Mainit ang sikat ng araw nang umandar ang isang tricycle sa kahabaan ng daan patungo sa isang kilalang resort sa Tagaytay. Ang resort ay puno ng magagarang sasakyan, mga SUV, ban at ilang luxury cars. Halos lahat ng dumarating a nakapormal na kasuotan. May mga mamahaling relo at bagp pa.

Ngunit sa dulo ng parking area huminto ang isang tricycle. Mula rito, bumaba ang mag-ama. Si Leo, isang lalaking nasa edad 40. At ang kanyang anak na si Lester, isang binatilyong nasa koleyo. Sa unang tingin pa lang, halata na silang hindi kabilang sa marang crowd ng reunion. Si Leo ay nakasimpleng polo at maong pants.

At si Lester naman ay naka-shirt at traver shoes na may kaunting putik pa. Timix silang naglakad papasok sa gate ng resort ngunit agad na napansin sila ng ibang mga kamag-anak nila. Ay naku, sino yung dumating na nakasakay lang sa tricycle? Sabay turo ni Tiya Vicky habang naglalakad pa sila ni Leo. Hindi pwedeng mag-rentman lang ng kotse.

Nakakahiya sa mga bisita. >> Si Leo yata ‘yan. ‘Yung pinsan nating mahilig sa probinsya. Mukhang hindi pa rin umasenso. Ang mga tawa at bulungan ng mga kamag-anak ay umalingawngaw. Si Lester ay bagang yumuko, halatang nahihiya. Ngunit si Leo ay nananatiling kalmado. Salit na sumagot, ngumiti lamang siya at inalalayan ng anak papasok.

Sa loob ng resort, may mga waiter na nakaputi. May mga staff na maayos ng ayos. Ang paligid ay elegante. May mga fountain. Buffet, tables at mga dekorasyong halatang mamahalin. Ang host ng reunion ay si Ricky, pinsan ni Leo na kilalang negosyante sa lungsod. Siya ang nag-organisa ng okasyon. Oh Leo, buti naman dumating ka pa rin.

Sabay Kindat. Next time sumabay ka na lang sa amin ha. Sayang naman tricycle lang. Ngumiti lang si Leo. Wala ‘yun Ricky. Basta makarating kami ni Lester, ayos na. Hindi na sumagot si Ricky at ngumiti ng pilit bago bumalik sa mga bisita. Habang naglalakad si Leo at Leer sa paligid, ramdam nila ang mga matang nakatitig.

Ilang mapanghusga, ilan naman ay nagtataka. Maya-maya nagsimula ng programa. May mga fa games, kantahan at palakpakan. Si Leo at Lester ay tahimik lang na nakaupo sa gilid. Hindi halos pinapansin ang iba. Hanggang sa tinawag ng MC ang pansin ng lahat. Mga kamag-anak, ngayon ay gusto kong pasalamatan ang ating mga sponsor at partners para sa event.

Pero bago yan, may gusto akong batiin. Bumakas sa mga pinto ng event hall, sabay-sabay na yumuko ang mga waiter na parang may dumarating na napakahalagang bisita. Dahil doon ay ang lahat ay napalingon, isang lalaking naka-blaksuit ang pumasok, bitbit ng kanyang assistant. Ngunit hindi pa man siya makarating sa harap, tinepik ng manager ang isa sa mga waiter at bumulong, “Nandito na ang may-ari, lodh mga bata.

” Isa-isang lumuhod ang mga waiter at isang eksenang nagpatigil sa lahat ng ingay sa loob ng hall. Ay sino yan? Bakit lumulod ang mga waiter? Siguro yung boss ng resort baka kaibigan ng manager. Ngunit ang huminto sa gitna ang lalaking nakasuot, inalis niya ang kanyang shades at ngumiti.

Sa di kalayuan, lumapit siya kay Leo. Sir Leo, nandito na po ang lahat. Pasensya na po kung hindi agad nakapag-prepare ng VIP area para sa inyo. Parang may sumabog na tahimig na bomba sa paligid. Lahat ng naroroon ay natigilan. Dahan-dahang napatingin si Ricky, si Tiya Vicky at ang iba pa sa mag-ama. Si Lester ay halos hindi makapaniwala.

Lumapit ang manager ng resort at yumuko rin. Sir Leo, salamat po at kayo mismo ang bumisita ngayon. Kami po’y lubos na nagpapasalamat sa inyo dahil kung hindi niyo pinundar ang resort na ito, wala po kaming trabaho ngayon. Nagkatinginan ng mga kamag-anak ang resort na akala nila’y pagmamay-ari ng ibang tao, si Leo pala ang tunay na may-ari.

Ang lalaking tinatawanan nilang mahirap, ang sinabihan nilang walang asenso ay siyang nagpapatakbo pala ng buong lugar. Tahimik si Leo ngunit hindi maikakaila ang dangal sa kanyang tindig. Si Lester ay napangiti. Sa unang pagkakataon, nakita niyang tumingin ng may respeto ang mga dati ng mamaliit sa kanila. Hindi naman kailangan ng magarang sasakyan para mapatunayan kung sino ka.

Sabay ngiti sa anak. Ang mahalaga, marunong kang magpakumbaba kahit gaano kataas ang narating mo. Sa gabing iyon, nag-iba ang ihip ng hangin sa reunyon. Ang mga waiter na kanina ay abala ngayon ay maingat sa bawat kilos nila. Ang mga kamag-anak na dati mayabang ngay’y tahimik at nagpipilit makipagkaibigan muli kay Leo.

Ngunit si Leo gaya ng dati ay kalmado pa rin at ang tanging ginawa lamang ay ngumiti at anyayahan silang lahat sa buffet table. Matapos ang nakakagulat na pangyayari sa reunion, halos lahat ng kamag-anak ni Leo ay tila natahimik. Ang mga dating nagtatawanan ngayon ay natahimik na lamang na nakatingin habang si Leo at si Lester ay inaalalayan ng mga waiter papunta sa VIP area.

Ngunit habang kumakain ang lahat, napansin ni Lester na tila malalim mga iniisip ng kanyang ama. Tahimik lang si Leo. Nakatingin sa paligid ng resort na siya mismo ang nagtayo. Ang mga ilaw, Hardin at fountain. Lahat iyon ay bunga ng ilang taong pagsisikap at sakripisyo. Pa, bakit hindi mo sinabi sa kanila na ikaw pa lang may-ari? Ngumiti naman si Leo sabay inabot ang baso ng tubig.

Anak, minsan mas magandang manahimik muna. Hindi mo kailangang ipaliwanag sa mundo kung sino ka. Darating ang panahon sila na mismo ang makakakita. Habang patuloy ang programa ng reunion, bumalik sa isipan ni Leo ang kanyang nakaraan. Ang mga panahong halos walang wala sila. Noon isa lang siyang construction worker.

20 anyos pa lamang siya nang iwan siya ng kanyang kasintahan dahil sa kahirapan. Ang tanging kasama niya noon ay ang kanyang sanggol, si Lester. Minsan tanging pandisal at kape lang ang kanilang ulam. Minsan naman tubig na may asukal ngunit kahit ganoon hindi siya sumuko. Hindi mo kailangan maging mayaman para magsimula.

Ang kailangan mo lang pananalig sa Diyos at determinasyon. Bulong niya sa sarili habang nagbubuhat ng simiento sa ilalim ng araw noon. Isang araw habang nagtatrabaho siya sa isang construction site, napansin siya ng isang foreign investor na madalas magpatayo ng mga building sa Maynila. Napahanga ito sa kasipagan at disiplina ni Leo.

Hey, you work fast and clean. What’s your name? Ah, Leo po, sir. Leo Martinez. Good man. Leo, I like your attitude. Maybe someday you’ll build your own company. Sa unang pagkakataon, may taong naniwala sa kakaya niya. Simula noon, naging inspirasyon iyon ni Leo. Nagsimula siyang mag-ipon, nag-aral ng basic engineering sa gabi at nagbasa ng mga librong tungkol sa negosyo.

Ilang taon ang lumipas, nakapagpatayo siya ng maliit na construction firm na tinawag niyang L&M Builders mula sa initial ng kanyang pangalan at ng anak niyang si Lester. Hindi naging madali. Marami ang nagduda, marami rin ang nag-insulto ngunit hindi siya tumigil. Habang ang iba ay nagwawaldas, siya ay nag-iipon.

Habang ang iba ay nag-aaksi ng oras, siya ay patuloy na nag-aaral. “Anak, tandaan mo ‘to.” Madalas niyang sabi noon kay Lester, “Hindi mo kailangan magyabang sa tagumpay. Ang tunay na yaman ‘yung hindi mo kailangang ipagsigawan.” Hanggang sa dumating ang pagkakataon, isang malaking proyekto para sa isang five star resort ang pinagkatiwala sa kanyang kumpanya.

Sa una nagduda mga kliyente, ngunit matapos nilang makita ang kalidad ng trabaho ni Leo, siya na ang naging paboritong kontratista ng mga malalaking kumpanya. Ilang taon pa ang lumipas, nagdesisyon siyang magtayo ng sarili niyang resort. isang lugar na hindi lang para sa mayayaman kundi para rin sa mga ordinaryong Pilipinong gustong maranasan ng ginhawa at ganda ng kalikasan.

At iyun nga ang resort kung saan ginanap ang kanilang family reunion pa. Grabe, hindi ko akalain na galing tayo sa ganon. Dati natatandaan ko pa umiiyak ka kapag wala tayong pambili ng gatas. Pero ngayon tayo na yung may-ari ng resort na to. Hinaplos ni Leo ang ulo ng anak. Ang mahalaga anak, hindi natin kinalimutan kung saan tayo galing.

Hindi tayo yumaman para ipagyabang kundi para makatulong sa iba. Lahat ng trabador dito dating kagaya ko. Mga simpleng manggagawa. Kaya tinulungan ko para naman sila’y umasensorin. Lumapit ang isa sa mga waiter habang sila’y nagkukwentuhan ng anak. dala ang main course. Napansin ni Lester na tila nangingilid ang luwa nito habang naglilingkod.

Sir Leo, salamat po sa lahat ng tulong niyo. Kung hindi dahil sa scholarship program niyo, hindi po makakapag-aral ang anak ko. Walang anuman, wala tayong may pagkakataong umangat. Basta magsipag lang ha. Habang tumutugtog ang musika sa background, dahan-dahang napuno ng respeto ang paligid. Ang mga kamag-anak na kanina mapang mata ay unti-unting lumapit.

Si tiya Vicky na una pa lang ay nangulto sa kanila ay tila nahiya. Leo, pasensya ka na ha. Hindi ko alam na ikaw pala ang may-ari ng resort. Ang ganda pala ng nagawa mo. Ngumiti naman si Leo. Wala yung tiya. Masaya ako nagkita-kita tayo. Dugo pa rin naman tayo. ‘ Ba napayoko si tiya halatang nagsisisi. Si Ricky naman ay tahimik lang sa tabi.

Tila naguguluhan. Hindi niya matanggap na ang taong dati niyang tinatawanan ay mas matagumpay na ngayon kaysa sa kanya. Paano nangyari to? Ako ang may koneksyon. Ako ang may negosyo. Pero bakit siyang nakaabot dito? Sabi ni Ricky sa isip. Ngunit bago pa man siya makapagsalita, lumapit si Leo at tinapik siya sa balikat.

Ricky, kung gusto mo, tutulungan kitang magpatayo ng branch ng resort sa lupa ninyo sa Batangas. Alam kong magaling ka sa marketing. Pagsamahin natin ang lakas natin. Napamulagat si Ricky. Hindi niya akalaing ganon pa ring kabuti si Leo. Sip na gantihan siya. Inok pa siya ng tulong. Ang gabi natapos sa tawanan at pagkakaisa. Ang mag-ama na kanina minamaliit ngayon ay tinitingalaan ng lahat.

Kinabukasan matapos ang enggrandeng reunyon tila may kakaibang pagbabago sa hangin sa loob ng resort. Kung dati ay puro yabangan, ngayon ay puro pasasalamat at paghingi ng tawad ang maririnig. Ang resort na dati’y mistulang simbolo ng marangyang pamumuhay ay biglang naging lugar ng pagkakaisa. Halos lahat ng kamag-anak ni Leo ay hindi pa rin makapaniwala na ang tahimik at simpleng lalaki na iyon ay siyang may-ari ng Blue Horizon Resort.

Isa sa pinakakilalang destinasyon sa Tagaytay. Ngunit para kay Leo, hindi yun tungkol sa pagmamay-ari o kayamanan. Para sa kanya, ito ay tungkol sa aral at kababa ang loob. Pa, ang dami nilang biglang bumabait sa atin ngayon. Sabi ni Lester habang nagkakape sila sa biranda ng resort. Dati halos hindi man lang tayo kinakausap.

Normal yan anak. Sagot ni Leo. Minsan kapag may pera ka lahat gustong lumapit. Pero tandaan mo hindi lahat ng lumalapit ay totoo kaya piliin mo kung sino ang pagkakatiwalaan mo. Habang nag-uusap sila, napansin ni Leo na papalapit sina Ricky, Brian at Tiya Vicky. May bitbit silang prutas at ilang regalo.

Mga senyales ng paghingi ng tawad. Leo, pwede ba kaming makausap ka sandali? Ngamiti naman si Leo. Syempre naman Ricky, maupo kayo. Tahimik silang naupo sa harap ni Leo. Ang dati mayabang na tono ni Ricky ay napalitan ng kababa ang loob. Si Tia Becky naman ay hindi makatingin ng diretso. Halatang nahihiya pa rin kay Leo. Leo, pasensya na talaga sa mga nasabi namin kahapon.

Hindi namin alam na ikaw paang may-ari nito. Maling-mi. Totoo yun, Leya. Nahiya talaga ako sa sarili ko. Ang dali naming humusga dahil lang sa tricycle. Nakalimutan kong hindi sukatan ng halaga ng tao ang itsura o sasakyan niya. Napatahimik si Leo sandali. Tila nag-iisip kung ano ang tamang sasabihin. Si Lester naman ay nakatingin sa ama.

naghihintay ng reaksyon. Wala na ‘yon. Ang importante ngayon, nagkita-kita tayo at nagkapatawaran. Pero sana maging aral to sa ating lahat na huwag basta humusga dahil lahat tayo may kanya-kanyang laban. Napaluwa si tiya Vicky at mahigpit na niyakap si Leo. Si Ricky naman ay napayuko.

Hindi makapaniwala na sa kabila ng lahat pinili pa rin siyang patawarin ni Leo. Pagkatapos ng ilang minuto, nagpasya si Leo na ipasyal ang lahat ng kamag-anak sa paligid ng resort. Ipinakita niya ang mga kwarto, ang espa ang rest house kung saan siya mismo minsan nanirahan bago pa man ito naging kumpletong resort. Habang naglalakad sila, hindi mapigilan ni Ricky na mamangha.

Grabe Leo, ikaw lang pala ang utak sa likod ng lahat ng to. Akala ko dati puro swerte lang. Hindi swerte Ricky sakripisyo. Maraming beses akong halos sumuko. Pero tuwing naiisip ko si Lester, bumabangon ulit ako. Kaya kung may pangarap ka rin, huwag mong sukuan ha. Tumango si Ricky halatang tinamaan sa mga salita ni Leo.

Habang naglalakad pa sila, napadaan sila sa ilalim ng malaking puno kung saan nakaukit sa kahoy ang mga salita nga. Kung gusto mong umangat, huwag mong tapakan ang iba. Pa, ikaw ba ang nagsulat niyan? Tanong ni Lester. Ngumiti naman si Leo. Oo. Nilagay ko yan nung unang taon na itinayo natin ng resort para araw-araw kong maalala kung bakit ko ‘to sinimulan.

Samantala, pagdating ng hapon, muling nagsama-sama ang pamilya sa malaking hall. Ngunit sa pagkakataong ito, wala ng mayabang, wala ng nangmamaliit. At si Ricky mismo ang tumayo sa harap ng lahat at nagsalita. Mga pinsan, mga tiyo, mga tiya. Gusto kong sabihin na kahapon nagkamali tayo. Tinawaan na natin ang mag-amad dahil lang nakasakay sa tricycle.

Pero ngayong alam na natin ang totoo. Sana ay matuto tayong tularan si Leo sa kababaang loob, sa tiyaga at sa pagpapatawad. Nagpalakpakan ang lahat. Si Leo ay tumayo rin. Ngunit imbis na magyabang, ngumiti lang siya at binigkas sa mga salitang tumatak sa lahat ng naroon. Salamat sa mga papuri.

Pero sana hindi lang dito magtapos ang kwento natin. Ang tunay na tagumpay ay yung marunong kang magpatawad at tumulong sa iba kahit hindi nila ito hinihingi. Kung gusto niyong magsimula ulit, nandito lang ako. Tumayo ang lahat at nagpalakpakan. Ilan ay napaluha, ilan ay napangiti at ilan naman ay yumakap sa isa’t isa. Si Lester habang pinagmamasdan ang kanyang ama ay tila lalong humanga.

Sa gabing iyon, muling nagtipon ang pamilya. Ngunit ngayon hindi na dahil sa kayabangan kundi dahil sa pagkakaintindihan. Ang mga dating mayabang ay naging mapagpakumbaba. Ang mga dating tahimik ay nagkaroon ng boses. At sa gitna ng lahat, nakaupo si Leo at Lester. Magkatabing nakangiti habang pinagmamasda ng mga ilaw ng resort na sila mismo ang bumuo.

Mula sa simpleng pangarap hanggang sa matagumpay na realidad. Pa, proud ako sayo. Hindi lang dahil mayaman ka kundi dahil marunong kang magpatawad. Hinaplos ni Leo ang balikat ng anak. At ako rin anak, proud ako sayo kasi hindi mo kailan man ikinahiya ang pagiging simple natin. Habang lumulubog ang araw sa likod ng bundok, kumikislap ang mga ilaw ng resort na parang mgain.

Isa yung paalala na kahit gaano kaliit ang simula, basta may pusong matatag at mapagpakumbaba. Darating din ang araw ng pagbangon. Makalipas ang isang linggo matapos sa makabuluhang reunyon, tila may bagong pag-asa sa bawat miyembro ng pamilya. Ang dating alitan na tinggitan ay napalitan ng pagkakaisa at pagnanais na magsimula ng panibagong kabanata.

Si Leo, bagaman abala sa pamamahala ng Blue Horizon Resort ay hindi tumigil sa pag-iisip kung paano pa niya patutulungan ang kanyang mga kamag-anak. Para sa kanya, hindi sapat na siya lang ang umangat. Nais niyang isama ang buong pamilya sa pag-asenso. Ler anak, naisip ko panahon na siguro para gumawa tayo ng bagong proyekto hindi lang para sa atin kundi para sa lahat ng kamag-anak natin.

Wika ni Leo habang nagkakape sa biranda. Ah ano po yun pa? Gaya rin ba ng resort? Hindi eksakto. Iniisip kong magtay ng family cave, isang lugar kung saan pwedeng magtagpo, magkwentuhan at magsimula ng idea. Lahat ng kamag-anak natin bibigyan natin ng papel.” Napangiti si Lester. Alam niyang hindi lang negosyo ang nasa isip ng kanyang ama kundi isang proyekto para muling pagtibayin ng pamilyang minsang nahati ng inggit.

Kinabukasan, ipinatawag ni Leo ang lahat ng kamag-anak sa function hall ng resort. Isa-isa silang dumating. Si Ricky, Tiya Bicky, Brian at pati na rin ang mga pamangkin na matagal ng hindi nakikita. O Leo, ang aga mo namang magpatawag ng meeting. Akala ko business trip ulit. Business nga pero hindi lang basta negosyo. Gusto kong lahat tayo makisama.

Ang pangalan ng CF, The Martinez Grounds. Nagkatinginan ang lahat. Si tiya Vicky ang unang nagsalita. Kate, maganda yan. Pero saan natin sisimulan? Simple lang. May lupa tayo sa tabi ng resort. Doon natin itatayo. Si Ricky ang bala sa marketing at social media. Si Brian naman sa design. Si Lester at ako sa operations.

Lahat kayo may parte rito. Walang iiwanan. Sandaling natahimik ang buong hall. Ang dati nagkakahiyaan at nagkakampihan ngayon ay tila isang grupo na muling nagkakaisa. Si Rikay nakangiti halatang natuwa sa idea ni Leo. Leo, salamat ha. Hindi ko akalain na isasama mo pa rin kami rito. Matapos lahat ng ginawa namin noon, ikaw pa ang unang nagapot ng kamay.

Ricky, pamilya tayo. Lahat nagkakamali. Ang mahalaga, marunong tayong bumawi. Makalipas ang ilang araw, nagsimula ng construction ng cafe. Hindi na iba kay Leyo ang tanawin ng mga trabahador. Ngunit ngayon ay mas personal ito dahil ang mga kasama niyang nagbubuhat ng materyales ay ang mismong pamilya niya. Si Lester ang namamahala sa mga estudyanteng pamangkin na nagtutulong sa design ng KIF.

Si tiya bicky naman nag-aasikaso sa menyo ng pagkain. Ang dating tahimik na pamilya ngayo’y puno ng tawanan at kwentuhan habang nagtutulungan sa iisang proyekto. Pa, ang saya pala kapag lahat nagtutulungan. Iba yung pakiramdam na may ginagawa kang bagay hindi lang para kumita kundi para magsama-sama ulit ang pamilya.

Tama ka anak. Kasi ang tunay na tagumpay hindi nasusukat sa dami ng pera o negosyo kundi sa dami ng pusong napasaya mo. Pagkalipas ng dalawang buwan, natapos ang construction ng CF, modern rustic ang disenyo nito. May mga kahoy na mesa, hanging lights at malaking sign age sa labas. The Martinez Grounds.

Kape kwento, pamilya. Dumating ang araw ng pagbubukas. Maraming bisita nagpuntang mga turista, kapitbahay at maging ilang kilalang personalidad sa lugar. Ngunit higit sa lahat, naroon ang buong pamilya ni Leo. Ngayong araw, ipinagmamalaki nating buksan ang isang negosyo na hindi lang simbolo ng tagumpay kundi ng pagkakaisa.

The Martinez Grounds, sabi ng MC. Palakpakan ang lahat. Si Leo, si Lester atong pamilya ay magkakasamang nagputol ng ribbon. Habang kumikisap ang mga camera, may mga lu ang pumapatak sa ilan. Pagkatapos ng seremonya, nagsalita si Leo sa harap ng mga bisita. Marami sa atin ang dumaan sa hirap, sa paungutya at sa pagkakahiyaan.

Pero ngayon gusto kong ipakita na kapag pinili mong magpatawad at magtulungan, mas matamis ang tagumpay. Ang cafe na ito ay para sa lahat ng gustong magsimula ulit. Kahit gaano kaliit basta may puso. Palakpakan muli ang lahat. Si Rika ay lumapit at niyakap si Leo ng mahigpit. Salamat Leo.

Tinuruan mo kaming muli kung anong ibig sabihin ng pamilya. Hindi ako nagturo Ricky. Pinakita lang natin sa isa’t isa na may pag-asa pa kahit alang beses tayong magkamali. Lumipas sa mga buwan at naging matagumpay ang The Martinez Grounds. Maraming turista ang bumabalik. Hindi lang dahil sa masarap na kape kundi dahil sa kwento ng pamilya sa likod nito.

Si Lester ay unti-unti ng natuto sa negosyo. Minsan habang abala sa counter, may mga customer na nakilala siya bilang anak ng may-ari ng Blue Horizon Resort. Ngunit kagaya ng kanyang ama, hindi siya nagyayabang. Nakangiti lang siya habang nagsisilbi ng kape. Pa, minsan gusto ko rin sanang palitan ang tricycle natin pero naisip ko baka mas maganda kung yun pa rin ang gamitin natin.

Paalala kasi yun kung saan tayo galing. Tama ka anak. Ang tricycle na yan, simbolo ng pinagdadaanan natin. Hindi kahihiyan ‘yan. Yan ang patunay na kahit saan ka man magsimula, pwede kang umabot sa tuktok. Habang lumalalim ang gabi, tahimik na pinagmamasda ni Leo ang cave na puno ng liwanag at tawanan. Mula sa dating pangungutya at pangmamaliit, ngayon ay puno ng respeto at pagmamahalan.

Ang pamilya na minsang watak-watak ngayon ay nagkakaisa. Ang dating tricycle na kinahihiya ng iba ngayon ay nakaparada sa gilid ng cape bilang simbolo ng tagumpay. May maliit na karatolang nakasabit. Dito nagsimula ang lahat. Lumipas ang ilang buwan mula ng magbukas ang The Martinez Grounds. Unti-unti itong naging tanyag sa buong Tagaytay.

Hindi lang dahil sa masarap na kape at tanawin kundi dahil sa inspirasyon sa likod ng bawat tasa. Araw-araw may mga bumibisita sa CFE, mga pamilya, magkasintahan at maging mga estudyante. Ngunit may isang bagay na palaging napapansin ng mga customer. Isang lumang tricycle na nakaparada sa gilid ng cave, malinis, makintab at may nakasulat na mga salitang Dito nagsimula ang lahat.

Para kay Leo at Lester, hindi yun basta lumang sasakyan. Isa iyong ala-ala, isang simbolo ng lahat ng pangungutya, pagod at sakripisyong naging daan sa kanilang tagumpay sa buhay. Pa, ang daming nagpapakuha ng litrato sa tricycle natin. Minsan may nagtatanong kung bakit hindi mo na lang palitan ng bagong motor o kotse.

Kasi anak, hindi lahat ng bago a kailangang palitan ng luma. Ang tricycle na ‘yan kasama natin sa hirap. Yan ang nagpapaalala kung saan tayo nanggaling at kung sino tayo bago tayo umasenso. Habang nagkakapis silang mag-ama sa gilid ng cave, napansin nila ang pagdating ni Ricky at Tiya Vicky kasama ang iba pang mga kamag-anak.

Bitbit nila ang mga dokumento at plano para sa pagpapalawak ng negosyo. Ngunit hindi lang iyon ang dala nila, dala rin nila ang bagong pananaw sa buhay. Leo, gusto naming magpasalamat. Simula ng sinama mo kami rito, nagbago ang takbo ng buhay namin. Hindi lang sa pera, pati sa puso. Ngayon, alam ko na kung gaano kahalagang kababa ang loob.

Salamat Ricky. Masaya ko makita kang nagbabago. Yan ang tunay na tagumpay para sa akin. Yung makita kong nagkakaisa tayo ulit bilang isang pamilya. Sa mga sumunod na linggo, nagsimula na silang magplano ng expansion. Balak nilang magtayo ng The Martinez Ground branch 2 sa Batangas sa lupa ni Ricky. Pero sa gitna ng mga plano, nagpasya si Leo na magkaroon muna ng isang espyal na pagtitipon.

Isang family Thanksgiving night sa resort. Pagdating ng araw ng pagtitipon, dumagsa ang lahat ng kamag-anak. May musika, ilaw at masagang pagkain. Ngunit bago magsimula ang kainan, tinawag ni Leo ang lahat sa gitna ng stage. Alam ko marami na tayong pinagdaanan. Pero bago tayo magdiwang, gusto kong ipakita sa inyo ang isang bagay.

Lumapit si Leo sa gilid ng stage at pinailawan ng isang spotlight. Sa ilalim nito, nakatayo ang lumang tricycle nila ni Lester. Ang mismong ginamit nila noong araw ng reunyon noon. Tahimik ang lahat. Ang iba ay napangiti, ang iba na may napaluwa sa nostalgia. Naalala niyo pa ba to? Ito yung tricycle na pinagtawanan niyo noon.

Akala niyo kahirapan ang simbolo nito pero sa totoo lang ito ang naging daan sa lahat ng meron tayo ngayon. Lumapit si Lester sa tabi ng kanyang ama. Hawak angropono. Ang tricycle na to ang dahilan kung bakit natutunan kong hindi dapat ikaya ang pinanggalingan mo. Dito kami nagsimula at dito rin namin natutunang ang respeto ay hindi nakukuha sa pera kundi sa ugali.

Napuno ng palakpakan ng hall, ang mga waiter at stop ng resort ay nakangkiti rin dahil alam nila ang buong kwento ng mag-ama. Maya-maya, tumayo si tiya bicky at lumapit sa entablado dala ang isang maliit na kahon. Leo, gusto naming ibalik ito sa iyo. Ito yung munting tanda ng aming pasasalamat. Binuksan ni Leo ang kahon.

Sa loob ay may nakaukit na miniature model ng tricycle. Gawa sa kahoy at may nakasulat sa ilalim. Ang tricycle ng pag-asa. Simbolo ng kababaang loob. Halos maluwa si Leo habang tinitingnan iyon. Salamat sa inyo. Hindi ko ito titingnan bilang regalo kundi paalala na kahit lumipas ang panahon, huwag tayong lalayo sa lupa.

Dahil kapag nakalimutan natin kung saan tayo nanggaling, pawawala rin kung sino tayo. Naluluwang sabi ni Leo. Pagkatapos ng talumpati, nagsimula na ang pagtitipon. May kantahan, tawanan at muling pagkukwentuhan ng mga ala-ala. Ang gabi napuno ng init at pag-ibig ng pamilya. Habang tumitingin si Leo sa paligid, napansin niyang halos lahat ay nakangiti.

Ang mga dating may tampuhan ngayon ay nagtutulungan na. Ganito pa lang tunay na kayamanan. Hindi pera, hindi negosyo kundi ang makita mong buo at masayang pamilya mo.” Sabi ni Leo sa isip. Lumapit si Lester sa ama at tinanong, “Pa, kung sakaling dumating ang araw na ako naman ang mamamahala sa resort at cave, anong gusto mong unang baguhin ko?” Ngumiti si Leo at tinapikang balikat ng anak.

Anak, sana wala kang baguhin. Pero kung may isa mang bagay na dapat mong dagdagan, yun na yang ang kababa ang loob. Dahil kahit gaano kataas ang marating mo, kapag marunong kang yumuko, hindi ka kailan man babagsak. Tumango si Lester at sabay silang tumingin sa lumang tricycle na nakasindi ng ilaw tila nakangiti sa kanila.

Kinabukasan, bago tuluyang magbukas muli ang cave, pinasulat ni Leon ang bagong karatola sa harap ng resort at cave. Sa karatolang iyon, nakaukit ang mga salitang ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa taas ng iyong narating kundi sa kababa ang loob mong bumalik sa pinanggalingan. [Musika] Habang unti-unting sumisikat ang araw sa Tagaytay, marahang umandar ang lumang tricycle sa kalsada.

Si Leo ang nagmamaneho habang si Lester ay nakasakay sa likod. Nakangiti at bitbit ang mainit na kape mula sa CF. Habang binabaybay nila ang daan, maraming tao ang kumakaway. Mga trabador, mga bisita at ilang kamag-anak. Sa simpleng pag-ikot na iyon, alam ni Leo na natupad na niya ang tunay na pangarap hindi lang umangat kundi maiangingangat din ang iba.

At sa bawat pag-ikot ng gulong ng tricycle, tila nagpapaalala ito sa lahat na minsan ang pinagtatawanan mong sasakyan, siya palang magdadala sao sa tagumpay. Ang mensahe sa kwentong ito, huwag kailan man maliitin ang taong tahimik, simple o mahirap dahil baka sila pa ang tunay na mayaman hindi lang sa pera kundi sa puso at kababaang loob.