, ay guro rin.
Simple lang ang buhay namin: maliit na bahay, puno ng libro, mga halaman sa paso, at mga ngiting walang sawang ipinagpapasalamat sa bawat araw.

Pero isang umaga bago mag-Pasko, nagbago ang lahat.
Habang pauwi si Elena galing palengke, nabangga siya ng trak.
Nabali ang kanyang gulugod, at mula noon — hindi na siya muling nakalakad.

Sa ospital, hawak ko ang kamay niya habang umiiyak siya.
Sabi ng doktor, “Partial paralysis. Maaring hindi na siya makalakad muli.”
Para akong binuhusan ng yelo.

Simula noon, iniwan ko ang pagtuturo at buong pusong naging tagapag-alaga ni Elena.

Ang bahay namin sa Cavite unti-unting naging parang maliit na klinika.
May wheelchair, mga bote ng gamot, oxygen tank, at mga unan na pinangga.
Araw-araw, ako ang gumigising ng alas-singko, magluluto ng lugaw, ipapasubo sa kanya.
Ako rin ang magpapaligo, magpapalit ng diaper, magmamasahe sa mga binti niyang hindi na gumagalaw.

Minsan, nagbibiro ako:

“Sabi ko sayo dati, ‘in sickness and in health’, di ba? Ayun, sineryoso ko.”
Ngumingiti siya, pero walang tugon.

Ang mga kamag-anak, mga kaibigan — noong una, madalas pa silang dumalaw.
Pero paglipas ng taon, unti-unti silang nawala.
Ako na lang at siya — mag-asawang nabubuhay sa katahimikan.

Minsan, iniisip ko, baka ako na lang talaga ang natitirang may pag-asa para sa aming dalawa.

Isang hapon ng Abril, nagmamadali akong pumunta sa bahay ng kliyente.
Pagdating sa kanto, napansin kong wala ang wallet ko — naiwan ko sa bahay.
Agad akong bumalik.

Pagpasok ko sa bahay, narinig ko ang tahimik na tunog ng bentilador.
At doon — sa liwanag na sumisilip mula sa bintana — nakita ko ang eksenang hindi ko kailanman malilimutan.

Sa kama kung saan nakahiga si Elena sa loob ng limang taon, may dalawang tao.
Siya — at isang lalaking nakaupo sa tabi ng kama.
Suot ng lalaki ang puting polo at khaki pants — si Dr. Carlos, ang physical therapist na minsan isang linggo kong hinahayaan pumasok para sa therapy ni Elena.

Ngunit ngayon, hindi na siya therapist.
Dahil si Elena… ay nakaupo.
Diretso. Walang saklay. Walang tulong.

At ang mga kamay niya — mahigpit na nakahawak sa mga kamay ni Carlos, nanginginig, parang may pinipigil na damdamin.

“Elena…”

Hindi ko alam kung paano ko nasabi iyon.
Ang tinig ko, parang galing sa ibang tao.

Pareho silang napatigil.
Namutla si Elena, mabilis na inalis ni Carlos ang kamay niya, tila batang nahuling may kasalanan.

Hindi ako sumigaw.
Hindi ako nagalit.
Tanging mga salitang ito lang ang lumabas sa bibig ko:

“Gaano ka na katagal… nakakalakad?”

Tahimik siya sandali, saka tumingin sa sahig.

“Walong buwan na…”

“Hindi ko na alam kung sino pa ako.”

Tumulo ang luha sa pisngi ni Elena.

“Miguel, natakot akong sabihin sayo. Natakot akong makita sa mga mata mo ang sobrang pag-asa… at ang bigat ng utang na loob. Limang taon, binuhos mo lahat para sa akin. Pero habang gumagaling ako, unti-unti kong naramdaman na hindi ko na kayang bumalik sa dati. Hindi ko alam kung sino pa ako… o kung kaya ko pa bang mahalin ka gaya noon.”

Tahimik ako.
Ang dibdib ko parang pinipiga, hindi dahil sa galit, kundi sa sakit ng pagkaunawa.
Limang taon kong inalay ang lahat, pero nakalimutan kong tanungin kung siya pa ba ang taong dating minahal ko.

Si Dr. Carlos ay lumapit, nanginginig ang boses:

“Hindi ko sinadya. Pero kailangan niya ng taong nakikinig. Ikaw ang asawa, oo… pero hindi ka na niya nakikita bilang kasintahan. Nawalan kayo ng pag-uusap na hindi tungkol sa karamdaman.”

Tumango ako, hinigpitan ang hawak sa wallet kong dahilan ng lahat ng ito.
Lumakad ako palabas ng bahay.
Hindi ako tumingin pabalik.

Ilang linggo matapos iyon, umalis ako sa Cavite at bumalik sa probinsya namin sa Batangas.
Tahimik kong pinirmahan ang papeles ng annulment.
Iniwan ko sa kanya ang bahay, mga gamit, at sinulat sa ibaba ng dokumento:

“Ito ang utang kong hindi kailanman mababayaran — salamat sa limang taon.”

Ngayon, nagtuturo ulit ako sa isang maliit na paaralan sa baryo.
Minsan, may mga estudyante akong nagtatanong:

“Sir, bakit wala kang asawa?”
Ngumingiti lang ako:
“Kasi bago magmahal ng iba, kailangan mo munang matutunang mahalin ang sarili mo.”

Walang tunay na masama sa kuwento naming tatlo.
Ako, dahil nagmahal nang sobra.
Si Elena, dahil gustong mabuhay muli.
Si Carlos, dahil nakinig sa isang pusong matagal nang tahimik.

Ang mali lang… ay ang paniwalang kayang iligtas ng pag-ibig ang lahat — kahit ang mga damdaming matagal nang namatay sa katahimikan.

At hanggang ngayon, tuwing bumabalik ako sa Cavite, dumadaan ako sa lumang bahay naming iyon.
Minsan, naririnig ko pa ring bumubulong ang hangin:

“May mga sakripisyong hindi kailangang bayaran ng kabayaran… kundi ng paglimot.